| Sprawozdawca: | Stephen DE RON (LU/Zieloni), radny gminy Hesperange |
| Dokument źródłowy: |
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów "Sprawozdanie na temat praworządności w Unii Europejskiej za 2024 r. Sytuacja w zakresie praworządności w Unii Europejskiej" COM(2024) 800 final |
EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR)
Praworządność: nieodzowny filar projektu europejskiego
1. Zdecydowanie podkreśla, że praworządność pozostaje fundamentem projektu europejskiego 1 , gdyż gwarantuje pewność prawa i ochronę podstawowych wolności, a także umacnia solidarność między państwami członkowskimi, ich obywatelkami i obywatelami oraz ich obszarami. Jest to również niezbędny warunek wstępny funkcjonowania demokracji na wszystkich szczeblach.
2. Utrzymuje, że w obliczu kryzysów geopolitycznych, transformacji ekologicznej, rewolucji cyfrowych i wyzwań demograficznych należy aktywnie przestrzegać zasad wzmocnionej praworządności. Dzięki bliskiemu kontaktowi z obywatelkami i obywatelami oraz odpowiedzialności za świadczenie usług publicznych umożliwiających korzystanie z praw i wolności wymienionych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej samorządy lokalne i regionalne są najlepiej przygotowane do określania na wczesnym etapie możliwych zagrożeń dla praworządności i praktycznej realizacji podstawowych wartości Unii Europejskiej w naszym życiu codziennym.
Praworządność pod presją: nadużycia i zagrożenia dla demokracji
3. Odnotowuje jednak, że pomimo wielu mechanizmów ochronnych (procedura określona w art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego na podstawie art. 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) 2 , rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2020/2092 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie ogólnego systemu warunkowości służącego ochronie budżetu UE 3 , roczne sprawozdanie na temat praworządności) często podważa się niezależność sądownictwa, wolność mediów i uczestnictwo obywatelskie. W związku z tym organy polityczne muszą w pełni respektować niezależność sądownictwa i akceptować jego decyzje z należytą uwagą. Łączne skutki tych nadużyć osłabiają spójność terytorialną i podważają demokrację i legitymację działań europejskich. W tak niepewnym środowisku, w którym niezależność sądownictwa jest zagrożona i w którym ingeruje się w sektory tak istotne dla praworządności jak media, niezbędne jest wdrożenie środków wzmacniających stosowanie wyżej wymienionych mechanizmów.
4. Zaznacza, że sprawozdanie Komisji Europejskiej (zwanej dalej "Komisją") na temat praworządności z 2024 r. 4 wskazuje na szereg przekrojowych wyzwań, takich jak niewystarczalność ochrony dla sygnalistów, utrzymywanie się konfliktów interesów, poważne wątpliwości co do niezależności sądów oraz ograniczanie wolności prasy i społeczeństwa obywatelskiego. Podkreśla również obiecujące postępy: przyjęcie przepisów dotyczących przejrzystości, powołanie bardziej niezależnych organów kontroli oraz większy udział obywateli w ramach niektórych kierunków polityki.
5. Z zadowoleniem przyjmuje rozszerzenie zakresu stosowania rocznego sprawozdania na temat praworządności poza granice UE, mianowicie po raz pierwszy w 2024 r. na kraje kandydujące (Albanię, Czarnogórę, Macedonię Północną, Serbię), i zwraca się do Komisji o rozszerzenie sprawozdania na wszystkie kraje kandydujące.
Samorządy lokalne i regionalne - strażnicy demokracji europejskiej
6. Przypomina, że praworządności nie można ograniczyć do zbioru norm technicznoprawnych; opiera się ona przede wszystkim na wspólnej kulturze sprawiedliwości proceduralnej, równości i godności ludzkiej.
7. Podkreśla, że władze krajowe i samorządy lokalne i regionalne wydają się niezbędnym zabezpieczeniem demokracji oraz podstawowych wartości UE - nie tylko wtedy, gdy aktywnie sprzeciwiają się atakom na nie, ale także gdy nie pozostają bierne i odmawiają współudziału w praktykach zagrażających takim gwarantom praworządności jak demokracja bądź rozdział władzy. Chociaż główna odpowiedzialność w tej kwestii spoczywa na szczeblu krajowym, władze lokalne i regionalne również odgrywają tu bardzo ważną rolę - mimo iż wciąż borykają się z ograniczeniami budżetowymi i instytucjonalnymi, które mogą hamować ich zdolność działania.
