1. Żądanie ustanowienia służebności przesyłu
Właściciel nieruchomości, na której znajdują się elementy sieci energetycznej, może podjąć z właścicielem tych urządzeń (tj. zakładem energetycznym) rozmowy w celu zawarcia umowy służebności przesyłu. Taką możliwość dają przepisy (art. 3051-3054 k.c.) wprowadzone do kodeksu cywilnego w dniu 3 sierpnia 2008 r. (Dz. U. Nr 116, poz. 731).
Treścią służebności przesyłu jest prawo przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne, do korzystania z cudzej nieruchomości w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych. Przepisy regulujące instytucję służebności przesyłu nie rozstrzygają jednoznacznie, czy tego rodzaju umowa ma charakter odpłatny, czy nieodpłatny, dlatego też należy przyjąć, że właściciel nieruchomości jak najbardziej ma prawo domagać się wynagrodzenia za udostępnienie swojej nieruchomości do korzystania przedsiębiorstwu energetycznemu. Strony mogą ustalić zarówno wynagrodzenie jednorazowe, jak też w formie świadczeń okresowych (miesięcznych, kwartalnych lub rocznych). Wysokość wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości z tytułu służebności przesyłu zależeć będzie wyłącznie od ustaleń zainteresowanych stron, gdyż nie ma żadnych ustawowych wskazań czy ograniczeń w tym zakresie. Wysokość tego wynagrodzenia powinna natomiast uwzględniać stopień, w jakim korzystanie z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem zostało utrudnione z uwagi na posadowienie na niej urządzeń przesyłowych (np. z uwagi na ograniczoną możliwość zabudowy nieruchomości).
Ustanowienie na rzecz przedsiębiorcy służebności przesyłu uprawnia przedsiębiorcę nie tylko do wybudowania urządzeń przesyłowych na cudzej nieruchomości (lub ich legalnego pozostawienia na tej nieruchomości, jeśli już zostały wybudowane), lecz także daje temu przedsiębiorcy prawo wejścia na cudzą nieruchomość w celu konserwacji urządzeń przesyłowych, bądź też usunięcia powstałej awarii. W tym miejscu przypomnieć należy, że zgodnie z brzmieniem art. 289 § 1 k.c. (który to przepis stosuje się do służebności przesyłu na mocy odesłania z art. 3054 k.c.), w braku odmiennej umowy stron, obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności obciąża przedsiębiorcę. W praktyce strony rzadko kiedy wprowadzają postanowienie odmienne, zobowiązujące właściciela nieruchomości do dbałości o należyty stan techniczny urządzeń przesyłowych, stąd też jest tak istotne, aby treść umowy służebności przesyłu gwarantowała przedsiębiorcy (a konkretnie osobom przez niego delegowanym) prawo wejścia na teren nieruchomości w celu przeprowadzenia kontroli stanu technicznego oraz modernizacji urządzeń przesyłowych, ewentualnie w celu usunięcia awarii.
Służebność przesyłu może ustanowić wyłącznie właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości, na której znajdują się (lub mają być wybudowane) urządzenia przesyłowe. Jeśli natomiast chodzi o podmiot uprawniony z tytułu służebności przesyłu, to może nim być wyłącznie przedsiębiorca. W większości przypadków będzie to osoba prawna (najczęściej spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna), ale nie jest też wykluczone ustanowienie służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną lub na rzecz jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, o której mowa w art. 331 § 1 k.c. W uzasadnieniu do projektu ustawy wprowadzającej instytucję służebności przesyłu podkreślono jednak, iż ważne jest, aby przedmiot działalności przedsiębiorcy, na którego rzecz omawiana służebność ma być ustanowiona, związana była z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych. Ponadto, zgodnie z treścią art. 3051 k.c. przedsiębiorca ten powinien być właścicielem urządzeń przesyłowych, do których odnosi się służebność przesyłu (a jeśli urządzenia te dopiero mają powstać, to przedsiębiorca powinien wykazać zamiar ich wybudowania).
Jeśli chodzi o formę, w jakiej powinna być zawarta umowa służebności przesyłu, to przepisy prawa przewidują różne wymagania wobec poszczególnych stron umowy. Oświadczenie woli przedsiębiorcy, na którego rzecz służebność przesyłu ma być ustanowiona, może być złożone w dowolnej formie. Natomiast oświadczenie woli właściciela nieruchomości (użytkownika wieczystego) powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Obowiązek taki wynika z przepisów ogólnych dotyczących ustanowienia wszystkich ograniczonych praw rzeczowych (art. 245 § 2 k.c.).
2. Żądanie sądowego ustanowienia służebności
Na wypadek, gdyby przedsiębiorstwo energetyczne odmawiało zawarcia umowy służebności przesyłu, właścicielowi nieruchomości przyznano uprawnienie do wystąpienia do sądu z żądaniem ustanowienia tej służebności przez sąd. Postępowanie toczy się wówczas w trybie nieprocesowym, według zasad obowiązujących przy ustanawianiu służebności drogi koniecznej (art. 626 k.p.c.).
