CO TO ZA PRAWO?
Od drewnianych klocków do Kodeksu pracy

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. to zbiór przepisów regulujących prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, wynikające ze stosunku pracy i dotyczące wszystkich pracowników i osób wykonujących pracę bez względu na podstawę prawną ich zatrudnienia.
Pierwowzorem kodeksu były wiązki drewnianych tabliczek (klocków) zwane przez Rzymian „caudex”. Po utworzeniu Międzynarodowej Organizacji Pracy uchwalane przez jej zgromadzenia konwencje i zalecenia zostały zebrane w Międzynarodowym Kodeksie Pracy. Wprowadził on do stosowania w państwach członkowskich wiele zasad wywodzących się m.in. z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 1948 roku. Stanowią one wspólny zasób zgromadzonego doświadczenia, który jest udostępniany wszystkim krajom.
Międzynarodowy Kodeks Pracy miał znaczny wpływ na rozwój prawodawstwa socjalnego i ochrony pracy na całym świecie. Jego transpozycją do polskiego prawa była np. ustawa z dnia 30 marca 1965 r. o bezpieczeństwie i higienie pracy (Dz. U. Nr 13, poz. 91), która zastąpiła m.in. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. bezpieczeństwie i higjenie pracy (Dz. U. Nr 35, poz. 325) oraz ustawę z dnia 18 lipca 1950 r. o zapewnieniu bezpieczeństwa i higieny pracy przy budowie i obsłudze maszyn i urządzeń technicznych (Dz. U. Nr 36, poz. 330). Ustawa z 1965 r. została zastąpiona w 1974 r. wielokrotnie już nowelizowanym k.p.

Ilekroć w k.p. jest mowa o prawie prac, rozumie się przez to przepisy k.p. oraz innych ustaw, takich jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami pracy, prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne, prawo atomowe, a także przepisy zawarte w aktach wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, w tym postanowienia układów zbiorowych pracy i innych porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów. Są to przepisy o charakterze powszechnie obowiązującym.

Obecny k.p. w rozdziale “Podstawowe zasady prawa pracy” postanawia m.in. Każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu (art. 10 k.p.), a pierwszym z kilkudziesięciu obowiązków adresowanych w k.p. bezpośrednio do pracodawcy mieści się obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 15 k.p.). Zasadniczym dla bezpieczeństwa i higieny pracy jest dział dziesiąty k.p., gdzie w trzynastu rozdziałach ustawodawca określił podstawowe obowiązki pracodawców oraz prawa i obowiązki pracowników, wymagania dotyczące budynków i pomieszczeń, w których jest wykonywana praca, wymagania dotyczące maszyn i urządzeń technicznych, zakazy bądź zasady stosowania czynników i procesów pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia. Określono także obowiązek prowadzenia oceny ryzyka zawodowego, zasady stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej zapobiegających chorobom zawodowym i innym związanym z pracą oraz zasady profilaktycznej ochrony zdrowia, zasady profilaktyki i postępowania w związku z wypadkami przy pracy.