8. Przypomina, że wielopoziomowe sprawowanie rządów jest bezwzględnie konieczne do zagwarantowania skuteczności i trwałości praworządności. Dlatego też niezbędne jest zapewnienie rzeczywistego włączenia władz lokalnych i regionalnych w mechanizmy monitorowania i ostrzegania z myślą o lepszej ochronie zasad demokratycznych na szczeblu lokalnym i regionalnym.
9. Podkreśla, że pozycja władz lokalnych i regionalnych jako szczebla sprawowania rządów najbliższego obywatelom umożliwia im zidentyfikowanie wczesnych sygnałów ostrzegawczych dotyczących naruszeń praworządności. W związku z tym zachęca Komisję Europejską do lepszego uwzględnienia opinii władz regionalnych i lokalnych w ukierunkowanych konsultacjach organizowanych w ramach przygotowania sprawozdania na temat praworządności.
10. Zwraca uwagę, że w tym kontekście samorządy często odpowiadają za zarządzanie takimi istotnymi sektorami, jak kształcenie, ochrona zdrowia, zagospodarowanie przestrzenne, włączenie społeczne i środowisko. Jako takie odgrywają ważną rolę w zapewnianiu mechanizmów zaangażowania obywatelskiego - a tym samym w zwiększaniu legitymacji politycznej i rozliczalności instytucji - w budowaniu kultury poszanowania praw podstawowych i w utrzymaniu praworządności.
11. Zaznacza, że konieczne jest inwestowanie nie tylko w instrumenty kontroli i sankcji, lecz również w podnoszenie świadomości i szkolenia urzędników wybieranych, pracowników administracyjnych, kadr wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania.
12. Podkreśla znaczenie edukacji obywatelskiej i - pamiętając, że kształcenie należy do kompetencji państw członkowskich - zachęca do uwzględnienia podstawowych zasad praworządności w programach nauczania na wszystkich poziomach kształcenia.
13. Wzywa UE, by odgrywała w pełni rolę katalizatora zmian poprzez opracowywanie programów budowania zdolności, ułatwianie wymiany dobrych praktyk oraz wspieranie zacieśniania kontaktów i projektów transgranicznych. Wreszcie podkreśla potrzebę zapewnienia ogólnej spójności propagowania i umacniania zasad demokratycznych we wszystkich obszarach polityki europejskiej.
14. Ostrzega, że bez skutecznych dźwigni finansowych i odpowiednich mechanizmów kontroli zasady praworządności mogą pozostać pustym sloganem. Ochrona podstawowych wartości UE wymaga ram budżetowych, które wzmacniają demokratyczną rozliczalność i zapobiegają wykorzystywaniu unijnych funduszy do celów sprzecznych ze zobowiązaniami UE. Dlatego też oczekuje z dużym zainteresowaniem na zapowiedziane w wytycznych politycznych przewodniczącej Komisji Ursuli von der Leyen dalsze środki na rzecz wzmocnienia praworządności.
Ochrona praworządności: konieczność dla Europy
15. Podkreśla w związku z tym, że fundusze UE muszą pozostać motorem stabilności demokratycznej oraz wzmocnienia praworządności, a nie instrumentem arbitrażu politycznego podlegającego zmiennym interpretacjom. UE musi zadbać o to, by każde zainwestowane euro odzwierciedlało jej podstawowe wartości, a tym samym zagwarantować, że finansowanie UE nie przynosi korzyści reżimom, które ich nie przestrzegają. W tym celu konieczne jest stosowanie rygorystycznych i przejrzystych kryteriów warunkowości budżetowej, przy czym należy dopilnować, by były one ukierunkowane, proporcjonalne i sprawiedliwe i tym samym by nie krzywdziły władz lokalnych i regionalnych odznaczających się wzorcowymi rządami demokratycznymi.
16. Dlatego też przypomina o strategicznym znaczeniu rozporządzenia (UE) 2020/2092, które uzależnia dostęp do funduszy unijnych od poszanowania zasad praworządności. To narzędzie ma zasadnicze znaczenie dla zapobiegania i zaradzania nadużyciom systemowym, które mogą zagrozić europejskiemu porządkowi demokratycznemu. Jego wdrażanie musi być jednak spójne i pragmatyczne, przy czym nie można dopuszczać do nakładania sankcji finansowych na władze regionalne i lokalne oraz obywateli, gdyż nie ponoszą oni odpowiedzialności za naruszenia na szczeblu krajowym.