W przypadku ustanawiania służebności przesyłu na drodze sądowej, sąd zawsze zobowiązuje przedsiębiorstwo energetyczne do uiszczenia na rzecz właściciela nieruchomości odpowiedniego wynagrodzenia (chyba że właściciel nieruchomości tego wynagrodzenia się zrzeknie, choć jest to raczej mało prawdopodobne w sytuacji, gdy to właśnie on jest inicjatorem postępowania sądowego). Wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności ma zazwyczaj formę jednorazowej opłaty, ale nie jest też wykluczone ustalenie wynagrodzenia w formie tzw. świadczeń okresowych. Jeśli chodzi o wysokość wynagrodzenia, to – podobnie jak w przypadku ustanawiania służebności przesyłu w drodze umowy – przepisy prawa nie zawierają żadnych generalnie obowiązujących wskazówek w tym zakresie. Postuluje się, aby wysokość tego wynagrodzenia uwzględniała takie kryteria, jak wzrost wartości przedsiębiorstwa w związku z wejściem w jego skład służebności przesyłu, jak również obniżenie wartości nieruchomości obciążonej. Spadek wartości tej nieruchomości powodują zazwyczaj takie czynniki, jak ograniczona możliwość jej zabudowy (z uwagi na lokalizację słupów i przebieg linii wysokiego napięcia), czy też – w przypadku nieruchomości rolnej – brak możliwości czerpania pożytków z części nieruchomości zajętej przez urządzenia przesyłowe. Ustalając wysokość wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości, sąd może skorzystać z pomocy biegłego sądowego.
Z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu właściciel nieruchomości powinien wystąpić do sądu rejonowego właściwego z punktu widzenia położenia nieruchomości, na której znajdują się urządzenia przesyłowe. Zanim dojdzie do wydania postanowienia o ustanowieniu służebności, sąd powinien przeprowadzić dowód z oględzin nieruchomości, chyba że okoliczności istotne dla wytyczenia służebności przesyłu są niesporne i niewątpliwe, albo że przeprowadzenie dowodu z innych przyczyn nie jest potrzebne (art. 626 § 2 k.p.c. w zw. z art. 626 § 3 k.p.c.). Wydając postanowienie o ustanowieniu służebności przesyłu sąd określi sposób jej wykonywania (co obejmuje nie tylko prawo do posadowienia urządzeń przesyłowych, lecz także prawo do wejścia na nieruchomość w związku z koniecznością konserwacji lub usunięcia awarii urządzeń). Integralną część postanowienia stanowi też zazwyczaj mapa, na której biegły sądowy oznacza miejsce usytuowania słupów i stacji transformatorowych oraz przebieg linii wysokiego napięcia.
(...)
Właściciel nieruchomości, na której znajdują się elementy sieci energetycznej, może podjąć z właścicielem tych urządzeń (tj. zakładem energetycznym) rozmowy w celu zawarcia umowy służebności przesyłu. Taką możliwość dają przepisy (art. 3051-3054 k.c.) wprowadzone do kodeksu cywilnego w dniu 3 sierpnia 2008 r. (Dz. U. Nr 116, poz. 731).
Treścią służebności przesyłu jest prawo przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne, do korzystania z cudzej nieruchomości w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych. Przepisy regulujące instytucję służebności przesyłu nie rozstrzygają jednoznacznie, czy tego rodzaju umowa ma charakter odpłatny, czy nieodpłatny, dlatego też należy przyjąć, że właściciel nieruchomości jak najbardziej ma prawo domagać się wynagrodzenia za udostępnienie swojej nieruchomości do korzystania przedsiębiorstwu energetycznemu. Strony mogą ustalić zarówno wynagrodzenie jednorazowe, jak też w formie świadczeń okresowych (miesięcznych, kwartalnych lub rocznych). Wysokość wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości z tytułu służebności przesyłu zależeć będzie wyłącznie od ustaleń zainteresowanych stron, gdyż nie ma żadnych ustawowych wskazań czy ograniczeń w tym zakresie. Wysokość tego wynagrodzenia powinna natomiast uwzględniać stopień, w jakim korzystanie z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem zostało utrudnione z uwagi na posadowienie na niej urządzeń przesyłowych (np. z uwagi na ograniczoną możliwość zabudowy nieruchomości).
Ustanowienie na rzecz przedsiębiorcy służebności przesyłu uprawnia przedsiębiorcę nie tylko do wybudowania urządzeń przesyłowych na cudzej nieruchomości (lub ich legalnego pozostawienia na tej nieruchomości, jeśli już zostały wybudowane), lecz także daje temu przedsiębiorcy prawo wejścia na cudzą nieruchomość w celu konserwacji urządzeń przesyłowych, bądź też usunięcia powstałej awarii. W tym miejscu przypomnieć należy, że zgodnie z brzmieniem art. 289 § 1 k.c. (który to przepis stosuje się do służebności przesyłu na mocy odesłania z art. 3054 k.c.), w braku odmiennej umowy stron, obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności obciąża przedsiębiorcę. W praktyce strony rzadko kiedy wprowadzają postanowienie odmienne, zobowiązujące właściciela nieruchomości do dbałości o należyty stan techniczny urządzeń przesyłowych, stąd też jest tak istotne, aby treść umowy służebności przesyłu gwarantowała przedsiębiorcy (a konkretnie osobom przez niego delegowanym) prawo wejścia na teren nieruchomości w celu przeprowadzenia kontroli stanu technicznego oraz modernizacji urządzeń przesyłowych, ewentualnie w celu usunięcia awarii.
