| Sprawozdawca: | Stephen DE RON (LU/Zieloni), radny gminy Hesperange |
| Dokument źródłowy: |
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów "Sprawozdanie na temat praworządności w Unii Europejskiej za 2024 r. Sytuacja w zakresie praworządności w Unii Europejskiej" COM(2024) 800 final |
EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR)
Praworządność: nieodzowny filar projektu europejskiego
1. Zdecydowanie podkreśla, że praworządność pozostaje fundamentem projektu europejskiego 1 , gdyż gwarantuje pewność prawa i ochronę podstawowych wolności, a także umacnia solidarność między państwami członkowskimi, ich obywatelkami i obywatelami oraz ich obszarami. Jest to również niezbędny warunek wstępny funkcjonowania demokracji na wszystkich szczeblach.
2. Utrzymuje, że w obliczu kryzysów geopolitycznych, transformacji ekologicznej, rewolucji cyfrowych i wyzwań demograficznych należy aktywnie przestrzegać zasad wzmocnionej praworządności. Dzięki bliskiemu kontaktowi z obywatelkami i obywatelami oraz odpowiedzialności za świadczenie usług publicznych umożliwiających korzystanie z praw i wolności wymienionych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej samorządy lokalne i regionalne są najlepiej przygotowane do określania na wczesnym etapie możliwych zagrożeń dla praworządności i praktycznej realizacji podstawowych wartości Unii Europejskiej w naszym życiu codziennym.
Praworządność pod presją: nadużycia i zagrożenia dla demokracji
3. Odnotowuje jednak, że pomimo wielu mechanizmów ochronnych (procedura określona w art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego na podstawie art. 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) 2 , rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2020/2092 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie ogólnego systemu warunkowości służącego ochronie budżetu UE 3 , roczne sprawozdanie na temat praworządności) często podważa się niezależność sądownictwa, wolność mediów i uczestnictwo obywatelskie. W związku z tym organy polityczne muszą w pełni respektować niezależność sądownictwa i akceptować jego decyzje z należytą uwagą. Łączne skutki tych nadużyć osłabiają spójność terytorialną i podważają demokrację i legitymację działań europejskich. W tak niepewnym środowisku, w którym niezależność sądownictwa jest zagrożona i w którym ingeruje się w sektory tak istotne dla praworządności jak media, niezbędne jest wdrożenie środków wzmacniających stosowanie wyżej wymienionych mechanizmów.
4. Zaznacza, że sprawozdanie Komisji Europejskiej (zwanej dalej "Komisją") na temat praworządności z 2024 r. 4 wskazuje na szereg przekrojowych wyzwań, takich jak niewystarczalność ochrony dla sygnalistów, utrzymywanie się konfliktów interesów, poważne wątpliwości co do niezależności sądów oraz ograniczanie wolności prasy i społeczeństwa obywatelskiego. Podkreśla również obiecujące postępy: przyjęcie przepisów dotyczących przejrzystości, powołanie bardziej niezależnych organów kontroli oraz większy udział obywateli w ramach niektórych kierunków polityki.
5. Z zadowoleniem przyjmuje rozszerzenie zakresu stosowania rocznego sprawozdania na temat praworządności poza granice UE, mianowicie po raz pierwszy w 2024 r. na kraje kandydujące (Albanię, Czarnogórę, Macedonię Północną, Serbię), i zwraca się do Komisji o rozszerzenie sprawozdania na wszystkie kraje kandydujące.
Samorządy lokalne i regionalne - strażnicy demokracji europejskiej
6. Przypomina, że praworządności nie można ograniczyć do zbioru norm technicznoprawnych; opiera się ona przede wszystkim na wspólnej kulturze sprawiedliwości proceduralnej, równości i godności ludzkiej.
7. Podkreśla, że władze krajowe i samorządy lokalne i regionalne wydają się niezbędnym zabezpieczeniem demokracji oraz podstawowych wartości UE - nie tylko wtedy, gdy aktywnie sprzeciwiają się atakom na nie, ale także gdy nie pozostają bierne i odmawiają współudziału w praktykach zagrażających takim gwarantom praworządności jak demokracja bądź rozdział władzy. Chociaż główna odpowiedzialność w tej kwestii spoczywa na szczeblu krajowym, władze lokalne i regionalne również odgrywają tu bardzo ważną rolę - mimo iż wciąż borykają się z ograniczeniami budżetowymi i instytucjonalnymi, które mogą hamować ich zdolność działania.
