Polski system prawa nie zna definicji legalnej „siłowni wiatrowej” czy „elektrowni wiatrowej”. Znaczenie tych pojęć może być w konsekwencji odczytywanie za pomocą definicji „odnawialnych źródeł energii” oraz „farm wiatrowych”, którymi posługują się przepisy prawa energetycznego albo z umiejscowienia takich terminów w rożnych aktach prawa.

Wprowadzenie

Zgodnie z art. 3 pkt 20 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.) odnawialnym źródłem energii jest między innymi źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru. Stosownie do § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19 grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej oraz zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii (Dz. U. Nr 261, poz. 2187, z późn. zm.) do energii wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii zalicza się, niezależnie od mocy źródła, energię elektryczną pochodzącą w szczególności z elektrowni wiatrowych. Przez „farmę wiatrową” należy natomiast rozumieć, za rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, jednostkę wytwórczą lub zespół tych jednostek wykorzystujących do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru, przyłączonych do sieci w jednym miejscu przyłączenia. Przepisy powyższe, w zakresie swojej regulacji, wdrażają m.in. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych (Dz. Urz. WE L 283 z 27 października 2001).

Status siłowni wiatrowej

Ustawa - Prawo budowlane , w art. 3 pkt 3 tego aktu, definiującym „budowle”, wskazuje expressis verbis, że budowlami są m.in. części budowlane urządzeń technicznych, m.in. elektrowni wiatrowych oraz fundamenty pod maszyny i urządzenia, jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się na całość użytkową. Przywołanie elektrowni wiatrowych w powyższym przepisie jest wynikiem nowelizacji Prawa budowlanego, jaka weszła w życie z dniem 26 września 2005 r. i dyskusji nad statusem elektrowni, przede wszystkim na gruncie stosowania przepisów o podatku od nieruchomości. W okresie przed nowelizacją dominował w orzecznictwie pogląd, że siłownie wiatrowe jako całość, a nie tylko niektóre wybrane elementy, stanowią budowlę, ponieważ tylko w takiej sytuacji stanowi ona całość użytkową i tylko jako taka spełnia te funkcje, dla której została wzniesiona (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 18 maja 2005 r. sygn. I SA/Sz 108/2004 (Gazeta Prawna 2007/89 str. 12). Minister Infrastruktury już ówcześnie uznawał jednak w swych interpretacjach (pisma z 29 lipca 2005 r. – znak RZL/AM/Inn/023/219/05) oraz z 19 września 2005 r. – znak RZL/AM/Inn/023/219b/05)), że za budowlę nie można uznać całej elektrowni wiatrowej, a jedynie jej części budowlane (takie jak fundamenty, maszty, słupy), jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się na całość użytkową. Zgodnie z taką interpretacją urządzenia i instalacje technologiczne, przekształcające energię wiatru w energię mechaniczną przekazywaną do generatora, takie jak: wirniki z łopatkami, generator, skrzynia biegów, komputer sterujący, transformator, rozdzielnia elektryczna, instalacja alarmowa, instalacja zdalnego sterowania - nie są obiektami budowlanymi (tu: budowlą) ani urządzeniami budowlanymi w rozumieniu przepisów prawa budowlanego, a jedynie stanowią wyposażenie techniczno-technologiczne elektrowni. Pogląd taki został przyjęty przez Ministerstwo Finansów Departament Podatków i Opłat Lokalnych, które w piśmie z 17 maja 2007 r. sygn.: PL-833/35/07/IP/346, opubl. Biuletyn Skarbowy nr 3 z 2007 r., s. 21) wskazuje, że opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają jedynie części budowlane elektrowni wiatrowych jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się na całość użytkową.

