Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Rolnictwo regeneracyjne jako cel na drodze do zwiększenia zrównoważonej produkcji żywności, sprzyjający osiągnięciu celów w zakresie klimatu i bioróżnorodności (opinia z inicjatywy własnej)

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Rolnictwo regeneracyjne jako cel na drodze do zwiększenia zrównoważonej produkcji żywności, sprzyjający osiągnięciu celów w zakresie klimatu i bioróżnorodności (opinia z inicjatywy własnej)

(C/2025/4207)

(Dz.U.UE C z dnia 20 sierpnia 2025 r.)

Sprawozdawca: Stojan CZUKANOW

Doradczynie i doradcy	Simon KRAEMER (z ramienia sprawozdawcy)
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	23.1.2025
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	3.6.2025
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.6.2025
Sesja plenarna nr	597
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	142/2/11

1. Wnioski i zalecenia

1.1. EKES stwierdza, że coraz więcej europejskich rolników ¹  i podmiotów sektora rolno-spożywczego ²  angażuje się w regeneracyjne formy rolnictwa. Tworzą oni innowacyjny ruch opierający się na odpowiedzialnej ekologicznej regeneracji, a tym samym na przyrodzie.

1.2. EKES uważa, że regeneracyjne formy rolnictwa mogą zintensyfikować zrównoważoną produkcję żywności, wspierając cele w zakresie klimatu, zdrowia gleb i różnorodności biologicznej, a przy tym zwiększyć zarówno dochody rolników, jak i wydajność rolnictwa oraz odporność na ekstremalne zdarzenia klimatyczne. Rolnictwo regeneracyjne propaguje nową narrację, która może sprzyjać odnowie tego sektora, przyciągnąć młodych ludzi i nowe podmioty oraz wesprzeć zrównoważone modele biznesowe i finansowanie. Warto przy tym podkreślić, że rolnictwo jest jednym z elementów przeciwdziałaniu zmianie klimatu i utracie różnorodności biologicznej, gdyż wzmacnia wzajemne powiązania między zdrowymi i odpornymi ekosystemami a dobrobytem.

1.3. EKES apeluje zatem o przyjęcie wspólnego rozumienia terminu "rolnictwo regeneracyjne" i zalet jego praktyk dla całego społeczeństwa, a także o lepsze dostosowanie ram regulacyjnych UE w celu uznania i wspierania tych praktyk.

1.4. EKES proponuje definicję, która akcentuje pozytywne wyniki rolnictwa regeneracyjnego odnośnie do trzech filarów zrównoważonego rozwoju: "Rolnictwo regeneracyjne to adaptacyjne, nastawione na wyniki podejście do działalności rolniczej, w ramach którego stosuje się sprawdzone w praktyce i oparte na dowodach naukowych metody o pozytywnym wpływie na środowisko, źródła utrzymania społeczności rolniczych i zdrowie publiczne, zapewniając odporność plonów, konkurencyjność i wydajność oraz efekty społeczne".

1.5. Ponieważ regeneracyjne formy rolnictwa opierają się na wynikach, które można określić, zmierzyć i zweryfikować, a nie na liście zalecanych praktyk, EKES proponuje krótko- i długoterminowe, oparte na wynikach wskaźniki pochodzące z istniejących systemów kontroli lub pomiaru, które to wskaźniki można wykorzystać do dostosowania instrumentów politycznych, mechanizmów finansowych, ram regulacyjnych i norm dotyczących łańcuchów dostaw. EKES jest przekonany, że pomiar tych wskaźników pomoże poczynić postępy, zmotywować rolników i na tej podstawie nagradzać ich za pozytywne rezultaty, bez nakładania kar w przypadku niepowodzenia. Konkretne zastosowanie tych wskaźników w kontekście lokalnym należy uzgodnić z rolnikami.

1.6. EKES podkreśla, że trzeba opracować wskaźniki w oparciu o istniejące dane gromadzone przez władze regionalne, krajowe lub europejskie bądź za pośrednictwem satelitów (aby unikać obciążeń administracyjnych dla rolników), centralizować dane bez ich powielania oraz zapewnić rolnikom ochronę danych. Należy zapewnić spójność polityki poprzez prawodawstwo dotyczące użytkowania gruntów.

1.7. EKES uważa, że obecne ramy UE niedostatecznie wspierają regeneracyjne formy rolnictwa, w szczególności odnośnie do zdrowia gleb, które należy uznać za dobro publiczne.

1.8. Dlatego EKES wnosi, by Komisja Europejska i państwa członkowskie UE zwiększyły skalę regeneracyjnych form rolnictwa, dostosowując finansowanie (WPR i nie tylko, w tym gospodarka o obiegu zamkniętym i biogospodarka), znacznie rozszerzając środki dotyczące pokrywy glebowej i zdrowia gleby w planach strategicznych WPR, wzmacniając lub uruchamiając niezależne usługi doradcze i sieci wzajemnego wsparcia, wspierając zmiany nastawienia, realizując specjalne projekty w zakresie badań naukowych i innowacji, zwiększając wsparcie na inwestycje, zacieśniając współpracę publiczno-prywatną na rzecz inwestycji i współpracy między rolnikami a sektorem przedsiębiorstw w celu zwiększenia popytu (np. poprzez współtworzenie lub przeprojektowanie portfeli produktów), upraszczając i dostosowując istniejące ramy regulacyjne i proponując korzystne środowisko zachęt (zwłaszcza w pierwszych latach konwersji), wspierając dostosowane do kontekstu ubezpieczenia transformacji, gwarantując sprawiedliwe ceny produktów wysokiej jakości dzięki lepszemu udziałowi wartości w łańcuchu rolno-spożywczym oraz zapewniając lepsze warunki przekazywania gruntów. EKES jest przekonany, że takie środki jeszcze bardziej przyczynią się do wymiany pokoleń w rolnictwie.