17. W związku z tym zwraca uwagę na ryzyko związane z zawieszeniem lub utratą finansowania unijnego dla niektórych regionów i apeluje do Komisji o jak najbardziej rygorystyczne wdrożenie obowiązujących ram prawnych, szczególnie zobowiązań wynikających z art. 5 ust. 2 rozporządzenia 2020/2092, które nakłada na organy państw członkowskich obowiązek wdrożenia programu dotkniętego zawieszeniem finansowania UE. Podkreśla, że istnieje potrzeba ochrony beneficjentów w przypadkach, gdy państwa członkowskie nie przestrzegają tego obowiązku. Wzywa do stworzenia narzędzi umożliwiających beneficjentom na szczeblu regionalnym i lokalnym zgłaszanie Komisji przypadków naruszenia przez państwa członkowskie ich obowiązków w zakresie wdrażania programów i dokonywania płatności na rzecz beneficjentów.
18. Wzywa Komisję do rozpoczęcia analizy istniejących mechanizmów przydziału środków finansowych, by zapewnić ich dalszą dostępność dla władz lokalnych i podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, które w pełni przestrzegają wartości UE. Jeżeli te mechanizmy wymagać będą uzupełnienia, należy je określić w porozumieniu z KR-em i władzami lokalnymi i regionalnymi. To podejście pozwoliłoby pogodzić stanowczość ze sprawiedliwością, zachować spójność terytorialną i wspierać lokalne i regionalne siły demokratyczne nawet w tych krajach, w których praworządność jest osłabiona.
W kierunku silniejszego i bardziej sprzyjającego włączeniu społecznemu wielopoziomowego sprawowania rządów
19. Stwierdza, że ambitne europejskie sprawowanie rządów wymaga pełnego uznania strategicznej roli samorządów lokalnych i regionalnych. Dzięki bliskim kontaktom z obywatelkami i obywatelami te podmioty w pełni uosabiają podstawowe wartości UE, w tym sprawiedliwość, solidarność, równość, poszanowanie praworządności i praw człowieka. Mają jednak wciąż ograniczone możliwości udziału w kontroli i ochronie praworządności, co zmniejsza zdolność UE do szybkiego reagowania na nadużycia.
20. Dlatego też apeluje o wzmocnienie dialogu między Komisją, podmiotami regionalnymi i lokalnymi oraz społeczeństwem obywatelskim na temat kwestii praworządności, z udziałem KR-u, EKES-u i Agencji Praw Podstawowych UE. Dzięki ustanowieniu bardziej bezpośredniego łącznika między szczeblem europejskim a realiami w terenie - takie forum ułatwiłoby wykrywanie zagrożeń dla podstawowych wartości UE i zapobieganie im.
21. Podkreśla, że utrzymanie praworządności nie może być wyłącznie kwestią scentralizowanych decyzji. Samorządy aktywnie realizują dodatkowe inicjatywy demokratyczne - budżety partycypacyjne, zgromadzenia obywatelskie i platformy na rzecz przejrzystości, które to inicjatywy nie zawsze cieszą się odpowiednim uznaniem w UE. Należy zatem popularyzować i łączyć te dobre praktyki w celu zbudowania bardziej inkluzywnego i odpornego systemu sprawowania rządów.
22. Proponuje w związku z tym ustanowienie Lokalnych Dialogów o Praworządności - forów, na których przedmiotem rozważań będą wolność prasy, niezależność organów nadzorczych oraz przejrzystość administracyjna. Dlatego też istotne jest przyznanie ukierunkowanego wsparcia unijnego władzom lokalnym i regionalnym, które jako pierwsze dbają o rzeczywiste przestrzeganie zasad demokratycznych pomimo wielorakich nacisków.
23. Uważa ponadto, że ochrona praworządności wymaga intensywniejszych działań edukacyjnych i kulturalnych, by już w dzieciństwie zaszczepić obywatelom wartości demokratyczne. Słuszne jest zatem, by UE finansowała i opracowywała ambitne programy ułatwiające wspieranie demokracji, edukacji obywatelskiej i zrównoważonego rozwoju. Władze lokalne - we współpracy ze szkołami, uczelniami i społeczeństwem obywatelskim - mają decydujące znaczenie dla przyswojenia tych zasad przez społeczeństwo.
24. Apeluje o zwiększenie zasobów ludzkich i materialnych sądownictwa w przypadku, gdy zależy to od organów lokalnych i regionalnych, co może mieć miejsce w krajach zdecentralizowanych, w których organy te posiadają uprawnienia w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości.
