Wprowadzenie
Z reguły przedmiotem twórczych przeróbek są projekty żyjących autorów (projektantów). W praktyce zdarza się jednak także, że twórczej przeróbce, np. w związku z przebudową danego obiektu, poddawane są projekty, których twórcy już nie żyją. Najczęściej są to projekty stworzone przed wielu laty, ale niekoniecznie, np. w przypadku nagłej śmierci projektanta.
Śmierć projektanta nie eliminuje wymogu zezwolenia
Zgodnie z art. 2 ust. 2 zdanie 1 pr. aut., rozporządzanie i korzystanie z opracowania, czyli np. z twórczej przeróbki projektu, zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (przerabianego projektu), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.
Majątkowe prawa autorskie wygasają z reguły po upływie siedemdziesięciu lat od końca roku, w którym zmarł twórca branego pod uwagę utworu, co dotyczy także twórczych projektów (por. art. 36 pr. aut.). Okazuje się w związku z tym, że śmierć projektanta, którego projekt jest poddawany twórczej przeróbce, nie wyklucza obowiązku uzyskiwania zezwolenia na korzystanie z twórczej przeróbki projektu autorstwa zmarłego projektanta, dokonanej przez innego projektanta. Co więcej, obowiązek ten będzie istniał stosunkowo długo, gdyż do upływu powyższego, siedemdziesięcioletniego okresu ochrony.
W przypadku zatem zamiaru zastosowania obecnie twórczej przeróbki projektu, którego autor zmarł w latach 70. XX w., wymóg uzyskania zezwolenia, o którym mowa w art. 2 ust. 2 pr. aut., nadal będzie owiązywał.
Od kogo uzyskać zezwolenie po śmierci projektanta?
W art. 2 ust. 2 pr. aut. mowa jest o zezwoleniu twórcy utworu pierwotnego. Powstaje wobec tego pytanie, kto udzielić ma tego rodzaju zezwolenia na zastosowanie twórczej przeróbki projektu po śmierci twórcy, czyli w sytuacji, gdy z oczywistych względów on sam nie może tego uczynić.
W celu rozwiania tej wątpliwości niezbędne jest ustalenie, kto jest upoważniony z tytułu wyłącznego prawa zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, czyli prawa do korzystania z twórczej przeróbki danego projektu po śmierci jego twórcy. Kluczowe znaczenie ma w tym kontekście istota tego prawa.
Otóż nie ulega wątpliwości, że prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego jest prawem majątkowym, o czym świadczy możliwość jego umownego zbywania (por. art. 46 pr. aut.), mimo że nie może być ono traktowane jako jedno z majątkowych praw autorskich.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie zawiera szczególnej regulacji dziedziczenia majątkowych praw autorskich i innych majątkowych praw, unormowanych przepisami tej ustawy, w tym wyłącznego prawa zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego. Wobec tego do dziedziczenia tych praw stosować należy ogólne zasady, zawarte w Księdze IV Kodeksu cywilnego. Z zasad tych wynika (por. art. 922 k.c.), że do spadku po zmarłym projektancie należą jego prawa i obowiązki majątkowe, a więc również praw do udzielania zezwoleń na korzystanie z twórczych przeróbek projektów autorstwa zmarłego projektanta.
W celu ustalenia, kto w zastępstwie zmarłego projektanta ma prawo do udzielania zezwoleń, o których mowa w art. 2 ust. 2 pr. aut., w pierwszej kolejności należałoby stwierdzić, czy projektant nie pozostawił testamentu i nie zapisał tego prawa konkretnej osobie, np. innemu projektantowi albo określonej instytucji, np. stowarzyszeniu, którego był członkiem.
Jeśli projektant nie sporządził testamentu albo z jego treści nie wynikają szczególne dyspozycje, dotyczące powyższego prawa wyłącznego, zastosowanie znajdują ogólne reguły dziedziczenia ustawowego. Wynika z nich (por. art. 931 i nast. k.c.), że w pierwszej kolejności dziedziczą po zmarłym projektancie jego dzieci, względnie dalsi zstępni (najczęściej wnuki) i małżonek, a w ich braku rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa.
Dopiero wówczas, gdy dany projektant nie pozostawił po śmierci ani małżonka, ani uprawnionych z mocy ustawy do dziedziczenia krewnych, spadek po nim, a więc także powyższe prawo zezwalania na korzystanie z twórczych przeróbek jego projektów, przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego projektanta, jeśli zaś miejsca takiego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania projektanta znajdowało się za granicą, spadek po nim przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (por. art. 935 k.c.).