2. Wprowadzenie

2.1. W kontekście trwającego potrójnego kryzysu planetarnego (zmiana klimatu, zanieczyszczenie i utrata różnorodności biologicznej) musimy pilnie odwrócić wiele tendencji, także w sektorze rolnictwa, aby zapewnić plony przyszłym pokoleniom (60-70 % gleb w UE jest dotkniętych co najmniej jednym procesem degradacji gleby ³ , Unii Europejskiej daleko do osiągnięcia celów w zakresie różnorodności biologicznej ⁴ , a obieg wody i zarządzanie jej jakością budzą coraz większe obawy, co prowadzi do utraty plonów i wpływa na dochody rolników), przy jednoczesnym zapewnieniu wymiany pokoleń (liczba gospodarstw rolnych w UE co roku spada) oraz wystarczającego dochodu rolnikom, którzy wciąż pozostają w tyle pod względem średniego wynagrodzenia w gospodarce UE ⁵ . Jednocześnie kluczowymi celami UE pozostają suwerenność żywnościowa i autonomia strategiczna, zwłaszcza w świetle ostatnich wydarzeń geopolitycznych.

2.2. Regeneracja systemów rolniczych okazała się skuteczna w odwracaniu tendencji we wszystkich kontekstach. Wymierne korzyści płynące z regeneracyjnych form rolnictwa i regeneracyjnych systemów rolniczych dla sektora rolnego i społeczności rolników są ogromne i stale są potwierdzane w praktyce ⁶  i badaniach naukowych ⁷ . Najnowsze badania pokazują, że rolnicy, nawet w regionach o wysokich plonach, mogą zwiększyć plony nawet o 15 %, zmniejszyć zużycie azotu syntetycznego nawet o 23 %, a zużycie paliwa o ponad 75 %, jednocześnie sprzyjając zrównoważonemu stosowaniu, ograniczaniu i stopniowemu wycofywaniu pestycydów ⁸ . Trwa rewolucja w dziedzinie nauk o glebie i w innowacjach w rolnictwie, a europejscy naukowcy, przedsiębiorcy i rolnicy są w światowej czołówce tych pionierskich działań ⁹ . Systematyczne stosowanie tych innowacji w regeneracyjnych formach rolnictwa prowadzi do znacznego zmniejszenia nakładów, wzmocnienia odporności upraw i stad, zwiększenia konkurencyjności i dochodów rolników w perspektywie długoterminowej oraz poprawy źródeł utrzymania pracowników i mieszkańców obszarów wiejskich. Pomaga również sektorowi przedsiębiorstw w opracowywaniu bardziej rentownych strategii biznesowych (odporność wobec przyszłych wyzwań, ograniczanie ryzyka w łańcuchach dostaw, lepsze przestrzeganie rosnących wymogów w zakresie sprawozdawczości środowiskowej, społecznej i dotyczącej ładu korporacyjnego itp.). Zalety dla ogółu społeczeństwa obejmują znaczny wzrost różnorodności biologicznej, korzyści pod względem zdrowia publicznego, wychwytywanie dwutlenku węgla i zmniejszenie emisji, a także ograniczenie powodzi i pożarów środowiskowych oraz lepsze zarządzanie wodami gruntowymi dzięki przywracaniu naturalnych obiegów wody. Pomoże to złagodzić skutki ekstremalnych zdarzeń pogodowych wynikających ze zmiany klimatu.

2.3. Zdolność europejskich rolników i przedsiębiorstw do pełnego zaangażowania się we wdrażanie regeneracyjnych form rolnictwa ograniczają obecnie bariery: postrzegane i operacyjne ryzyko transformacji dla rolników, ograniczona wiedza, obciążenia regulacyjne, niepewność planowania w zakresie konwersji, niedostateczne wsparcie na inwestycje, ekspozycja na ryzyko i brak ukierunkowanych ubezpieczeń, wysoki biurokratyczny nakład pracy, niedostateczne uwzględnienie kosztów w cenie, brak popytu na produkty pochodzące z praktyk regeneracyjnych (np. uprawy okrywowe) i trudności z dostępem do gruntów do celów długoterminowego zarządzania, a także stosunkowa złożoność rolnictwa regeneracyjnego w porównaniu z rolnictwem konwencjonalnym. Aby umożliwić zmianę, potrzebne są spójniejsze i lepiej zharmonizowane dane publiczne i prywatne, ubezpieczenie transformacji i wsparcie finansowe dostosowane do kontekstu, przewidywalne ramy regulacyjne i sprzyjające środowisko dotacji, sprawiedliwe ceny produktów wysokiej jakości, niezależne usługi doradztwa i sieci wzajemnego wsparcia, a także lepsze warunki przekazywania gruntów w celu ułatwienia wymiany pokoleniowej.

