Postępowanie w przypadku chorób zakaźnych

Rozwiązania dotyczące stosowania przymusu leczenia zawiera ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570; dalej jak u.z.z.z.). Zgodnie z art. 5 ust. 1 u.z.z.z. osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do:

  • poddawania się badaniom sanitarno-epidemiologicznym, w tym również postępowaniu mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań;
  • poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym w ramach Narodowego Programu Szczepień Ochronnych (obowiązek ten nie dotyczy jednak osób przebywających w Polsce przez okres krótszy niż trzy miesiące, za wyjątkiem jednak szczepień przeciw wściekliźnie i przeciw tężcowi u osób ze styczności);
  • poddawania się leczeniu, hospitalizacji, izolacji, kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu;
  • stosowania się do nakazów i zakazów organów administracji publicznej służących zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych;
  • poddawania się zabiegom sanitarnym;
  • zaniechania wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby – jeżeli są osobami zakażonymi, chorymi na chorobę zakaźną lub nosicielami;
  • udzielania informacji oraz niezbędnych danych podmiotom sprawującym nadzór epidemiologiczny.

Jednocześnie w przypadku osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnej obowiązek wykonania powyższych powinności ciąży na osobie sprawującej prawną lub faktyczną pieczę nad taką osobą (art. 5 ust. 2 u.z.z.z.). Wyjaśnić tu jednak należy, że chodzi tylko o choroby, których wykaz jest określony w załączniku do ustawy (art. 3 ust. 1 u.z.z.z.), jednak w przypadku niebezpieczeństwa szerzenia się zakażenia lub choroby zakaźnej innych niż wymienione w wykazie, o którym mowa wyżej, minister właściwy do spraw zdrowia może ogłosić, w drodze rozporządzenia, zakażenie lub chorobę zakaźną oraz, o ile jest znany, wywołujący je biologiczny czynnik chorobotwórczy, a jeżeli to konieczne, szczególny sposób postępowania świadczeniodawców i osób narażonych na zakażenie lub zachorowanie przez czas określony w rozporządzeniu.

W przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia lub zachorowania na chorobę zakaźną, państwowy powiatowy inspektor sanitarny może, w drodze decyzji, której nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności, nakazać osobie podejrzanej lub osobie, u której rozpoznano zakażenie lub zachorowanie na chorobę zakaźną, poddanie się powyższym obowiązkom (art. 33 u.z.z.z.). Natomiast na podstawie art. 34 u.z.z.z. obowiązkowej hospitalizacji podlegają: 1) osoby chore na gruźlicę w okresie prątkowania oraz osoby z uzasadnionym podejrzeniem o prątkowanie; 2) osoby chore i podejrzane o zachorowanie na: a) błonicę, b) cholerę, c) dur brzuszny, d) dury rzekome A, B, C, e) dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera), f) dżumę, g) grypę H7 i H5, h) nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym zespół Guillain-Barré, i) ospę prawdziwą, j) zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS), k) tularemię, l) wąglik, m) wściekliznę, n) zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, o) wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółtą gorączkę. Natomiast osoby zdrowe, które pozostawały w styczności z chorymi na cholerę, dżumę płucną, ospę prawdziwą, wirusowe gorączki krwotoczne oraz zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS), podlegają obowiązkowej kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu, przez okres nie dłuższy niż: 1) 5 dni – w przypadku cholery, 2) 6 dni – w przypadku dżumy płucnej, 3) 21 dni – w przypadku ospy prawdziwej, 4) 21 dni – w przypadku wirusowych gorączek krwotocznych, 5) 10 dni – w przypadku zespołu ostrej niewydolności oddechowej (SARS) – licząc od ostatniego dnia styczności (art. 34 u.z.z.z.).

W przypadku podejrzenia lub rozpoznania zachorowania na chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną (zgodnie z art. 2 pkt 4 u.z.z.z. chodzi o chorobę zakaźną łatwo rozprzestrzeniającą się, o wysokiej śmiertelności, powodującą szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego i wymagającą specjalnych metod zwalczania, w tym cholera, dżuma, ospa prawdziwa, wirusowe gorączki krwotoczne) lekarz przyjmujący do szpitala, miejsca izolacji lub odbywania kwarantanny, kierując się własną oceną stopnia zagrożenia dla zdrowia publicznego, poddaje osobę podejrzaną o zachorowanie, chorą na chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną lub osobę narażoną na zakażenie hospitalizacji, izolacji lub kwarantannie oraz badaniom, również w przypadku gdy osoba podejrzana o zachorowanie, chora lub narażona na zakażenie nie wyraża na to zgody. W takim przypadku o przyjęciu do szpitala takiej osoby, lekarz przyjmujący do szpitala, miejsca izolacji lub odbywania kwarantanny, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić państwowego powiatowego inspektora sanitarnego właściwego dla szpitala, miejsca izolacji lub odbywania kwarantanny. Lekarz, powinien poinformować osobę hospitalizowaną i jej najbliższych o przesłankach uzasadniających podjęte działania oraz dokonać odpowiedniego wpisu w dokumentacji medycznej. (art. 34 u.z.z.z.)

