W przypadku fotografii, utrwalających obiekty budowlane, sprawa korzystania z takich fotografii przedstawia się o tyle bardziej skomplikowanie, że dochodzi wówczas do równoległego korzystania z twórczości architektonicznej, która znajduje swój wyraz z realizacji poszczególnych, fotografowanych obiektów i z której pośrednio wówczas również się korzysta. Podobnie jest zresztą w przypadku fotografii, na których utrwalone są innego rodzaju utwory, np. plastyczne lub literackie.
Czy każdy sfotografowany obiekt jest również chroniony?
Dla ochrony na podstawie prawa autorskiego ważne jest, czy w stosunku do branego pod uwagę utworu wygasły już majątkowe prawa autorskie. Zgodnie z art. 36 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zasada jest, e prawa te wygasają z upływem siedemdziesięciu lat od końca roku, w którym zmarł twórca branego pod uwagę utworu.
Jeżeli chodzi zatem o fotografie starych obiektów, których projektanci (architekci) zmarli ponad siedemdziesiąt lat przed datą wykorzystania fotografii utrwalającej obiekt, to brak konieczności uzyskiwania zgody osób bliskich zmarłego projektanta (jego spadkobierców), jak również nie ma obowiązku płacenia osobom uprawnionym z tytułu praw autorskich do projektu stosownego wynagrodzenia.
Mimo wygaśnięcia majątkowych praw autorskich do fotografowanego obiektu należy natomiast przestrzegać osobistych praw autorskich do twórczego projektu, gdyż prawa te nie wygasają. Chodzi w tym przypadku przede wszystkim o informowanie przy okazji rozpowszechniania fotografii utrwalającej obiekt o nazwisku jego projektanta, czyli o osobiste prawo autorskie do oznaczania utworu (jego egzemplarzy) nazwiskiem autora.
Trzeba przestrzegać też praw autorskich do fotografii
Niezależnie od przestrzegania praw autorskich do twórczego projektu, według którego wzniesiony został fotografowany obiekt, konieczne jest przestrzeganie praw autorskich do stanowiącej odrębny utwór fotografii obiektu.
Korzystając z fotografii obiektu należy zatem uzyskać stosowne upoważnienie twórcy fotografii, np. na wykorzystanie jej w ramach określonej publikacji, zapłacić twórcy odpowiednie wynagrodzenie (chyba że zgodzi się on na nieodpłatne wykorzystanie jego utworu) oraz wziąć pod ochronę autorskie prawa osobiste, określone w art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w szczególności w zakresie oznaczania rozpowszechnianej fotografii nazwiskiem jej autora.
Czy zawsze trzeba mieć zgodę twórcy?
Istnieją wyraźnie regulowane w przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przypadki, w których korzystanie z fotografii utrwalających obiekty nie wymaga zgody ani fotografa, ani też autora projektu, według którego wzniesiony został fotografowany obiekt.
Po pierwsze chodzi o sytuacje dozwolonego użytku osobistego. Zgodnie z art. 23 powyższej ustawy bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Chodzi zatem o sytuację, w której osoba robi zdjęcie określonego obiektu w tym celu, aby oprawić je w ramkę i powiesić na ścianie w swoim prywatnym mieszkaniu albo w celu sprezentowania swojemu bratu.
W tym miejscu zaznaczyć należy, że korzystanie z fotografii utrwalających obiekty budowlane, podobnie jak z innych utworów, odbywa się w zakresie określonych pól eksploatacji, wyszczególnionych w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Chodzi m.in. o wprowadzanie fotografii do Internetu, oczywiście po uprzednim ich elektronicznym przetworzeniu.
Z drugiej strony zgoda twórcy nie będzie konieczna, jeśli korzystanie z fotografii obiektu mieścić się będzie w zakresie dozwolonego użytku publicznego, uregulowanego w art. 24 i nast. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Podstawowe znaczenie mają w tym kontekście trzy regulacje. Po pierwsze zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. c powyższej ustawy wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji już rozpowszechnione fotografie reporterskie, z tym że twórcy z tytułu takiego rozpowszechnienia przysługuje prawo do wynagrodzenia. Podobnie wolno w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach przytaczać utwory udostępniane podczas tych wydarzeń, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji (por. art. 26 powyższej ustawy), co dotyczy np. fotografii obiektów prezentowanych podczas publicznych wystaw.
Po drugie wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości (por. art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Jest to tzw. dozwolone prawo cytatu, które może znajdować zastosowanie m.in. na potrzeby tworzenia prac naukowych, także poprzez zamieszczanie w nich w celach ilustracyjnych fotografii konkretnych obiektów.
Po trzecie wolno rozpowszechniać:
1) utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku;
2) utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji;
3) w encyklopediach i atlasach - opublikowane utwory plastyczne i fotograficzne, o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Twórcy przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia (por. art. 33 powyższej ustawy).