2.4. EKES uważa, że regeneracyjne formy rolnictwa mogą stworzyć nową narrację dla tego sektora i przyczynić się do: przeciwdziałania zmianie klimatu i utracie różnorodności biologicznej, wzmocnienia wzajemnych powiązań między zdrowymi i odpornymi ekosystemami a dobrobytem, odnowy sektora, dostosowania łańcuchów dostaw do przyszłych wyzwań oraz wspierania nowych możliwości i innowacji w sektorze przedsiębiorstw, a zarazem odblokowania prywatnych inwestycji w rolnictwo oraz przyciągnięcia młodych ludzi i nowych podmiotów. Rolnicy stosujący regeneracyjne formy rolnictwa zwiększają bezpieczeństwo żywnościowe, konkurencyjność i dobrobyt Europy, odwracają trend stagnacji plonów, rozwijają odporność środowiska i produkują dobrą, zdrową żywność ¹⁰ , błonnik i biomasę, tym samym wnosząc wkład w podejście "Jedno zdrowie" ¹¹ . Strategie polityczne, które zapewniają rolnikom zachęty w oparciu o ich wyniki w zarządzaniu przeznaczeniem gruntów, mogą sprawić, że rolnictwo przestanie być postrzegane jako sektor, który nie daje satysfakcji, jest przesiąknięty nadmierną biurokracją i przez obecne podejście nakazowe pozbawiony kreatywności.

2.5. EKES podkreśla, że rolnicy powinni mieć możliwość elastycznego stosowania praktyk produkcyjnych dopasowanych do klimatu, kontekstu i rodzaju gospodarstwa w celu osiągnięcia wyników w dziedzinie rolnictwa regeneracyjnego. Lepsze zrozumienie przez społeczeństwo wzajemnych powiązań między zdrowymi ekosystemami, dobrobytem i zdrowiem publicznym może sprawić, że rolnicy staną się głównym motorem europejskiej konkurencyjności gospodarczej i renaturalizacji.

2.6. EKES zwraca również uwagę, że rolnictwo regeneracyjne może stworzyć synergie między unijnymi strategiami na rzecz: odporności wodnej, ochrony gleb, przystosowania się do zmiany klimatu, gospodarki o obiegu zamkniętym i biogospodarki. Rolnictwo regeneracyjne może uruchomić i wspierać te synergie. W ten sposób będzie można dążyć do sprawiedliwej transformacji i przyjęcia zrównoważonych praktyk o obiegu zamkniętym, a jednocześnie respektować tradycyjne praktyki oraz rozwiązania służące przyrodzie ¹² .

2.7. EKES apeluje o przyjęcie zintegrowanych podejść, łączących formy regeneracyjne rolnictwa z gospodarką o obiegu zamkniętym i zgodnych z unijnym Paktem dla czystego przemysłu. Integracja rolnictwa regeneracyjnego, obiegu zamkniętego i biogospodarki na obszarach wiejskich, a także w rolnictwie miejskim przyczyni się do lepszej integracji rolników w łańcuchu dostaw i pobudzi przedsiębiorstwa gotowe na przyszłe wyzwania, ograniczając jednocześnie ryzyko ich działalności. Centra żywnościowe o obiegu zamkniętym i wielkie wyzwanie związane z przeprojektowaniem żywności ¹³  zachęcają do projektowania nowych produktów z wykorzystaniem zasad projektowania pod kątem obiegu zamkniętego i tworzą rynek dla wielu produktów pochodzących z regeneracyjnych form rolnictwa (rośliny okrywowe, zróżnicowane ziarna, produkty rolno-leśne).

2.8. EKES postrzega regeneracyjne formy rolnictwa jako sposób na to, by zabezpieczyć stabilne dostawy żywności o wysokiej i coraz wyższej jakości dla rosnącej populacji, a zarazem zapewnić środki umożliwiające osiągnięcie celów w zakresie klimatu i zrównoważonego rozwoju oraz utrzymać model rolnictwa rodzinnego w UE.

3. Wypracowanie wspólnej definicji terminu "rolnictwa regeneracyjnego" w kontekście WPR na okres po 2027 r.

3.1. Istnieją różne definicje rolnictwa regeneracyjnego, które są stosowane przez rozmaite podmioty społeczne, takie jak naukowcy, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, rolnicy i instytucje międzynarodowe. EKES stwierdza, że we wszystkich poważnych definicjach rolnictwa regeneracyjnego celowo nie określa się zestawu praktyk, które łącznie mogłyby stanowić regeneracyjny system rolniczy. W regeneracyjnych systemach rolniczych liczy się przestrzeganie zasad prowadzących do osiągnięcia wymiernych i weryfikowalnych wyników oraz wydajności gruntów rolnych w konkretnym kontekście ¹⁴ .

3.2. Z naukowego punktu widzenia regeneracyjne formy rolnictwa są wynikiem postępu w metodach naukowych i w dyscyplinach związanych m.in. z mikrobiologią, biologią, glebą, badaniami biosferycznymi, wodą i rolnictwem ¹⁵ . W tym kontekście mikrobiom gleby jest odpowiedzialny za żywienie roślin, które z kolei podtrzymują cykle biogeochemiczne, różnorodność biologiczną i naszą biogospodarkę oraz żywią zwierzęta gospodarskie i ludzi. Wszystkie praktyki związane z regeneracyjnymi formami rolnictwa, takie jak: uprawy okrywowe, uprawy podsiewane, uprawy współrzędne, uprawa zerowa, uprawa pasowa i płytka, bionawozy, ściółkowanie, ograniczanie i zrównoważone stosowanie pestycydów, rotacyjna i całościowa gospodarka pastwiskami, system rolno-leśny, ogrody towarowe bez kopania itp., oznaczają wzrost - w stosunku do ich swoistego kontekstu - całorocznej fotosyntezy, podstawowej wydajności netto ¹⁶  oraz pokrywy glebowej i zdrowia gruntów rolnych.