Z kolei w myśl art. 36 ust. 1 u.z.z.z. wobec osoby, która nie poddaje się obowiązkowi szczepienia, badaniom sanitarno-epidemiologicznym, zabiegom sanitarnym, kwarantannie lub izolacji, a u której podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, może być zastosowany środek przymusu bezpośredniego polegający na przytrzymywaniu, unieruchomieniu lub przymusowym podaniu leków. O zastosowaniu, bądź zaprzestaniu stosowania środka przymusu bezpośredniego decyduje lekarz lub felczer udzielający pomocy takiej osobie. Każdy przypadek zastosowania środka przymusu bezpośredniego odnotowuje się w dokumentacji medycznej. Można dodatkowo zwrócić się do Policji, Straży Granicznej lub Żandarmerii Wojskowej o pomoc w zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego, pod warunkiem wyposażenia funkcjonariuszy lub żołnierzy w środki chroniące przed chorobami zakaźnymi (obowiązek ten spoczywa na lekarzu lub felczerze). Przed zastosowaniem środka przymusu bezpośredniego uprzedza się o tym osobę, wobec której środek przymusu bezpośredniego ma być zastosowany i fakt ten odnotowuje się w dokumentacji medycznej. Przy wyborze środka przymusu bezpośredniego należy kierować się okolicznością, aby środek ten był możliwie dla tej osoby najmniej uciążliwy, a przy stosowaniu środka przymusu bezpośredniego należy zachować szczególną ostrożność i dbałość o dobro tej osoby. Przymus bezpośredni polegający na unieruchomieniu może być stosowany nie dłużej niż 4 godziny. W razie potrzeby stosowanie tego przymusu może być przedłużone na następne okresy 6-godzinne, przy czym nie dłużej niż 24 godziny łącznie. Ustawa zdefiniowała, iż przytrzymywanie jest doraźnym, krótkotrwałym unieruchomieniem osoby z użyciem siły fizycznej, unieruchomienie jest dłużej trwającym obezwładnieniem osoby z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradeł lub kaftana bezpieczeństwa, a przymusowe podanie leku jest doraźnym lub przewidzianym w planie postępowania leczniczego wprowadzeniem leków do organizmu osoby – bez jej zgody.

Osoby podejrzane o zachorowanie lub chore na chorobę zakaźną są przyjmowane do szpitala zapewniającego skuteczną izolację. W przypadku stwierdzenia u chorego braku wskazań zdrowotnych i epidemiologicznych do hospitalizacji (w drodze decyzji), lekarz wnioskuje do państwowego powiatowego inspektora sanitarnego właściwego dla miejsca izolacji lub odbywania kwarantanny o uchylenie jego decyzji nakładającej obowiązek hospitalizacji (art. 37 ust. 3 u.z.z.z.). Lekarz sprawujący opiekę nad osobą poddaną hospitalizacji, izolacji lub kwarantannie ma obowiązek poinformowania tej osoby o przyczynach zastosowania tego środka. W przypadku niewyrażenia zgody przez osobę poddaną hospitalizacji, izolacji lub kwarantannie, kierownik zakładu opieki zdrowotnej, w którym umieszczona jest ta osoba, ma obowiązek powiadomienia jej o przysługujących jej środkach odwoławczych. Kierownik zakładu opieki zdrowotnej, w którym wykonywana jest decyzja, jest obowiązany do powiadomienia rodziny lub osoby wskazanej przez tę osobę o poddaniu tej osoby takiej procedurze (art. 39 u.z.z.z.).

Obowiązkowemu leczeniu podlegają także osoby chore na:

1) gruźlicę płuc;

2) kiłę i rzeżączkę

oraz osoby, które miały styczność z chorymi na te choroby.

Osoby, które miały styczność z chorymi na gruźlicę płuc w okresie prątkowania, chorymi na kiłę, rzeżączkę, dur brzuszny, chorymi na inwazyjne zakażenia Neisseria meningitidis lub Haemophilus influenzae typ b, podlegają nadzorowi epidemiologicznemu, badaniu klinicznemu, badaniom diagnostycznym, a także – w razie potrzeby – profilaktycznemu stosowaniu leków (art. 40 u.z.z.z.).

Dodatkowo, w art. 6 u.z.z.z. stanowi się, iż obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym (zakażenia i choroby zakaźne, w przypadku wystąpienia których lub podejrzenia wystąpienia przeprowadza się obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne powinno określić rozporządzenie Ministra Zdrowia, które nie zostało jednak do tej pory wydane) podlegają:

  • podejrzani o zakażenie lub chorobę zakaźną;
  • noworodki, niemowlęta i kobiety w ciąży, podejrzane o zakażenie lub chorobę zakaźną mogącą się szerzyć z matki na płód lub dziecko;
  • nosiciele, ozdrowieńcy oraz osoby, które były narażone na zakażenie przez styczność z osobami zakażonymi, chorymi lub materiałem zakaźnym;
  • uczniowie, studenci i doktoranci kształcący się do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby;
  • osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.

Na takie obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne kieruje: albo właściwy dla ich miejsca pobytu państwowy powiatowy inspektor sanitarny albo kierujący szkołą, albo rektor uczelni lub osoba przez nich upoważniona, bądź pracodawca albo zlecający wykonanie prac (art. 6 ust. 2 u.z.z.z.). (...)