Okazuje się zatem, że podmiot zainteresowany uzyskaniem zezwolenia na zastosowanie twórczej przeróbki projektu stworzonego przez zmarłego projektanta powinien ustalić, czy żyją wskazane w powyższych przepisach prawa spadkowego osoby bliskie projektanta, w szczególności jego małżonek i dzieci (zstępni), a jeśli osoby takie żyją i można się z nimi skontaktować, należałoby zwrócić się do nich o udzielenie stosownego zezwolenia, wymaganego przez art. 2 ust. 2 pr. aut.
W tym miejscu poczynić należy jeszcze dwie istotne praktyczne uwagi.
Po pierwsze o tym, kto formalnie jest spadkobiercą po zmarłym projektancie, decyduje nie sam stopień pokrewieństwa lub powinowactwa z nim określonej osoby, ale uznanie jej za uprawnionego spadkobiercę przez właściwy sąd cywilny, wydający stosowne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym projektancie. Podmiot zainteresowany uzyskaniem powyższego zezwolenia od osoby, podające się za spadkobiercę zmarłego projektanta, ma prawo żądania od niej przedłożenia odpisu prawomocnego postanowienia sądu w tym zakresie. Wniosek taki wynika z art. 1027 k.c., zgodnie z którym względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swe prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku.
Po drugie powstać może trudność techniczna polegająca na tym, że uprawniony spadkobierca nie będzie chciał udzielić stosownego zezwolenia na zastosowanie twórczej przeróbki projektu zmarłego projektanta, tłumacząc się brakiem fachowej znajomości zasad projektowania. Najczęściej wszak spadkobiercy projektanta sami uprawnionymi projektantami nie są.
Trudność tę można usunąć w ten sposób, że spadkobierca upoważni do udzielenia wymaganego zezwolenia osobę, która ma uprawnienia projektowe i może merytorycznie ocenić przedmiotową twórczą przeróbkę projektu, względnie sam spadkobierca udzieli formalnie zezwolenia na zastosowanie konkretnej twórczej przeróbki, po uprzednim zajęciu stanowiska przez zaangażowanego w tym celu bezstronnego projektanta, który będzie w stanie ocenić fachowo przeróbkę, w szczególności pod kątem dbałości o osobistych praw autorskich, do wykonywania których po śmierci projektanta upoważnione są również osoby mu bliskie, pokrywające się zasadniczo z kręgiem spadkobierców ustawowych (por. art. 78 ust. 2 i ust. 3 pr. aut.).
Z reguły przedmiotem twórczych przeróbek są projekty żyjących autorów (projektantów). W praktyce zdarza się jednak także, że twórczej przeróbce, np. w związku z przebudową danego obiektu, poddawane są projekty, których twórcy już nie żyją. Najczęściej są to projekty stworzone przed wielu laty, ale niekoniecznie, np. w przypadku nagłej śmierci projektanta.
Śmierć projektanta nie eliminuje wymogu zezwolenia
Zgodnie z art. 2 ust. 2 zdanie 1 pr. aut., rozporządzanie i korzystanie z opracowania, czyli np. z twórczej przeróbki projektu, zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (przerabianego projektu), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.
Majątkowe prawa autorskie wygasają z reguły po upływie siedemdziesięciu lat od końca roku, w którym zmarł twórca branego pod uwagę utworu, co dotyczy także twórczych projektów (por. art. 36 pr. aut.). Okazuje się w związku z tym, że śmierć projektanta, którego projekt jest poddawany twórczej przeróbce, nie wyklucza obowiązku uzyskiwania zezwolenia na korzystanie z twórczej przeróbki projektu autorstwa zmarłego projektanta, dokonanej przez innego projektanta. Co więcej, obowiązek ten będzie istniał stosunkowo długo, gdyż do upływu powyższego, siedemdziesięcioletniego okresu ochrony.
W przypadku zatem zamiaru zastosowania obecnie twórczej przeróbki projektu, którego autor zmarł w latach 70. XX w., wymóg uzyskania zezwolenia, o którym mowa w art. 2 ust. 2 pr. aut., nadal będzie owiązywał.
Od kogo uzyskać zezwolenie po śmierci projektanta?
W art. 2 ust. 2 pr. aut. mowa jest o zezwoleniu twórcy utworu pierwotnego. Powstaje wobec tego pytanie, kto udzielić ma tego rodzaju zezwolenia na zastosowanie twórczej przeróbki projektu po śmierci twórcy, czyli w sytuacji, gdy z oczywistych względów on sam nie może tego uczynić.
W celu rozwiania tej wątpliwości niezbędne jest ustalenie, kto jest upoważniony z tytułu wyłącznego prawa zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, czyli prawa do korzystania z twórczej przeróbki danego projektu po śmierci jego twórcy. Kluczowe znaczenie ma w tym kontekście istota tego prawa.