3.3. Istnieje ponad sto definicji rolnictwa regeneracyjnego. Oceniliśmy definicje przyjęte przez europejskich pionierów, w tym Uniwersytet w Wageningen ¹⁷ , NGO NABU & Boston Consulting Group ¹⁸ , SAI Industry Platform ¹⁹ , One Planet Business for Biodiversity (OP2B) ²⁰ , CEMA ²¹ , FAO ²²  oraz Europejski Sojusz na rzecz Rolnictwa Regeneracyjnego (EARA) ²³ .

3.4. EKES apeluje o wspólną definicję operacyjną, która byłaby akceptowana przez wszystkie podmioty łańcucha rolno- spożywczego i opierała się na wynikach dialogu strategicznego, aby zapobiec ewentualnej "prywatyzacji" definicji. Celem jest również unikanie stosowania nieuczciwych praktyk handlowych i pobudzanie uczciwych partnerstw handlowych. EKES, jako dom unijnego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, proponuje definicję zbudowaną wokół trzech filarów zrównoważoności: środowiskowego, społecznego i gospodarczego.

3.5. Definicja rolnictwa regeneracyjnego na użytek UE może być następująca: "Rolnictwo regeneracyjne to adaptacyjne i całościowe podejście do działalności rolniczej, w ramach którego stosuje się sprawdzone w praktyce i oparte na dowodach naukowych metody o pozytywnym wpływie na środowisko (w tym m.in. zdrowe i żywe gleby ²⁴ , mniejsze emisje, wychwytywanie dwutlenku węgla, ograniczone ryzyko związane z pestycydami, gospodarka wodna i różnorodność biologiczną), na źródła utrzymania społeczności rolniczych i zdrowie publiczne, zapewniając odporność plonów, konkurencyjność i wydajność oraz efekty społeczne (źródła utrzymania, atrakcyjność sektora, wymiana pokoleń i obszary wiejskie)". Regeneracyjne formy rolnictwa opierają się na wynikach, które można określić, zmierzyć i zweryfikować, a nie na liście zalecanych praktyk. System uznaje się za regeneracyjny, jeżeli z czasem poprawiają się jego wyniki gospodarcze, ekologiczne i społeczne, biorąc również pod uwagę wyjątkowe okoliczności.

3.6. Rolnictwa regeneracyjnego nie należy rozumieć jako konkurującego z ugruntowanymi koncepcjami systemów rolnych (rolnictwo ekologiczne, rolnictwo konserwujące, agroekologia itp.). Nie jest ono nowym nadrzędnym pojęciem w stosunku do nich. Stanowi raczej inkluzywną narrację podzielaną przez pionierów we wszystkich innych ruchach rolniczych i międzysektorowych ruchach rolno-spożywczych, prowadzącą do nawiązania pragmatycznej współpracy ²⁵ . Z perspektywy zarządzania rolnictwo regeneracyjne umożliwia nam zrozumienie różnorakich systemów rolniczych nie jako alternatyw, lecz pod względem synergii między nimi, a także jako podstawy lepszej współpracy publiczno-prywatnej na rzecz regeneracji ekosystemów rolno-spożywczych (prowadzącej do pozytywnych tendencji w zakresie kluczowych standardowych wskaźników zrównoważonego rozwoju).

3.7. Regeneracja w istotny sposób wykracza poza zrównoważony rozwój, chociaż dotyczy tej samej treści trzech filarów zrównoważonego rozwoju. W rolnictwie regeneracyjnym uznaje się i docenia wyważone, systematyczne wysiłki rolników na rzecz poprawy sytuacji od pierwszego dnia transformacji. Rolnictwo regeneracyjne nie poprzestaje na utrzymaniu stanu z góry określonej wystarczalności, lecz sięga dalej i zachęca do ciągłego dostosowywania się, innowacji i doskonalenia. Inną zasadniczą różnicą między naszym początkowym rozumieniem zrównoważonego rozwoju a wyłaniającym się rozumieniem tzw. regeneracyjnego zrównoważonego rozwoju czy też regeneracji jest to, że te ostatnie opierają się na bardziej całościowym spojrzeniu, w którym ludzie i gospodarki są traktowani jako nieodłączna część przyrody, oraz na teorii zmiany wyraźnie odmiennej od teorii stosowanych obecnie. Punktem początkowym podejścia regeneracyjnego jest potencjał, a nie problemy, ponieważ rozwiązywanie problemów narzuca przyszłość opartą na minionych i obecnych problemach, a nie na całym zakresie możliwości ²⁶ .