8. Przypomina, że wielopoziomowe sprawowanie rządów jest bezwzględnie konieczne do zagwarantowania skuteczności i trwałości praworządności. Dlatego też niezbędne jest zapewnienie rzeczywistego włączenia władz lokalnych i regionalnych w mechanizmy monitorowania i ostrzegania z myślą o lepszej ochronie zasad demokratycznych na szczeblu lokalnym i regionalnym.
9. Podkreśla, że pozycja władz lokalnych i regionalnych jako szczebla sprawowania rządów najbliższego obywatelom umożliwia im zidentyfikowanie wczesnych sygnałów ostrzegawczych dotyczących naruszeń praworządności. W związku z tym zachęca Komisję Europejską do lepszego uwzględnienia opinii władz regionalnych i lokalnych w ukierunkowanych konsultacjach organizowanych w ramach przygotowania sprawozdania na temat praworządności.
10. Zwraca uwagę, że w tym kontekście samorządy często odpowiadają za zarządzanie takimi istotnymi sektorami, jak kształcenie, ochrona zdrowia, zagospodarowanie przestrzenne, włączenie społeczne i środowisko. Jako takie odgrywają ważną rolę w zapewnianiu mechanizmów zaangażowania obywatelskiego - a tym samym w zwiększaniu legitymacji politycznej i rozliczalności instytucji - w budowaniu kultury poszanowania praw podstawowych i w utrzymaniu praworządności.
11. Zaznacza, że konieczne jest inwestowanie nie tylko w instrumenty kontroli i sankcji, lecz również w podnoszenie świadomości i szkolenia urzędników wybieranych, pracowników administracyjnych, kadr wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania.
12. Podkreśla znaczenie edukacji obywatelskiej i - pamiętając, że kształcenie należy do kompetencji państw członkowskich - zachęca do uwzględnienia podstawowych zasad praworządności w programach nauczania na wszystkich poziomach kształcenia.
13. Wzywa UE, by odgrywała w pełni rolę katalizatora zmian poprzez opracowywanie programów budowania zdolności, ułatwianie wymiany dobrych praktyk oraz wspieranie zacieśniania kontaktów i projektów transgranicznych. Wreszcie podkreśla potrzebę zapewnienia ogólnej spójności propagowania i umacniania zasad demokratycznych we wszystkich obszarach polityki europejskiej.
14. Ostrzega, że bez skutecznych dźwigni finansowych i odpowiednich mechanizmów kontroli zasady praworządności mogą pozostać pustym sloganem. Ochrona podstawowych wartości UE wymaga ram budżetowych, które wzmacniają demokratyczną rozliczalność i zapobiegają wykorzystywaniu unijnych funduszy do celów sprzecznych ze zobowiązaniami UE. Dlatego też oczekuje z dużym zainteresowaniem na zapowiedziane w wytycznych politycznych przewodniczącej Komisji Ursuli von der Leyen dalsze środki na rzecz wzmocnienia praworządności.
Ochrona praworządności: konieczność dla Europy
15. Podkreśla w związku z tym, że fundusze UE muszą pozostać motorem stabilności demokratycznej oraz wzmocnienia praworządności, a nie instrumentem arbitrażu politycznego podlegającego zmiennym interpretacjom. UE musi zadbać o to, by każde zainwestowane euro odzwierciedlało jej podstawowe wartości, a tym samym zagwarantować, że finansowanie UE nie przynosi korzyści reżimom, które ich nie przestrzegają. W tym celu konieczne jest stosowanie rygorystycznych i przejrzystych kryteriów warunkowości budżetowej, przy czym należy dopilnować, by były one ukierunkowane, proporcjonalne i sprawiedliwe i tym samym by nie krzywdziły władz lokalnych i regionalnych odznaczających się wzorcowymi rządami demokratycznymi.
16. Dlatego też przypomina o strategicznym znaczeniu rozporządzenia (UE) 2020/2092, które uzależnia dostęp do funduszy unijnych od poszanowania zasad praworządności. To narzędzie ma zasadnicze znaczenie dla zapobiegania i zaradzania nadużyciom systemowym, które mogą zagrozić europejskiemu porządkowi demokratycznemu. Jego wdrażanie musi być jednak spójne i pragmatyczne, przy czym nie można dopuszczać do nakładania sankcji finansowych na władze regionalne i lokalne oraz obywateli, gdyż nie ponoszą oni odpowiedzialności za naruszenia na szczeblu krajowym.