25. Wzywa do rygorystycznego i konsekwentnego stosowania rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2065 5 w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych i jest również otwarty na jego dalsze rozwinięcie w najbliższym czasie (np. poprzez zdefiniowanie i ścisłe uregulowanie skoordynowanej fałszywej aktywności na platformach internetowych, prowadzonej szczególnie za pomocą kampanii dezinformacyjnych).
26. Przypomina, że UE musi stać na straży podstawowych wartości demokracji w obliczu ataków na nie. Praworządność jest trwałym zobowiązaniem i obietnicą dla przyszłych pokoleń. Dlatego też obowiązkiem UE jest zachowanie czujności i stanowczości poprzez wzmocnienie zdolności działania samorządów - prawdziwych filarów demokracji - oraz niezwłoczne reagowanie na wszelkie zagrożenia podważające jej fundamenty.
Europa w obliczu nowych zagrożeń: gwarantowanie odporności demokratycznej
27. Z wielkim zaniepokojeniem odnotowuje nasilenie się zewnętrznej ingerencji w procesy demokratyczne państw członkowskich zarówno poprzez kampanie dezinformacyjne, jak i poprzez bezpośrednie interwencje podczas wyborów. W tym kontekście konieczne jest natychmiastowe zwiększenie bezpieczeństwa cyfrowego oraz rozpowszechnienie umiejętności korzystania z mediów na szczeblu lokalnym. Te działania mają na celu wyposażenie obywateli w narzędzia niezbędne do rozpoznawania manipulacji informacjami i przeciwdziałania im przy jednoczesnym zapewnieniu świadomego korzystania z prawa do głosowania.
28. Stanowczo wzywa do zbiorowej refleksji nad strategiczną rolą, jaką technologie cyfrowe, a zwłaszcza sztuczna inteligencja, mogą odgrywać we wspieraniu i krzewieniu praworządności. Wyzwania cyfrowe można przekuć we wzmocnienie zasad demokratycznych, wykorzystując te narzędzia do zwiększenia przejrzystości, zapewnienia większej rozliczalności w ramach zamówień publicznych oraz wsparcia aktywności obywatelskiej. Należy zatem wskazać i przyjąć dobre praktyki w celu skutecznego posługiwania się tymi narzędziami w ramach sprawowania władzy na szczeblu lokalnym. Trzeba przy tym zadbać o to, by zachowywane były normy etyczne i by podstawowe wartości demokratyczne UE były chronione i wzbogacane w powiązaniu z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (aktem w sprawie sztucznej inteligencji) 6 .
29. Zachęca UE do zapewnienia pełnego udziału władz lokalnych i regionalnych: od opracowywania polityki, przez wyznaczanie priorytetów po przewidywanie ograniczeń regulacyjnych. By zagwarantować przekrojowe uwzględnienie zasad praworządności i ich poszanowanie w całym procesie decyzyjnym we wszystkich ramach polityki UE, współtwórcami większości kierunków polityki, w tym polityki spójności, polityki rolnej, cyfrowej i migracyjnej czy też Zielonego Ładu, powinny być podmioty, które zapewniają ich najbardziej praktyczną realizację.
30. Przypomina, że władze lokalne i regionalne posiadają bogate praktyczne doświadczenia, a także są motorem innowacji instytucjonalnych i demokratycznych: przy wsparciu UE mogą wdrożyć skuteczne mechanizmy kontroli obywatelskiej, koordynacji lub konsultacji społecznych i przyczynić się w ten sposób do poprawy jakości całego sprawowania rządów. Najlepiej byłoby, gdyby władze lokalne i regionalne niezwłocznie wykonywały orzeczenia sądowe, gdy na nich spoczywa odpowiedzialność za podjęcie działań.
31. Wzywa do zastanowienia się nad mechanizmami, które w unijnych ramach praworządności mogą wzmacniać rolę lokalnego i regionalnego sprawowania rządów. Należy koncentrować się na identyfikacji i wymianie najlepszych praktyk w zakresie przejrzystości, aktywności obywatelskiej, działań antykorupcyjnych i praw podstawowych. Dzięki wspieraniu współpracy między KR-em, EKES-em i Kongresem Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy, lecz nie tylko między nimi, takie mechanizmy powinny opierać się na ich wiedzy fachowej i ustaleniach. Wyniki powinny stanowić bezpośredni wkład w roczne sprawozdanie na temat praworządności, zapewniając znaczące uwzględnienie perspektyw szczebli niższych niż krajowy, a jednocześnie wspierając wymianę między miastami, regionami i instytucjami.