Służebność przesyłu może ustanowić wyłącznie właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości, na której znajdują się (lub mają być wybudowane) urządzenia przesyłowe. Jeśli natomiast chodzi o podmiot uprawniony z tytułu służebności przesyłu, to może nim być wyłącznie przedsiębiorca. W większości przypadków będzie to osoba prawna (najczęściej spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna), ale nie jest też wykluczone ustanowienie służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną lub na rzecz jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, o której mowa w art. 331 § 1 k.c. W uzasadnieniu do projektu ustawy wprowadzającej instytucję służebności przesyłu podkreślono jednak, iż ważne jest, aby przedmiot działalności przedsiębiorcy, na którego rzecz omawiana służebność ma być ustanowiona, związana była z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych. Ponadto, zgodnie z treścią art. 3051 k.c. przedsiębiorca ten powinien być właścicielem urządzeń przesyłowych, do których odnosi się służebność przesyłu (a jeśli urządzenia te dopiero mają powstać, to przedsiębiorca powinien wykazać zamiar ich wybudowania).
Jeśli chodzi o formę, w jakiej powinna być zawarta umowa służebności przesyłu, to przepisy prawa przewidują różne wymagania wobec poszczególnych stron umowy. Oświadczenie woli przedsiębiorcy, na którego rzecz służebność przesyłu ma być ustanowiona, może być złożone w dowolnej formie. Natomiast oświadczenie woli właściciela nieruchomości (użytkownika wieczystego) powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Obowiązek taki wynika z przepisów ogólnych dotyczących ustanowienia wszystkich ograniczonych praw rzeczowych (art. 245 § 2 k.c.).
2. Żądanie sądowego ustanowienia służebności
Na wypadek, gdyby przedsiębiorstwo energetyczne odmawiało zawarcia umowy służebności przesyłu, właścicielowi nieruchomości przyznano uprawnienie do wystąpienia do sądu z żądaniem ustanowienia tej służebności przez sąd. Postępowanie toczy się wówczas w trybie nieprocesowym, według zasad obowiązujących przy ustanawianiu służebności drogi koniecznej (art. 626 k.p.c.).
W przypadku ustanawiania służebności przesyłu na drodze sądowej, sąd zawsze zobowiązuje przedsiębiorstwo energetyczne do uiszczenia na rzecz właściciela nieruchomości odpowiedniego wynagrodzenia (chyba że właściciel nieruchomości tego wynagrodzenia się zrzeknie, choć jest to raczej mało prawdopodobne w sytuacji, gdy to właśnie on jest inicjatorem postępowania sądowego). Wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności ma zazwyczaj formę jednorazowej opłaty, ale nie jest też wykluczone ustalenie wynagrodzenia w formie tzw. świadczeń okresowych. Jeśli chodzi o wysokość wynagrodzenia, to – podobnie jak w przypadku ustanawiania służebności przesyłu w drodze umowy – przepisy prawa nie zawierają żadnych generalnie obowiązujących wskazówek w tym zakresie. Postuluje się, aby wysokość tego wynagrodzenia uwzględniała takie kryteria, jak wzrost wartości przedsiębiorstwa w związku z wejściem w jego skład służebności przesyłu, jak również obniżenie wartości nieruchomości obciążonej. Spadek wartości tej nieruchomości powodują zazwyczaj takie czynniki, jak ograniczona możliwość jej zabudowy (z uwagi na lokalizację słupów i przebieg linii wysokiego napięcia), czy też – w przypadku nieruchomości rolnej – brak możliwości czerpania pożytków z części nieruchomości zajętej przez urządzenia przesyłowe. Ustalając wysokość wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości, sąd może skorzystać z pomocy biegłego sądowego.
Z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu właściciel nieruchomości powinien wystąpić do sądu rejonowego właściwego z punktu widzenia położenia nieruchomości, na której znajdują się urządzenia przesyłowe. Zanim dojdzie do wydania postanowienia o ustanowieniu służebności, sąd powinien przeprowadzić dowód z oględzin nieruchomości, chyba że okoliczności istotne dla wytyczenia służebności przesyłu są niesporne i niewątpliwe, albo że przeprowadzenie dowodu z innych przyczyn nie jest potrzebne (art. 626 § 2 k.p.c. w zw. z art. 626 § 3 k.p.c.). Wydając postanowienie o ustanowieniu służebności przesyłu sąd określi sposób jej wykonywania (co obejmuje nie tylko prawo do posadowienia urządzeń przesyłowych, lecz także prawo do wejścia na nieruchomość w związku z koniecznością konserwacji lub usunięcia awarii urządzeń). Integralną część postanowienia stanowi też zazwyczaj mapa, na której biegły sądowy oznacza miejsce usytuowania słupów i stacji transformatorowych oraz przebieg linii wysokiego napięcia.
(...)