17. W związku z tym zwraca uwagę na ryzyko związane z zawieszeniem lub utratą finansowania unijnego dla niektórych regionów i apeluje do Komisji o jak najbardziej rygorystyczne wdrożenie obowiązujących ram prawnych, szczególnie zobowiązań wynikających z art. 5 ust. 2 rozporządzenia 2020/2092, które nakłada na organy państw członkowskich obowiązek wdrożenia programu dotkniętego zawieszeniem finansowania UE. Podkreśla, że istnieje potrzeba ochrony beneficjentów w przypadkach, gdy państwa członkowskie nie przestrzegają tego obowiązku. Wzywa do stworzenia narzędzi umożliwiających beneficjentom na szczeblu regionalnym i lokalnym zgłaszanie Komisji przypadków naruszenia przez państwa członkowskie ich obowiązków w zakresie wdrażania programów i dokonywania płatności na rzecz beneficjentów.
18. Wzywa Komisję do rozpoczęcia analizy istniejących mechanizmów przydziału środków finansowych, by zapewnić ich dalszą dostępność dla władz lokalnych i podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, które w pełni przestrzegają wartości UE. Jeżeli te mechanizmy wymagać będą uzupełnienia, należy je określić w porozumieniu z KR-em i władzami lokalnymi i regionalnymi. To podejście pozwoliłoby pogodzić stanowczość ze sprawiedliwością, zachować spójność terytorialną i wspierać lokalne i regionalne siły demokratyczne nawet w tych krajach, w których praworządność jest osłabiona.
W kierunku silniejszego i bardziej sprzyjającego włączeniu społecznemu wielopoziomowego sprawowania rządów
19. Stwierdza, że ambitne europejskie sprawowanie rządów wymaga pełnego uznania strategicznej roli samorządów lokalnych i regionalnych. Dzięki bliskim kontaktom z obywatelkami i obywatelami te podmioty w pełni uosabiają podstawowe wartości UE, w tym sprawiedliwość, solidarność, równość, poszanowanie praworządności i praw człowieka. Mają jednak wciąż ograniczone możliwości udziału w kontroli i ochronie praworządności, co zmniejsza zdolność UE do szybkiego reagowania na nadużycia.
20. Dlatego też apeluje o wzmocnienie dialogu między Komisją, podmiotami regionalnymi i lokalnymi oraz społeczeństwem obywatelskim na temat kwestii praworządności, z udziałem KR-u, EKES-u i Agencji Praw Podstawowych UE. Dzięki ustanowieniu bardziej bezpośredniego łącznika między szczeblem europejskim a realiami w terenie - takie forum ułatwiłoby wykrywanie zagrożeń dla podstawowych wartości UE i zapobieganie im.
21. Podkreśla, że utrzymanie praworządności nie może być wyłącznie kwestią scentralizowanych decyzji. Samorządy aktywnie realizują dodatkowe inicjatywy demokratyczne - budżety partycypacyjne, zgromadzenia obywatelskie i platformy na rzecz przejrzystości, które to inicjatywy nie zawsze cieszą się odpowiednim uznaniem w UE. Należy zatem popularyzować i łączyć te dobre praktyki w celu zbudowania bardziej inkluzywnego i odpornego systemu sprawowania rządów.
22. Proponuje w związku z tym ustanowienie Lokalnych Dialogów o Praworządności - forów, na których przedmiotem rozważań będą wolność prasy, niezależność organów nadzorczych oraz przejrzystość administracyjna. Dlatego też istotne jest przyznanie ukierunkowanego wsparcia unijnego władzom lokalnym i regionalnym, które jako pierwsze dbają o rzeczywiste przestrzeganie zasad demokratycznych pomimo wielorakich nacisków.
23. Uważa ponadto, że ochrona praworządności wymaga intensywniejszych działań edukacyjnych i kulturalnych, by już w dzieciństwie zaszczepić obywatelom wartości demokratyczne. Słuszne jest zatem, by UE finansowała i opracowywała ambitne programy ułatwiające wspieranie demokracji, edukacji obywatelskiej i zrównoważonego rozwoju. Władze lokalne - we współpracy ze szkołami, uczelniami i społeczeństwem obywatelskim - mają decydujące znaczenie dla przyswojenia tych zasad przez społeczeństwo.
24. Apeluje o zwiększenie zasobów ludzkich i materialnych sądownictwa w przypadku, gdy zależy to od organów lokalnych i regionalnych, co może mieć miejsce w krajach zdecentralizowanych, w których organy te posiadają uprawnienia w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości.
25. Wzywa do rygorystycznego i konsekwentnego stosowania rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2065 5 w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych i jest również otwarty na jego dalsze rozwinięcie w najbliższym czasie (np. poprzez zdefiniowanie i ścisłe uregulowanie skoordynowanej fałszywej aktywności na platformach internetowych, prowadzonej szczególnie za pomocą kampanii dezinformacyjnych).