4. Kryteria i narzędzia pomiaru wspierające przejście na regeneracyjne systemy rolnicze i zachęcające do niego

4.1. Z myślą o tym, by skutecznie regulować wyniki systemów rolniczych i zachęcać do osiągania jak najlepszych rezultatów, EKES zaleca, aby w ścisłym dialogu ze społecznością rolniczą opracować wskaźniki oparte na wynikach dostosowane do warunków regionalnych oraz metodyki wiązania zgromadzonych danych z tymi wskaźnikami. Aby opracować te wskaźniki i uniknąć powielania, należy priorytetowo traktować dane z istniejących źródeł na szczeblu UE i państw członkowskich oraz systemy pomiaru i weryfikacji utworzone w ramach inicjatyw prywatnych. EKES podkreśla zasadę, zgodnie z którą gromadzone dane powinny mieć wartość dla potrzeb związanych zarówno z danymi pochodzącymi z gospodarstwa, jak i z danymi pochodzącymi spoza niego ²⁷ . Znormalizowane wskaźniki umożliwiają porównanie wyników w różnych gospodarstwach i regionach. Ta porównywalność sprzyja konkurencyjności i przyczynia się do ciągłej poprawy wyników środowiskowych i społeczno-gospodarczych. Spójne wskaźniki budują również zaufanie inwestorów i zainteresowanych stron, ponieważ stanowią wiarygodną podstawę dla oceny wpływu praktyk regeneracyjnych i zwrotu z inwestycji w inicjatywy na rzecz zrównoważonego rozwoju ²⁸ . Dostępność danych dla rolników może przyspieszyć transformację i powinna być powiązana z analizą porównawczą w zakresie zrównoważonego rozwoju zaproponowaną przez Komisję Europejską w Wizji dla rolnictwa i żywności ²⁹ . Dostosowanie do wskaźników pociągnie za sobą również skoordynowane zachęty finansowe i inwestycje w rolnictwo.

4.2. EKES podkreśla, że przyjęcie wspólnego języka i infrastruktury danych w oparciu o kluczowe wskaźniki skuteczności (KPI) w rolnictwie regeneracyjnym stanowi przełomową szansę dla podmiotów zarówno publicznych, jak i prywatnych. Dopasowując instrumenty polityki, mechanizmy finansowe, ramy regulacyjne i normy dotyczące łańcuchów dostaw do KPI, można osiągnąć spójniejsze, bardziej gospodarne i zorientowane na wyniki podejście do regeneracji w rolnictwie. Harmonizacja danych dotyczących płatności w ramach WPR, planowania strategicznego, instrumentów finansowych i zachęt w łańcuchu dostaw (premie cenowe, dłuższe umowy, wsparcie marketingowe itp.) nie tylko przyczyni się do uproszczenia obciążeń sprawozdawczych, ale też przełoży się na rzeczywiste rezultaty ekonomiczne, ekologiczne i społeczne. To zintegrowane podejście wspiera podejścia regeneracyjne, zwiększa odporność rolników oraz wzmacnia biogospodarkę i strategiczną autonomię Europy.

4.3. Kluczowe krótkoterminowe wskaźniki rezultatu, służące do corocznego rejestrowania i zarządzania przejściem na regeneracyjne systemy rolnicze przy niższych kosztach, należy mierzyć na hektar (zagregowane według pola i według gospodarstwa) za pomocą teledetekcji z wykorzystaniem programu Copernicus. Wskaźniki te obejmują całoroczną fotosyntezę, całoletnią pokrywę glebową, strukturę ekosystemu i różnorodność roślin.

4.4. Kluczowe długoterminowe wskaźniki rezultatu służące do pomiaru przejścia na regeneracyjne systemy rolnicze i zarządzania tym przejściem, co najmniej raz na cztery lata lub raz na każdy płodozmian przy niższych kosztach ³⁰ , obejmują precyzyjne badania gleby in situ ³¹  na hektar, takie jak badania zawartości węgla organicznego w glebie, gęstości objętościowej, pH, fosforu, wzrostu zawartości makro- i mikroskładników pokarmowych, różnorodności biologicznej gleby oraz wpływu społeczno-gospodarczego na rolników.

4.5. Można by na przykład przewidzieć następujące kluczowe wskaźniki skuteczności (KPI) w rolnictwie regeneracyjnym, które służyłyby do pomiaru, regulowania i zachęcania do przechodzenia na regeneracyjne systemy rolnicze w sposób strategiczny, zintegrowany i optymalny, z uwzględnieniem wszystkich przedziałów czasowych:

- roczne wyniki KPI, zebrane z wykorzystaniem informacji pochodzących z teledetekcji i innych źródeł, dla określonego regionu glebowo-klimatycznego i kategorii użytkowania gruntów:

- bezwzględna całoroczna fotosynteza

- bezwzględna całoroczna pokrywa glebowa

- względna zmiana w zakresie całorocznej fotosyntezy w ujęciu rok do roku

- względna zmiana całorocznej pokrywy glebowej w ujęciu rok do roku

- rocznie zgłaszane lub pobierane wyniki KPI:

- względne zakupione materiały wsadowe w ujęciu rok do roku

- względny wynik plonów przechowywanych lub sprzedanych w ujęciu rok do roku

- Wieloletnie wyniki precyzyjnie testowanych in situ KPI na hektar

- bezwzględny całkowity węgiel organiczny w glebie (w % i pomiar gęstości objętościowej)

- względna zmiana w ujęciu rok do roku całkowitego węgla organicznego w glebie (w % i pomiar gęstości objętościowej)

