Odpowiedź:
Zawodami zaufania publicznego są zawody: lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, aptekarza, pielęgniarki i położnej, diagnosty laboratoryjnego, psychologa. Zawód fizjoterapeuty nie jest zawodem zaufania publicznego, albowiem brak jest przepisów regulujących zasady wykonywania tego zawodu w sposób kompleksowy, a co więcej w odniesieniu do omawianego zawodu nie powołano samorządu zawodowego oraz nie ustalono zasad deontologii zawodowej.
Uzasadnienie:
Pojęcie zawodu zaufania publicznego nie zostało zdefiniowane wprost w prawodawstwie, stąd kwestia definicji tego pojęcia wywołuje rozbieżności. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.), w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. W ślad za opracowaniem Andrzeja Krasnowolskiego z Biura Analiz i Dokumentacji Kancelarii Senatu zatytułowanego „Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody. Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy. Opracowania tematyczne OT-625”, (Kancelaria Senatu, Listopad 2013), należy wskazać, że niekiedy przyjmuje się, że „skoro elementem sine qua non pojęcia „zawodu zaufania publicznego” jest istnienie korporacji zawodowej i to tylko takiej, która ma sprawować pieczę nad należytym wykonywaniem zawodu dla ochrony interesu publicznego i w jego granicach, należałoby ustalonej na podstawie tego kryterium grupie przyporządkować zakres form prawnych, w jakich zawody te mogą być wykonywane” (Reglamentacja form wykonywania zawodów zaufania publicznego w rozwiązaniach prawa polskiego i państw Unii Europejskiej, w: Zawody zaufania publicznego a interes publiczny – korporacyjna reglamentacja versus wolność wykonywania zawodu, Warszawa 2002, Dział Wydawniczy Kancelarii Senatu, s. 41). Z kolei Hubert Izdebski uważa, że „dla jednych zawodów zaufania publicznego mogą istnieć z woli ustawodawcy samorządy zawodowe, z kolei inne zawody zaufania publicznego mogą nie mieć organizacji samorządowej” (Uwarunkowania instytucjonalnoprawne ustanowienia zawodu pracownika socjalnego zawodem zaufania społecznego, w: Trzeci Sektor, Numer Specjalny 2012/2013, s. 77.).
Próbę zdefiniowania pojęcia zwodu zaufania publicznego podjął także Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 2 lipca 2007 r. sygn. akt K 41/05: "po pierwsze, „zawód zaufania publicznego” to zawód polegający na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich, wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia osobistego i zorganizowany w sposób uzasadniający przekonanie społeczne o właściwym dla interesów jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez świadczących usługi. Po drugie, wykonywanie zawodu zaufania publicznego określane jest dodatkowo normami etyki zawodowej, szczególną treścią ślubowania, tradycją korporacji zawodowej, czy szczególnym charakterem wykształcenia wyższego i uzyskanej specjalizacji (aplikacja). Ustawodawca ma prawo uzależniać prawo wykonywania zawodu zaufania publicznego od spełnienia przez zainteresowanego określonych warunków dotyczących np. jego kwalifikacji zawodowych i moralnych, w tym wymagania cechy „nieskazitelnego charakteru” i „rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu”. Po trzecie, przymiot zawodu „zaufania publicznego”, jaki charakteryzuje zawody poddane unormowaniom art. 17 ust. 1 Konstytucji, polega nie tylko na objęciu zakresem ich wykonywania pieczy nad prowadzeniem spraw lub ochroną wartości (dóbr) o zasadniczym i (najczęściej) osobistym znaczeniu dla osób korzystających z usług w sferze zawodów zaufania publicznego. Nie wyczerpuje się też w podejmowaniu ważnych – w wymiarze publicznym – czynności zawodowych, wymagających profesjonalnego przygotowania, doświadczenia, dyskrecji oraz taktu i kultury osobistej. „Zawody zaufania publicznego” wykonywane są – zgodnie z ich konstytucyjnym określeniem – w sposób założony i społecznie aprobowany, o ile ich wykonywaniu towarzyszy realne „zaufanie publiczne”. Na zaufanie to składa się szereg czynników, wśród których na pierwszy plan wysuwają się: przekonanie o zachowaniu przez wykonującego ten zawód dobrej woli, właściwych motywacji, należytej staranności zawodowej oraz wiara w przestrzeganie wartości istotnych dla profilu danego zawodu. (…) większość przedstawicieli doktryny nie tylko dostrzega, ale i poddaje klasyfikacji swoiste właściwości zawodu zaufania publicznego. Najczęściej w literaturze przedmiotu do cech tych zalicza się:
a) szczególną doniosłość prawidłowego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania – istotnego z racji znaczenia, jaką dana dziedzina społecznej aktywności zawodowej odgrywa w społeczeństwie, oraz z racji konieczności zapewnienia ochrony gwarantowanych Konstytucją praw podmiotowych jednostki;