26. Przypomina, że UE musi stać na straży podstawowych wartości demokracji w obliczu ataków na nie. Praworządność jest trwałym zobowiązaniem i obietnicą dla przyszłych pokoleń. Dlatego też obowiązkiem UE jest zachowanie czujności i stanowczości poprzez wzmocnienie zdolności działania samorządów - prawdziwych filarów demokracji - oraz niezwłoczne reagowanie na wszelkie zagrożenia podważające jej fundamenty.
Europa w obliczu nowych zagrożeń: gwarantowanie odporności demokratycznej
27. Z wielkim zaniepokojeniem odnotowuje nasilenie się zewnętrznej ingerencji w procesy demokratyczne państw członkowskich zarówno poprzez kampanie dezinformacyjne, jak i poprzez bezpośrednie interwencje podczas wyborów. W tym kontekście konieczne jest natychmiastowe zwiększenie bezpieczeństwa cyfrowego oraz rozpowszechnienie umiejętności korzystania z mediów na szczeblu lokalnym. Te działania mają na celu wyposażenie obywateli w narzędzia niezbędne do rozpoznawania manipulacji informacjami i przeciwdziałania im przy jednoczesnym zapewnieniu świadomego korzystania z prawa do głosowania.
28. Stanowczo wzywa do zbiorowej refleksji nad strategiczną rolą, jaką technologie cyfrowe, a zwłaszcza sztuczna inteligencja, mogą odgrywać we wspieraniu i krzewieniu praworządności. Wyzwania cyfrowe można przekuć we wzmocnienie zasad demokratycznych, wykorzystując te narzędzia do zwiększenia przejrzystości, zapewnienia większej rozliczalności w ramach zamówień publicznych oraz wsparcia aktywności obywatelskiej. Należy zatem wskazać i przyjąć dobre praktyki w celu skutecznego posługiwania się tymi narzędziami w ramach sprawowania władzy na szczeblu lokalnym. Trzeba przy tym zadbać o to, by zachowywane były normy etyczne i by podstawowe wartości demokratyczne UE były chronione i wzbogacane w powiązaniu z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (aktem w sprawie sztucznej inteligencji) 6 .
29. Zachęca UE do zapewnienia pełnego udziału władz lokalnych i regionalnych: od opracowywania polityki, przez wyznaczanie priorytetów po przewidywanie ograniczeń regulacyjnych. By zagwarantować przekrojowe uwzględnienie zasad praworządności i ich poszanowanie w całym procesie decyzyjnym we wszystkich ramach polityki UE, współtwórcami większości kierunków polityki, w tym polityki spójności, polityki rolnej, cyfrowej i migracyjnej czy też Zielonego Ładu, powinny być podmioty, które zapewniają ich najbardziej praktyczną realizację.
30. Przypomina, że władze lokalne i regionalne posiadają bogate praktyczne doświadczenia, a także są motorem innowacji instytucjonalnych i demokratycznych: przy wsparciu UE mogą wdrożyć skuteczne mechanizmy kontroli obywatelskiej, koordynacji lub konsultacji społecznych i przyczynić się w ten sposób do poprawy jakości całego sprawowania rządów. Najlepiej byłoby, gdyby władze lokalne i regionalne niezwłocznie wykonywały orzeczenia sądowe, gdy na nich spoczywa odpowiedzialność za podjęcie działań.
31. Wzywa do zastanowienia się nad mechanizmami, które w unijnych ramach praworządności mogą wzmacniać rolę lokalnego i regionalnego sprawowania rządów. Należy koncentrować się na identyfikacji i wymianie najlepszych praktyk w zakresie przejrzystości, aktywności obywatelskiej, działań antykorupcyjnych i praw podstawowych. Dzięki wspieraniu współpracy między KR-em, EKES-em i Kongresem Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy, lecz nie tylko między nimi, takie mechanizmy powinny opierać się na ich wiedzy fachowej i ustaleniach. Wyniki powinny stanowić bezpośredni wkład w roczne sprawozdanie na temat praworządności, zapewniając znaczące uwzględnienie perspektyw szczebli niższych niż krajowy, a jednocześnie wspierając wymianę między miastami, regionami i instytucjami.
32. Podkreśla z naciskiem, że praworządność, jako podstawa stabilnej i zjednoczonej UE, musi być realizowana konsekwentnie, a nie wybiórczo. Musi być zakorzeniona w prawdziwie wspólnym sprawowaniu rządów, w którym regiony i miasta odgrywają aktywną rolę we wdrażaniu, lecz również w zachowywaniu wartości europejskich w terenie.
