Rodzaje pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo ogólne

Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Katalog czynności mieszczących się w granicach zwykłego zarządu nie został określony, o tym czy czynność mieści się w granicach umocowania pełnomocnika ogólnego rozstrzygać należy na tle konkretnego stanu faktycznego.

Pojęcie zwykłego zarządu zależy od wielu czynników, w tym przede wszystkim od rodzaj stosunku prawnego, w ramach którego zarząd jest wykonywany, oraz prawnych i ekonomicznych skutków konkretnej czynności. Współczesne orzecznictwo Sądu Najwyższego odeszło od wąskiego rozumienia czynności prawnych w ramach zwykłego zarządu i przekraczających zwykły zarząd, według którego zwykły zarząd obejmować miał przede wszystkim “zachowanie mienia i innych dóbr oraz osiągnięcie z nich normalnych korzyści” (tak: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1955 r., III CR 1063/54). Obecnie uważa się, że zwykły zarząd obejmuje także inne czynności, jak zbywanie ruchomości, chyba że mają one szczególne znaczenie lub przeznaczenie, a także nabywanie ruchomości i nieruchomości oraz innych praw rzeczowych. W wypadku prowadzenia działalności gospodarczej przyjmuje się, że nie przekracza zakresu zwykłego zarządu zawieranie umów obligacyjnych z kontrahentami, w tym także umów kredytowych, jeżeli pozostają w związku z tą działalnością (tak: uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 25 marca 1994 r., III CZP 182/93).

Pełnomocnictwo rodzajowe

Pełnomocnictwo rodzajowe obejmuje umocowanie do czynności określonego rodzaju, jest potrzebne także do czynność przekraczających zakres zwykłego zarządu, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności. Pełnomocnictwo rodzajowe powinno określać rodzaj czynności prawnej objętej umocowaniem oraz jej przedmiot. Czynnościami prawnymi “określonego rodzaju” może być zawieranie umów sprzedaży, przyjmowanie zamówień, a także przyjmowanie zapłaty. Pełnomocnictwo rodzajowe może występować także pod postacią pełnomocnictwa alternatywnego, w którym mocodawca pozostawia pełnomocnikowi wybór czynności prawnej spośród innych czynności wymienionych w pełnomocnictwie.

Pełnomocnictwo szczególne

Pełnomocnictwo rodzajowe nie wystarcza, gdy ustawa wymaga do dokonania określonej czynności pełnomocnictwa do poszczególnej czynności, czyli pełnomocnictwa szczególnego. Pełnomocnictwo szczególne obejmuje umocowanie do dokonania czynności konkretnie określonej w pełnomocnictwie. Pełnomocnictwo szczególne wymagane jest m.in. do zbycia przedsiębiorstwa, dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz zbywania i obciążania nieruchomości (art. 1093 k.c.).

Pełnomocnictwo procesowe

Niezależnie od powyższego podziału pełnomocnictw, odrębną grupę stanowią pełnomocnictwa upoważniające do zastępstwa mocodawcy w postępowaniu przed sądami i organami administracji publicznej zwane pełnomocnictwami procesowymi. Wśród nich można również wyróżnić pełnomocnictwa ogólne do prowadzenia spraw przed sądami lub/i organami administracji publicznej, do prowadzenia poszczególnych spraw oraz do niektórych tylko czynności w postępowaniu. Pełnomocnictwa procesowe, które mogą mieć zastosowanie w ramach procesu budowlanego zostały uregulowane w Kodeksie postępowania administracyjnego oraz ustawie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Forma pełnomocnictwa

Obowiązuje generalna zasada, że pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie, chyba że:

  1. pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania czynności prawnej, dla której potrzebna jest forma szczególna, to wówczas pełnomocnictwo powinno być także udzielone w tej samej formie (np. pełnomocnictwo do zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości wymaga zachowania formy aktu notarialnego w zw. z art. 158 k.c.),  
  2. ustawa wymaga określonej formy pełnomocnictwa (np. według art. 99 § 2 k.c. pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie).

Dalsze pełnomocnictwo (pełnomocnictwo substytucyjne)

Umocowanie pełnomocnika opiera się z reguły na zaufaniu mocodawcy do osoby pełnomocnika, dlatego art. 106 k.c. przyjmuje jako zasadę, że pełnomocnik nie może ustanawiać dalszych pełnomocników (substytutów), chyba że takie uprawnienie wynika:

  1. z treści pełnomocnictwa,
  2. z ustawy (np. na mocy art. 91 pkt 3 k.p.c. pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu),  
  3. ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Umocowanie substytuta może pokrywać się z zakresem umocowania udzielonego pełnomocnikowi głównemu albo może mieć węższy zakres, natomiast nigdy nie może być szersze, ponieważ jego źródłem i uzasadnieniem jest jedynie zakres umocowania pełnomocnika głównego.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa

Do przyczyn wygaśnięcia pełnomocnictwa należą w szczególności:

  1. odwołanie pełnomocnictwa przez mocodawcę (chyba że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa),
  2. zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika, 
  3. śmierć mocodawcy lub pełnomocnika (chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa),
  4. upływ czasu, jeżeli pełnomocnictwo było ograniczone terminem,
  5. dokonanie przez pełnomocnika czynności prawnej, do której został umocowany, jeżeli pełnomocnictwo było udzielone do określonej czynności prawnej,
  6. wygaśnięcie stosunku będącego podstawą pełnomocnictwa, jeżeli umocowanie stanowiło uboczny skutek tego stosunku przewidziany ustawą (np. w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie – art. 734 § 2 k.c.).  

Jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.

Po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik obowiązany jest zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa. Może żądać poświadczonego odpisu tego dokumentu, na którym powinno być zaznaczone wygaśnięcie umocowania.

Pełnomocnik w postępowaniu administracyjnym

Generalnie, strona w postępowaniu administracyjnym prowadzonym przed organami administracji publicznej może być reprezentowana przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania. Kodeks postępowania administracyjnego, zawiera minimum wymogów formalnych odnośnie osoby pełnomocnika, bowiem zgodnie z jego art. 33 § 1 pełnomocnikiem może być każda osoba fizyczna mająca zdolność do czynności prawnych. Z powyższego przepisu jasno wynika, że pełnomocnikiem nie może być osoba prawna lub jednostka organizacyjna.

Pełnomocnik strony może działać w postępowaniu na podstawie pisemnego pełnomocnictwa lub pełnomocnictwa udzielonego ustnie do protokołu. W sprawach mniejszej wagi w sytuacji, gdy zamiast strony występuje w postępowaniu członek najbliższej rodziny lub domownik, a nie ma wątpliwości co do istnienia i zakresu upoważnienia do działania w imieniu strony, organ administracji może nie żądać pełnomocnictwa. Pełnomocnikiem strony może być również adwokat lub radca prawny, ich szczególnym uprawnieniem w odróżnieniu od innych pełnomocników jest prawo do samodzielnego uwierzytelniania odpisu udzielonego im pełnomocnictwa.

Należy pamiętać, iż z mocy art. 40 § 2 k.p.a., jeżeli strona ustanowiła pełnomocnika, pisma doręcza się pełnomocnikowi. Przepis ten nie dopuszcza żadnych wyjątków i zobowiązuje organy administracyjne prowadzące postępowanie do doręczenia wszystkich pism procesowych, a w tym orzeczeń (decyzji i postanowień) pełnomocnikowi ustanowionemu w sprawie (tak: postanowienie SN - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 grudnia 1993 r., III ARN 63/93).

(...)