5. Strategia UE dotycząca ukierunkowania obecnych systemów rolno-spożywczych na rolnictwo regeneracyjne

5.1. Publiczne i prywatne dźwignie mogą wzajemnie się wspomagać i synchronizować, a tym samym zapewniać optymalną opłacalność, tylko wtedy, gdy proces ten opiera się na jednym wspólnym języku i infrastrukturze danych (czyli na KPI w rolnictwie regeneracyjnym). Rolnicy potrzebują rozsądnych wytycznych, a wykorzystanie zharmonizowanej infrastruktury danych pomoże je zapewnić. Takie dane ułatwią opracowanie zachęt opartych na wynikach, instrumentów finansowych i mechanizmów inwestycyjnych, a także dostosowanego do potrzeb doradztwa dla rolników. Wszystkie te elementy przyczynią się do poprawy źródeł utrzymania, wydajności w biogospodarce, ekosystemu i zdrowia ludzkiego. Zharmonizowany język danych (KPI w rolnictwie regeneracyjnym) pozwala na stosowanie mieszanego podejścia strategicznego.

5.2. EKES podkreśla w tym kontekście, jak ważna jest centralizacja danych (bez ich powielania) i ochrona danych rolników. Komitet apeluje o podejście tworzące wzajemne powiązania między zintegrowanym systemem zarządzania i kontroli (ZSZiK) a danymi gromadzonymi w toku realizacji wspólnej polityki rolnej (WPR), a także danymi Eurostatu.

5.3. EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o przeprowadzenie szczegółowej oceny skutków, by ocenić możliwość dostosowania płatności w ramach filaru I WPR do KPI w rolnictwie regeneracyjnym gromadzonych z wykorzystaniem teledetekcji. Taka ocena skutków musi wyraźnie uwzględniać fakt, że wdrażanie i wyniki praktyk rolniczych często pozostają poza wyłączną kontrolą rolnika ze względu na wieloczynnikowe czynniki zewnętrzne (np. klimat, ekstremalne zdarzenia pogodowe i szkodniki). Można by osiągnąć takie dostosowanie poprzez zachęty finansowe ³²  związane z wynikami fotosyntezy i pokrywy glebowej, w ujęciu rocznym i na hektar. Tego rodzaju zachęty mogłyby uwzględniać uzyskane wyniki bezwzględne, porównane z wynikami innych działek z tego samego regionu glebowo-klimatycznego i tej samej kategorii użytkowania gruntów.

5.4. Komitet zaleca ponadto, by rozważyć możliwość powiązania płatności w ramach II filaru WPR z wynikami KPI w rolnictwie regeneracyjnym, uzyskanymi z wykorzystaniem teledetekcji.

5.5. EKES uważa, że sprawozdawczość państw członkowskich w ramach planów strategicznych WPR mogłaby w większym stopniu bazować na opartych na wynikach wskaźnikach uwzględniających gospodarcze, ekologiczne i społeczne skutki podjętych działań. Płatności oparte na wynikach, jako mechanizm uzupełniający, nagradzałyby rolników za pozytywne rezultaty, takie jak poprawa różnorodności biologicznej i zdrowia gleb oraz redukcja emisji. Należy zapewnić wsparcie inwestycyjne lub obniżki podatku na innowacyjne maszyny rolnicze, w tym na minimalnie inwazyjny siew, ogrody towarowe, wirtualne ogrodzenia i technologię nawożenia mikrobiologicznego w gospodarstwach. Kluczowe wskaźniki skuteczności (KPI) działania w rolnictwie regeneracyjnym służą temu celowi.

5.6. EKES sugeruje, że można wykorzystać KPI w rolnictwie regeneracyjnym do zapewnienia spójności polityki i uproszczenia legislacji dotyczącej użytkowania gruntów poza ramami WPR (mowa tu na przykład o dyrektywie w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, dyrektywie w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, ramowej dyrektywie wodnej, rozporządzeniu w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa, unijnej systematyce dotyczącej zrównoważonego rozwoju i analizie porównawczej), zamiast stosować różne założenia i metody do oceny wyników. W tym celu należy stosować KPI w rolnictwie regeneracyjnym, ponieważ poprawiłyby one wszystkie obecne założenia i metody dzięki solidnemu, zdecydowanemu i racjonalnemu pod względem kosztów podejściu i generowaniu istotnych synergii wskutek zapewnienia w praktyce spójności polityki we wszystkich dyrektywach. Zmniejszyłoby to również obciążenia sprawozdawcze rolników i zapobiegło mnożeniu różnych zbiorów danych.

5.7. EKES zaleca, by fundusze inwestycyjne i wsparcie ze strony państw członkowskich były dostosowane do KPI w rolnictwie regeneracyjnym i by stały się aktywnymi narzędziami ułatwiającymi przejście na rolnictwo regeneracyjne. Należy również zachęcać władze centralne, regionalne i lokalne do wypłacania dotacji dla rolników w oparciu o ten sam system KPI w rolnictwie regeneracyjnym.

5.8. Potrzebujemy mieszanej transformacji i finansowania ryzyka, aby zwiększyć inwestycje w otwartą strategiczną autonomię UE i osiągnąć wysoki poziom konkurencyjności. Obecnie ani publiczne płatności z tytułu pomocy w sytuacjach kryzysowych, ani obniżone odsetki od spłaty zadłużenia, ani płatności z tytułu ubezpieczenia upraw nie wzmacniają żadnych istotnych zachęt do dostosowania się. Trzeba odwagi, aby finansować transformację i zmniejszyć związane z nią ryzyko - w tym w rolnictwie regeneracyjnym. Ponadto EKES zaleca wprowadzenie odpowiednich systemów ubezpieczeń, które pokrywałyby ryzyko w procesie transformacji ³³ .