33. Ostrzega, że tylko Europa respektująca różnorodność terytorialną i niezłomna we wspólnej obronie praw i wolności będzie w stanie przetrwać napięcia i stawić czoła przyszłym wyzwaniom. Wzmocnienie praworządności nie jest jedną z możliwości, lecz warunkiem wstępnym silnej, posiadającej legitymizację i wiarygodnej UE.
34. Zamierza stanąć na wysokości tego zadania. Ponownie podkreśla swoje zaangażowanie na rzecz ścisłej współpracy z Komisją, Radą, Parlamentem Europejskim oraz wszystkimi instytucjami europejskimi i międzynarodowymi, tak by praworządność stała się trwałą ochroną przed atakami populistycznymi, nadużyciami autorytarnymi oraz strategiami zmierzającymi do demontażu demokracji.
Bruksela, dnia 2 kwietnia 2025 r.
Komitet Stały Rady Ministrów wprowadził bardzo istotne zmiany do projektu ustawy przygotowanego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – poinformował minister Maciej Berek w czwartek wieczorem, w programie „Pytanie dnia” na antenie TVP Info. Jak poinformował, projekt nowelizacji ustawy o PIP powinien trafić do Sejmu w grudniu 2025 roku, aby prace nad nim w Parlamencie trwały w I kwartale 2026 r.
05.12.2025
4 grudnia Komitet Stały Rady Ministrów przyjął projekt zmian w ustawie o PIP - przekazało w czwartek MRPiPS. Nie wiadomo jednak, jaki jest jego ostateczny kształt. Jeszcze w środę Ministerstwo Zdrowia informowało Komitet, że zgadza się na propozycję, by skutki rozstrzygnięć PIP i ich zakres działał na przyszłość, a skutkiem polecenia inspektora pracy nie było ustalenie istnienia stosunku pracy między stronami umowy B2B, ale ustalenie zgodności jej z prawem. Zdaniem prawników, to byłaby kontrrewolucja w stosunku do projektu resortu pracy.
05.12.2025
Przygotowany przez ministerstwo pracy projekt zmian w ustawie o PIP, przyznający inspektorom pracy uprawnienie do przekształcania umów cywilnoprawnych i B2B w umowy o pracę, łamie konstytucję i szkodzi polskiej gospodarce – ogłosili posłowie PSL na zorganizowanej w czwartek w Sejmie konferencji prasowej. I zażądali zdjęcia tego projektu z dzisiejszego porządku posiedzenia Komitetu Stałego Rady Ministrów.
04.12.2025
Prezydent Karol Nawrocki podpisał we wtorek ustawę z 7 listopada 2025 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt. Jej celem jest wprowadzenie zakazu chowu i hodowli zwierząt futerkowych w celach komercyjnych, z wyjątkiem królika, w szczególności w celu pozyskania z nich futer lub innych części zwierząt. Zawetowana została jednak ustawa zakazująca trzymania psów na łańcuchach. Prezydent ma w tym zakresie złożyć własny projekt.
02.12.2025
Resort pracy nie podjął nawet próby oszacowania, jak reklasyfikacja umów cywilnoprawnych i B2B na umowy o pracę wpłynie na obciążenie sądów pracy i długość postępowań sądowych. Tymczasem eksperci wyliczyli, że w wariancie skrajnym, zakładającym 150 tys. nowych spraw rocznie, skala powstałych zaległości rośnie do ponad 31 miesięcy dodatkowej pracy lub koniecznego zwiększenia zasobów sądów o 259 proc. Sprawa jest o tyle ważna, że na podobnym etapie prac są dwa projekty ustaw, które – jak twierdzą prawnicy – mogą zwiększyć obciążenie sądów.
25.11.2025
Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o Funduszu Medycznym - poinformował w środę rzecznik rządu Adam Szłapka. Przygotowana przez resort zdrowia propozycja zakłada, że Narodowy Fundusz Zdrowia będzie mógł w 2025 r. otrzymać dodatkowo około 3,6 mld zł z Funduszu Medycznego. MZ chce również, by programy inwestycyjne dla projektów strategicznych były zatwierdzane przez ministra zdrowia, a nie jak dotychczas, ustanawiane przez Radę Ministrów. Zamierza też umożliwić dofinansowanie programów polityki zdrowotnej realizowanych przez gminy w całości ze środków Funduszu Medycznego.
19.11.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.3169 |
| Rodzaj: | Opinia |
| Tytuł: | Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Perspektywa lokalna i regionalna we wdrażaniu praworządności w Unii Europejskiej |
| Data aktu: | 20/06/2025 |
| Data ogłoszenia: | 20/06/2025 |