Co prawda o fotografiach mowa jest wyraźnie tylko w ostatnich z trzech powyższych punktów, ale fotografie obiektów mogą być istotne dla dozwolonego użytku w dwóch pozostałych przypadkach, np. jeżeli chodzi o fotografie pomników znajdujących się w miejscach publicznych.
Czy każdy sfotografowany obiekt jest również chroniony?
Dla ochrony na podstawie prawa autorskiego ważne jest, czy w stosunku do branego pod uwagę utworu wygasły już majątkowe prawa autorskie. Zgodnie z art. 36 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zasada jest, e prawa te wygasają z upływem siedemdziesięciu lat od końca roku, w którym zmarł twórca branego pod uwagę utworu.
Jeżeli chodzi zatem o fotografie starych obiektów, których projektanci (architekci) zmarli ponad siedemdziesiąt lat przed datą wykorzystania fotografii utrwalającej obiekt, to brak konieczności uzyskiwania zgody osób bliskich zmarłego projektanta (jego spadkobierców), jak również nie ma obowiązku płacenia osobom uprawnionym z tytułu praw autorskich do projektu stosownego wynagrodzenia.
Mimo wygaśnięcia majątkowych praw autorskich do fotografowanego obiektu należy natomiast przestrzegać osobistych praw autorskich do twórczego projektu, gdyż prawa te nie wygasają. Chodzi w tym przypadku przede wszystkim o informowanie przy okazji rozpowszechniania fotografii utrwalającej obiekt o nazwisku jego projektanta, czyli o osobiste prawo autorskie do oznaczania utworu (jego egzemplarzy) nazwiskiem autora.
Trzeba przestrzegać też praw autorskich do fotografii
Niezależnie od przestrzegania praw autorskich do twórczego projektu, według którego wzniesiony został fotografowany obiekt, konieczne jest przestrzeganie praw autorskich do stanowiącej odrębny utwór fotografii obiektu.
Korzystając z fotografii obiektu należy zatem uzyskać stosowne upoważnienie twórcy fotografii, np. na wykorzystanie jej w ramach określonej publikacji, zapłacić twórcy odpowiednie wynagrodzenie (chyba że zgodzi się on na nieodpłatne wykorzystanie jego utworu) oraz wziąć pod ochronę autorskie prawa osobiste, określone w art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w szczególności w zakresie oznaczania rozpowszechnianej fotografii nazwiskiem jej autora.
Czy zawsze trzeba mieć zgodę twórcy?
Istnieją wyraźnie regulowane w przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przypadki, w których korzystanie z fotografii utrwalających obiekty nie wymaga zgody ani fotografa, ani też autora projektu, według którego wzniesiony został fotografowany obiekt.
Po pierwsze chodzi o sytuacje dozwolonego użytku osobistego. Zgodnie z art. 23 powyższej ustawy bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Chodzi zatem o sytuację, w której osoba robi zdjęcie określonego obiektu w tym celu, aby oprawić je w ramkę i powiesić na ścianie w swoim prywatnym mieszkaniu albo w celu sprezentowania swojemu bratu.
W tym miejscu zaznaczyć należy, że korzystanie z fotografii utrwalających obiekty budowlane, podobnie jak z innych utworów, odbywa się w zakresie określonych pól eksploatacji, wyszczególnionych w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Chodzi m.in. o wprowadzanie fotografii do Internetu, oczywiście po uprzednim ich elektronicznym przetworzeniu.
Z drugiej strony zgoda twórcy nie będzie konieczna, jeśli korzystanie z fotografii obiektu mieścić się będzie w zakresie dozwolonego użytku publicznego, uregulowanego w art. 24 i nast. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Podstawowe znaczenie mają w tym kontekście trzy regulacje. Po pierwsze zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. c powyższej ustawy wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji już rozpowszechnione fotografie reporterskie, z tym że twórcy z tytułu takiego rozpowszechnienia przysługuje prawo do wynagrodzenia. Podobnie wolno w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach przytaczać utwory udostępniane podczas tych wydarzeń, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji (por. art. 26 powyższej ustawy), co dotyczy np. fotografii obiektów prezentowanych podczas publicznych wystaw.
Po drugie wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości (por. art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Jest to tzw. dozwolone prawo cytatu, które może znajdować zastosowanie m.in. na potrzeby tworzenia prac naukowych, także poprzez zamieszczanie w nich w celach ilustracyjnych fotografii konkretnych obiektów.
Po trzecie wolno rozpowszechniać:
1) utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku;
2) utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji;
3) w encyklopediach i atlasach - opublikowane utwory plastyczne i fotograficzne, o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Twórcy przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia (por. art. 33 powyższej ustawy).
Co prawda o fotografiach mowa jest wyraźnie tylko w ostatnich z trzech powyższych punktów, ale fotografie obiektów mogą być istotne dla dozwolonego użytku w dwóch pozostałych przypadkach, np. jeżeli chodzi o fotografie pomników znajdujących się w miejscach publicznych.