5.9. Ramy przejściowe, obejmujące wsparcie inwestycyjne, ubezpieczenie, obniżone odsetki od zadłużenia i mechanizmy restrukturyzacji, muszą bazować na KPI w rolnictwie regeneracyjnym. Te nowe ramy powinny obejmować wytyczne dotyczące finansowania transformacji sektora rolnego. Powinny również kształtować sposób pomiaru pozytywnych rezultatów i ryzyka w rolnictwie i zarządzania nimi poprzez dostosowane zarządzanie ryzykiem kredytowym, ocenę ryzyka biznesowego, zarządzanie ekspozycjami oraz zarządzanie ryzykiem rynkowym (w tym przeprowadzanie testów warunków skrajnych i symulacji).

5.10. EKES podkreśla, że trzeba zdecydowanie promować w umowach dotyczących łańcucha dostaw stosowanie KPI w rolnictwie regeneracyjnym jako norm wtórnych, a także zachęcać przedsiębiorstwa w całym sektorze spożywczym do przeprojektowania produktów pod kątem zasad gospodarki o obiegu zamkniętym. Obejmuje to opracowanie nowych produktów lub przeprojektowanie istniejących w celu uwzględnienia wyników systemów regeneracyjnych - takich jak uprawy okrywowe, zróżnicowane ziarna i produkty rolno-leśne - które obecnie nie cieszą się silnym popytem na rynku. Bez tego zaangażowania ze strony nabywców i detalistów rolnikom bardzo trudno będzie wprowadzać praktyki regeneracyjne, gdyż nie znajdą rentownych rynków dla wielu produktów regeneracyjnych. Praktyki regeneracyjne są obecnie przyjmowane przez sieci sektora prywatnego, takie jak SAI, One Planet for Business Biodiversity (OP2B) i Światowa Rada Biznesu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (WBCSD). Unia Europejska mogłaby znacznie przyspieszyć harmonizację z sektorem prywatnym, a także znacząco zwiększyć inwestycje i konkurencyjność dzięki zapewnieniu spójności polityki z KPI w rolnictwie regeneracyjnym w aktach prawnych, o których jest mowa w punkcie 5.6.

5.11. KPI w rolnictwie regeneracyjnym mogłyby zostać włączone do unijnego kodeksu postępowania w zakresie odpowiedzialnego prowadzenia działalności spożywczej i praktyk handlowych, co stanowiłoby zachętę dla sektora przetwórstwa spożywczego. EKES z zadowoleniem przyjął ten kodeks unijny, który powinien nadal stanowić platformę współpracy w zakresie odpowiedzialnych i zrównoważonych praktyk biznesowych. Ponadto Komitet zwrócił uwagę na ograniczenia związane z podejściem opartym na dobrowolnym udziale i wezwał do przyjęcia regulacji i przepisów zapewniających szybkie przejście na zrównoważony rozwój ³⁴ .

5.12. Komitet podkreśla ważną rolę konsumentów w tym kontekście ³⁵ , a także zielonych zamówień publicznych - również w świetle oczekiwanego unijnego aktu w sprawie gospodarki o obiegu zamkniętym, w którym można by rozważyć obowiązkowe zamówienia, by wesprzeć gospodarkę o obiegu zamkniętym. Środki informacyjne i kampanie edukacyjne, w połączeniu z przejrzystym etykietowaniem żywności, umożliwią konsumentom dokonywanie bardziej zrównoważonych wyborów - w tym wyboru produktów pochodzących z rolnictwa regeneracyjnego. Bardzo ważne będzie tu zastosowanie wspólnej definicji rolnictwa regeneracyjnego. Cyfrowe etykietowanie żywności może być przydatne w dostarczaniu konsumentom informacji w tym zakresie.

5.13. EKES ponownie podkreśla potrzebę podjęcia działań na rzecz zwiększenia dostępu do gruntów (poprzez dotacje na inwestycje, kredyty preferencyjne i przepisy krajowe dotyczące transferu gruntów) ³⁶ . Należy również wspierać poprawę dostępu do gruntów poprzez preferowane warunki dzierżawy i zakupu dla tzw. pionierów regeneracji, osób podejmujących po raz pierwszy działalność rolniczą oraz młodych rolników.

Bruksela, dnia 18 czerwca 2025 r.

1 Europejski Sojusz na rzecz Rolnictwa Regeneracyjnego (EARA) - https://eara.farm/.

2 Na przykład platforma SAI (platforma inicjatywy na rzecz zrównoważonego rolnictwa) i ramy OP2B na rzecz rolnictwa regeneracyjnego.

3 Komisja Europejska, Caring for soil is caring for life.

4 Tablica wskaźników unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności.

5 Mapping and analysis of CAP strategic plans.

6 Pięcioletni raport OP2B Demonstrating progress on regenerative agriculture, 2024; EarthWorm Foundation, Regenerating Soils; EARA, dokument strategiczny, 2024; Manual for the design and implementation of a regenerative agri-food model: the Polyfarming system, 2021; Can potato cropping be made regenerative? Cover crops and dead organic mulch support soil microbial activity, 2025; Healthier soils, lower costs, sustainable yields: How Conservation Agriculture Reaps Benefits.