Status przedsięwzięcia polegającego na budowie siłowni wiatrowej

Porównywalna z powyższą, dyskusja dotyczy również możliwości uznawania budowy siłowni wiatrowych za „inwestycje celu publicznego”. W zakresie tym można już także zaobserwować niejednolitą praktykę wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast, wydających decyzje w sprawie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Zwolennicy takiej kwalifikacji inwestycji przyporządkowują budowę elektrowni wiatrowych tym spośród celów publicznych wskazywanych w art. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, które stanowią o: budowie i utrzymywaniu przewodów i urządzeń służących do przesyłania energii elektrycznej, a także innych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń albo budowie oraz utrzymywaniu obiektów i urządzeń służących ochronie środowiska. Wskazują także na wypracowany w orzecznictwie pogląd, że przy tak sformułowanym przepisie ustawowym dla oceny spełnienia przesłanki celu publicznego nie ma znaczenia, kto ten cel realizuje i kto jest jego inwestorem - Skarb Państwa, samorząd terytorialny czy inna osoba prawna. Przeciwnicy takiego zapatrywania, do których zaliczyć można również, na podstawie protokołów posiedzeń, Krajową Komisję ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko, podkreślają niepubliczny charakter przedsięwzięć oraz ich ukierunkowanie na zysk. Potrzebę indywidualnego podejścia w tym względzie zaznacza także orzecznictwo sądowe, wskazując, że „Pojęcie celu publicznego, z etymologicznego punktu widzenia, oznacza cel dotyczący ogółu ludzi, służący ogółowi, przeznaczony (dostępny) dla wszystkich (Komentarz do ustawy o gospodarce nieruchomościami, pod red. G. Bieńka, Warszawa 2005, str. 396). Zastosowanie zasad i trybu przewidzianego dla lokalizacji inwestycji celu publicznego zależy więc od tego, czy zamierzenia inwestycyjne, wymagające uzyskania stosownej decyzji, posiadają „pierwiastek publiczny”.” (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 9 lutego 2006 r. II SA/Sz 1189/2004).

Wedle przepisów o ochronie środowiska, budowa elektrowni wiatrowych, kwalifikowanych jako:
- instalacje planowane na lądzie wykorzystujące siłę wiatru do produkcji energii, o mocy nominalnej elektrowni nie mniejszej niż 100 MW, lub instalacje planowane w obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej wykorzystujące siłę wiatru do produkcji energii;
- pozostałe instalacje wykorzystujące siłę wiatru do produkcji energii o całkowitej wysokości nie niższej niż 30 m,
stanowi, odpowiednio – na podstawie § 2 ust. 1 pkt 5 i § 3 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 z późn. zm.) – „przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko”, (rozporządzenie to zostało utrzymane w mocy na podstawie art. 173 ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) i stosuje się je dla klasyfikacji przedsięwzięć mogących zawsze i mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu art. 59 powyższej ustawy, która weszła w życie z dniem 15 listopada 2008 r.). Z tej racji inwestycja wymaga uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, o jakiej mowa w art. 71 i nast. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Obowiązek uzyskania powyższej decyzji może również wynikać, niezależnie od klasyfikacji inwestycji, z możliwości znaczącego oddziaływania na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000.

Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach określa m.in. warunki wykorzystywania terenu w fazie realizacji i eksploatacji, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych i zabytków oraz ograniczenia uciążliwości dla terenów sąsiednich jak też wymagania dotyczące ochrony środowiska konieczne do uwzględnienia w projekcie budowlanym. Decyzją tą mogą zostać nałożone także obowiązki: 1) dotyczące zapobiegania, ograniczania oraz monitorowania oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, a także wykonania kompensacji przyrodniczej; 2) przedstawienia analizy porealizacyjnej, w przypadku przedsięwzięć, dla których sporządza się raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, 3) przeprowadzenia ponownej oceny oddziaływania na środowisko.