b) powierzanie w warunkach wysokiego zaufania uprawiającym taki zawód informacji osobistych i dotyczących życia prywatnego osób korzystających z ich usług;
c) uznawanie tych informacji za tajemnicę zawodową, która nie może być ujawniona;
d) objęcia osób dysponujących taką tajemnicą – w wypadku możliwości naruszenia istotnych dóbr jednostki w razie jej ujawnienia – immunitetem zwalniającym je od odpowiedzialności karnej za nieujawnienie informacji;
e) korzystanie ze świadczeń tych zawodów często w razie nastąpienia realnego albo choćby potencjalnego niebezpieczeństwa dla dóbr jednostki o szczególnym charakterze (np. życie, zdrowie, wolność, godność, dobre imię);
f) niepodleganie regułom hierarchii urzędniczej;
g) występowanie sformalizowanej deontologii zawodowej oraz rękojmia należytego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania zawodu, gwarantowana z jednej strony przez wysokie bariery dostępu do wykonywania każdego z zawodów zaufania publicznego, obejmujące nie tylko wymóg ukończenia odpowiedniego szkolenia, lecz również reprezentowanie odpowiedniego poziomu etycznego, z drugiej – sprawowaną w interesie publicznym pieczą organów samorządu zawodowego (zob. m.in. J. Hausner i D. Długosz, Tezy w sprawie zawodów zaufania publicznego [w:] Zawody zaufania … s. 119, M. Tabernacka, Pojęcie zawodu zaufania publicznego, „Acta Uniwersitatis Wratislaviensis” nr 2663, s. 302 oraz P. Sarnecki, Opinia w sprawie wykładni art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Sejmowy” nr 2/2001, s. 75-76).”
W świetle przedstawionych poglądów należy przyjąć, że warunkiem sine qua non zaliczenia danego zawodu do kategorii zawodu zaufania publicznego jest istnienie samorządu zawodowego, uregulowanie zasad wykonywania zawodu oraz deontologii zawodowej. W odniesieniu do zawodów medycznych i pokrewnych kryteria te spełniają zawody:
- lekarza i lekarza dentysty – ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 219, poz. 1708 z późn. zm.);
- lekarza weterynarii - ustawa z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1509 z późn. zm.);
- aptekarza – ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1429 z późn. zm.);
- pielęgniarki i położnej – ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 174, poz. 1038 z późn. zm.);
- diagnostów laboratoryjnych - ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1384 z późn. zm.);
- psychologa – ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów (Dz. U. Nr 73, poz. 763 z późn. zm.).
Do kategorii tej nie można jednak zaliczyć zawodu fizjoterapeuty, co nie oznacza, że zawód fizjoterapeuty nie pojawia się w przepisach prawa. Na przykład:
- jest wymieniony w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. poz. 1145), gdzie w załączniku „Klasyfikacja zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy”, pod numerem 2292 wskazano fizjoterapeutę, w grupie „inni specjaliści w ochronie zdrowia”;
- w § 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 września 2002 r. w sprawie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (Dz. U. Nr 173, poz. 1419) - dalej r.t.s., ustalono wykaz podstawowych dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być uzyskiwany tytuł specjalisty, gdzie w § 3 ust. 1 pkt 2 r.t.s. znajduje się fizjoterapia. Załącznik nr 1 do r.t.s. określa, iż do specjalizacji może przystąpić jedynie osoba, która uzyskała tytuł zawodowy na kierunku fizjoterapia (rehabilitacja ruchowa);
- w rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. Nr 189, poz. 1598 z późn. zm.) - dalej r.s.u.o., w § 2 pkt 3 r.s.u.o. określono, że za specjalistyczne usługi wykonywane przez fizjoterapeutę należy przyjąć rehabilitację fizyczną i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu w zakresie nieobjętym przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.);
- w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu rehabilitacji leczniczej (Dz. U. poz. 1522), określono wymagania względem fizjoterapeuty udzielającego świadczeń w ramach systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.
Wskazane przepisy, nawet jeżeli odnoszą się świadczeń zdrowotnych udzielanych przez fizjoterapeutę, nie regulują zasad wykonywania tego zawodu w sposób kompleksowy, a co więcej w odniesieniu do omawianego zawodu nie powołano samorządu zawodowego oraz nie ustalono zasad deontologii zawodowej.
Grzegorz Machulak, autor współpracuje z Serwisem Prawo i Zdrowie
Odpowiedzi udzielono 18 lutego 2015 r.