7 Aligning science and policy of regenerative agriculture, 2020; What climate and environmental benefits of regenerative agriculture practices?, 2023; Regenerative agriculture: merging farming and natural resource conservation profitably, 2018.

8 https://www.nabu.de/imperia/md/content/nabude/landwirtschaft/250325-nabu-gkb-studie-konservierende-landwirtschaft.pdf.

9 Na przykład w dziedzinie zarządzania stadami zwierząt dwa czołowe przedsiębiorstwa typu start-up pochodzą z Europy: https://www. nofence.no/en/; https://www.collie.eu/.

10 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35127297.

11 NAT/947 Zdrowa planeta dla zdrowych ludzi: w kierunku kompleksowego podejścia "Jedno zdrowie" (w opracowaniu).

12 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Wzajemne dostosowanie gospodarki o obiegu zamkniętym i biogospodarki na szczeblu unijnym i krajowym (opinia z inicjatywy własnej) (Dz.U. C, C/2025/109, 10.1.2025, ELI: http://data. europa.eu/eli/C/2025/109/oj).

13 Europejska platforma zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym, The big food redesign: Regenerating nature with the circular economy.

14 How to Monitor the "Success" of (Regenerative) Agriculture: A Perspective, 2023.

15 Maximizing Photosynthesis and Root Exudates through Regenerative Agriculture to Increase Soil Organic Carbon to Mitigate Climate Change, 2023.

16 Wspólne Centrum Badawcze, Net primary production (NPP), 2019.

17 Regenerative agriculture - the soil is the base, 2020.

18 The Case for Regenerative Agriculture in Germany and beyond, 2023.

19 Platforma SAI, 2023.

20 OP2B's Framework for Regenerative Agriculture.

21 CEMA Supports Science-Based Regenerative Agriculture.

22 Regenerative Agriculture, FAO, 2022.

23 Europejski Sojusz na rzecz Rolnictwa Regeneracyjnego (EARA).

24 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego »Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów 'Strategia UE na rzecz ochrony gleb 2030 - Korzyści ze zdrowych gleb dla ludzi, żywności, przyrody i klimatu'« [COM(2021) 699 final] (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 131).

25 https://link.springer.com/artide/10.1007/s11625-022-01281-1.

26 https://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/study_regnerativedevelopment.pdf.

27 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Przekształcenie w sieć danych dotyczących zrównoważonego charakteru gospodarstw rolnych (FSDN)" (COM(2022) 296 final - 2022/0192 (COD)) (Dz.U. C 75 z 28.2.2023, s. 164).

28 https://www.wbcsd.org/actions/a-shared-vision-for-regenerative-agriculture/

29 Wizja dla rolnictwa i żywności - Komisja Europejska.

30 Metody nowej generacji dotyczące precyzyjnego badania gleby umożliwiają pobieranie stosunkowo mniejszej liczby próbek gleby, a jednocześnie zwiększają rozdzielczość i solidność wyników, co umożliwia między innymi ograniczenie materiałów wsadowych i kosztów badań gleby. (Understanding Fields by Remote Sensing: Soil Zoning and Property Mapping, 2020, Precision Soil Mapping Research in the UK, Exemplary Service Provider AgriCircle, Evaluating the accuracy and usefulness of commercially-available proximal soil mapping services for grassland nutrient management planning and soil health monitoring).

31 Yuzugullu i in., Satellite-based soil organic carbon mapping on European soils using available datasets and support sampling, 2024.

32 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Promowanie autonomicznej i zrównoważonej produkcji żywności: strategie na rzecz wspólnej polityki rolnej po 2027 r." (opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji belgijskiej w Radzie UE) (Dz.U. C, C/2024/2099, 26.3.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2024/2099/oj).

33 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Zrównoważona produkcja żywności i zapewnienie sprawiedliwego dochodu europejskim rolnikom w obliczu wyzwań rynkowych, środowiskowych i klimatycznych (opinia rozpoznawcza na wniosek polskiej prezydencji Rady UE) (Dz.U. C, C/2025/2016, 30.4.2025, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2025/2016/oj).

34 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Dostosowanie strategii i działań przedsiębiorstw sektora spożywczego do celów zrównoważonego rozwoju na rzecz zrównoważonej odbudowy gospodarczej po pandemii COVID-19" (opinia z inicjatywy własnej) (Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 63).

35 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "W kierunku ram etykietowania zrównoważonej żywności pomagających konsumentom dokonywać zrównoważonych wyborów żywieniowych" (opinia z inicjatywy własnej) (Dz.U. C 75 z 28.2.2023, s. 97).

36 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Promowanie autonomicznej i zrównoważonej produkcji żywności: strategie na rzecz wspólnej polityki rolnej po 2027 r." (opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji belgijskiej w Radzie UE) (Dz.U. C, C/2024/2099, 26.3.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2024/2099/oj).

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2025.4207
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Rolnictwo regeneracyjne jako cel na drodze do zwiększenia zrównoważonej produkcji żywności, sprzyjający osiągnięciu celów w zakresie klimatu i bioróżnorodności (opinia z inicjatywy własnej)
• Data aktu: 20/08/2025
• Data ogłoszenia: 20/08/2025