32. Podkreśla z naciskiem, że praworządność, jako podstawa stabilnej i zjednoczonej UE, musi być realizowana konsekwentnie, a nie wybiórczo. Musi być zakorzeniona w prawdziwie wspólnym sprawowaniu rządów, w którym regiony i miasta odgrywają aktywną rolę we wdrażaniu, lecz również w zachowywaniu wartości europejskich w terenie.
33. Ostrzega, że tylko Europa respektująca różnorodność terytorialną i niezłomna we wspólnej obronie praw i wolności będzie w stanie przetrwać napięcia i stawić czoła przyszłym wyzwaniom. Wzmocnienie praworządności nie jest jedną z możliwości, lecz warunkiem wstępnym silnej, posiadającej legitymizację i wiarygodnej UE.
34. Zamierza stanąć na wysokości tego zadania. Ponownie podkreśla swoje zaangażowanie na rzecz ścisłej współpracy z Komisją, Radą, Parlamentem Europejskim oraz wszystkimi instytucjami europejskimi i międzynarodowymi, tak by praworządność stała się trwałą ochroną przed atakami populistycznymi, nadużyciami autorytarnymi oraz strategiami zmierzającymi do demontażu demokracji.
Bruksela, dnia 2 kwietnia 2025 r.
W tym roku po raz pierwszy wszyscy pracownicy będą cieszyli się Wigilią jako dniem wolnym od pracy. Także w handlu. I choć z dnia wolnego skorzystają także pracodawcy, to akurat w ich przypadku Wigilia będzie dniem, kiedy zaczną obowiązywać przepisy zobowiązujące ich do stosowania w ogłoszeniach o pracę i np. w regulaminach pracy nazw stanowisk neutralnych pod względem płci.
23.12.2025
Od 1 stycznia 2026 r. zacznie obowiązywać ustawa wprowadzająca Centralną e-Rejestrację. Zakłada ona, że od przyszłego roku podmioty lecznicze obowiązkowo dołączą do systemu m.in. w zakresie umawiania wizyt u kardiologa oraz badań profilaktycznych. Planowany start rejestracji na wszystkie świadczenia planowany jest na 2029 r. Kolejne świadczenia i możliwości w zakresie zapisywania się do lekarzy specjalistów będą wchodzić w życie stopniowo.
22.12.2025
W piątek, 19 grudnia 2025 roku, Senat przyjął bez poprawek uchwalone na początku grudnia przez Sejm bardzo istotne zmiany w przepisach dla pracodawców obowiązanych do tworzenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Odnoszą się one do tych podmiotów, w których nie działają organizacje związkowe. Ustawa trafi teraz na biurko prezydenta.
19.12.2025
Nowe okresy wliczane do okresu zatrudnienia mogą wpłynąć na wymiar urlopów wypoczynkowych osób, które jeszcze nie mają prawa do 26 dni urlopu rocznie. Pracownicy nie nabywają jednak prawa do rozliczenia urlopu za okres sprzed dnia objęcia pracodawcy obowiązkiem stosowania art. 302(1) Kodeksu pracy, wprowadzającego zaliczalność m.in. okresów prowadzenia działalności gospodarczej czy wykonywania zleceń do stażu pracy.
19.12.2025
Wszyscy pracodawcy, także ci zatrudniający choćby jednego pracownika, będą musieli dokonać wartościowania stanowisk pracy i określić kryteria służące ustaleniu wynagrodzeń pracowników, poziomów wynagrodzeń i wzrostu wynagrodzeń. Jeszcze więcej obowiązków będą mieli średni i duzi pracodawcy, którzy będą musieli raportować lukę płacową. Zdaniem prawników, dla mikro, małych i średnich firm dostosowanie się do wymogów w zakresie wartościowania pracy czy ustalenia kryteriów poziomu i wzrostu wynagrodzeń wymagać będzie zewnętrznego wsparcia.
18.12.2025
Minister finansów i gospodarki podpisał cztery rozporządzenia wykonawcze dotyczące funkcjonowania KSeF – potwierdził we wtorek resort finansów. Rozporządzenia określają m.in.: zasady korzystania z KSeF, w tym wzór zawiadomienia ZAW-FA, przypadki, w których nie ma obowiązku wystawiania faktur ustrukturyzowanych, a także zasady wystawiania faktur uproszczonych.
16.12.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.3169 |
| Rodzaj: | Opinia |
| Tytuł: | Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Perspektywa lokalna i regionalna we wdrażaniu praworządności w Unii Europejskiej |
| Data aktu: | 20/06/2025 |
| Data ogłoszenia: | 20/06/2025 |