Otóż nie ulega wątpliwości, że prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego jest prawem majątkowym, o czym świadczy możliwość jego umownego zbywania (por. art. 46 pr. aut.), mimo że nie może być ono traktowane jako jedno z majątkowych praw autorskich.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie zawiera szczególnej regulacji dziedziczenia majątkowych praw autorskich i innych majątkowych praw, unormowanych przepisami tej ustawy, w tym wyłącznego prawa zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego. Wobec tego do dziedziczenia tych praw stosować należy ogólne zasady, zawarte w Księdze IV Kodeksu cywilnego. Z zasad tych wynika (por. art. 922 k.c.), że do spadku po zmarłym projektancie należą jego prawa i obowiązki majątkowe, a więc również praw do udzielania zezwoleń na korzystanie z twórczych przeróbek projektów autorstwa zmarłego projektanta.
W celu ustalenia, kto w zastępstwie zmarłego projektanta ma prawo do udzielania zezwoleń, o których mowa w art. 2 ust. 2 pr. aut., w pierwszej kolejności należałoby stwierdzić, czy projektant nie pozostawił testamentu i nie zapisał tego prawa konkretnej osobie, np. innemu projektantowi albo określonej instytucji, np. stowarzyszeniu, którego był członkiem.
Jeśli projektant nie sporządził testamentu albo z jego treści nie wynikają szczególne dyspozycje, dotyczące powyższego prawa wyłącznego, zastosowanie znajdują ogólne reguły dziedziczenia ustawowego. Wynika z nich (por. art. 931 i nast. k.c.), że w pierwszej kolejności dziedziczą po zmarłym projektancie jego dzieci, względnie dalsi zstępni (najczęściej wnuki) i małżonek, a w ich braku rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa.
Dopiero wówczas, gdy dany projektant nie pozostawił po śmierci ani małżonka, ani uprawnionych z mocy ustawy do dziedziczenia krewnych, spadek po nim, a więc także powyższe prawo zezwalania na korzystanie z twórczych przeróbek jego projektów, przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego projektanta, jeśli zaś miejsca takiego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania projektanta znajdowało się za granicą, spadek po nim przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (por. art. 935 k.c.).
Okazuje się zatem, że podmiot zainteresowany uzyskaniem zezwolenia na zastosowanie twórczej przeróbki projektu stworzonego przez zmarłego projektanta powinien ustalić, czy żyją wskazane w powyższych przepisach prawa spadkowego osoby bliskie projektanta, w szczególności jego małżonek i dzieci (zstępni), a jeśli osoby takie żyją i można się z nimi skontaktować, należałoby zwrócić się do nich o udzielenie stosownego zezwolenia, wymaganego przez art. 2 ust. 2 pr. aut.
W tym miejscu poczynić należy jeszcze dwie istotne praktyczne uwagi.
Po pierwsze o tym, kto formalnie jest spadkobiercą po zmarłym projektancie, decyduje nie sam stopień pokrewieństwa lub powinowactwa z nim określonej osoby, ale uznanie jej za uprawnionego spadkobiercę przez właściwy sąd cywilny, wydający stosowne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym projektancie. Podmiot zainteresowany uzyskaniem powyższego zezwolenia od osoby, podające się za spadkobiercę zmarłego projektanta, ma prawo żądania od niej przedłożenia odpisu prawomocnego postanowienia sądu w tym zakresie. Wniosek taki wynika z art. 1027 k.c., zgodnie z którym względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swe prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku.
Po drugie powstać może trudność techniczna polegająca na tym, że uprawniony spadkobierca nie będzie chciał udzielić stosownego zezwolenia na zastosowanie twórczej przeróbki projektu zmarłego projektanta, tłumacząc się brakiem fachowej znajomości zasad projektowania. Najczęściej wszak spadkobiercy projektanta sami uprawnionymi projektantami nie są.
Trudność tę można usunąć w ten sposób, że spadkobierca upoważni do udzielenia wymaganego zezwolenia osobę, która ma uprawnienia projektowe i może merytorycznie ocenić przedmiotową twórczą przeróbkę projektu, względnie sam spadkobierca udzieli formalnie zezwolenia na zastosowanie konkretnej twórczej przeróbki, po uprzednim zajęciu stanowiska przez zaangażowanego w tym celu bezstronnego projektanta, który będzie w stanie ocenić fachowo przeróbkę, w szczególności pod kątem dbałości o osobistych praw autorskich, do wykonywania których po śmierci projektanta upoważnione są również osoby mu bliskie, pokrywające się zasadniczo z kręgiem spadkobierców ustawowych (por. art. 78 ust. 2 i ust. 3 pr. aut.).