Lokalizacja siłowni wiatrowej

Brak możliwości dotrzymania „zasady dobrego sąsiedztwa”, statuowanej przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym albo też nie ujęcie zasad budowy farm wiatrowych w lokalnych dokumentach strategicznych i planistycznych powoduje, że lokalizacja elektrowni związana jest często z koniecznością uchwalenia, bądź zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Z ustaleń takich planów, w odniesieniu do terenów, na których jest planowana lokalizacja farm wiatrowych, wynikają często dla inwestora dodatkowe obowiązki, gwoli przykładu:
zabezpieczenia środowiska przed emisją szkodliwych fal elektromagnetycznych, porażeniem prądem i ładunkami elektrostatycznymi;
prowadzenia monitoringu wpływu i skutków realizacji elektrowni wiatrowych na migracje ptaków i awifaunę lęgową;
zabezpieczenia gleby w czasie realizacji i po zakończeniu budowy i montażu wież łącznie z obowiązkiem przywrócenia pierwotnego sposobu użytkowania terenu;
zachowania lub przebudowy urządzeń drenarskich i melioracyjnych;
sytuowania urządzeń budowlanych i innych budowli towarzyszących elektrowniom wiatrowym bezpośrednio w sąsiedztwie obiektu;
zachowania drzewostanu;
zachowania konfiguracji terenu i istniejących stosunków wodnych.

Uwarunkowania wynikające z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego mogą często odnosić się również do takich zagadnień jak:
maksymalna wysokość skrajnego punktu łopaty śmigła w pozycji pionowej ponad poziom terenu, na którym stoi elektrownia wiatrowa;
minimalna odległość od zabudowy przeznaczonej na stały pobyt ludzi;
minimalna odległość od granicy lasu;
minimalna odległość od dróg publicznych;
minimalna odległość elektrowni wiatrowej od: rezerwatów i lęgowisk, od siedlisk orłów i czapli, od rezerwatów flory, istniejących i projektowanych obszarów chronionych, oraz jezior o znaczeniu rekreacyjnym;
kolor konstrukcji wieży i turbiny;
sposób zagospodarowania wód deszczowych z placów manewrowych wokół wież oraz dróg wewnętrznych dojazdowych
wykonanie stałego oznakowania przeszkodowego;
sposób i trasa przesyłu energii elektrycznej wytwarzanej w siłowniach wiatrowych.

Warunki techniczne przyłączenia do sieci elektroenergetycznej
Warunki przyłączenia do sieci, w tym wymagania techniczne w zakresie przyłączania do sieci urządzeń wytwórczych określa rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz. U. Nr 93, poz. 623, z późn. zm.). Wniosek o określenie warunków przyłączenia farm wiatrowych powinien zawierać, obok innych danych określonych w § 7 ww. aktu, także: 1) liczbę jednostek wytwórczych farmy wiatrowej, 2) typy generatorów, 3) przewidywane wartości parametrów elektrycznych sieci i transformatorów wchodzących w skład instalacji i urządzeń farmy wiatrowej. Jeżeli wniosek dotyczy warunków przyłączenia farm wiatrowych, do wniosku o określenie warunków przyłączenia należy dołączyć także wyciąg ze sprawozdania z badań jakości energii elektrycznej wytworzonej przez turbiny wiatrowe.

Wymagania dla farm wiatrowych zawiera również załącznik nr 1 do przywołanego wyżej rozporządzenia, który określa wymagania techniczne dla urządzeń, instalacji i sieci wytwórców energii elektrycznej. W świetle tych przepisów:

Farma wiatrowa o mocy znamionowej większej niż 50 MW w miejscu przyłączenia powinna być wyposażona w system sterowania i regulacji mocy umożliwiający: 1) redukcję wytwarzanej mocy elektrycznej w warunkach pracy farmy wiatrowej, przy zachowaniu szczegółowych wymagań, w szczególności prędkości redukcji mocy, określonych w instrukcji; 2) udział w regulacji parametrów systemu elektroenergetycznego w zakresie napięcia i częstotliwości;

Farma wiatrowa powinna mieć zdolność do pracy ze współczynnikiem mocy w miejscu przyłączenia, w sposób określony w instrukcji. Dla farm wiatrowych o mocy znamionowej w miejscu przyłączenia równej 50 MW i wyższej należy zapewnić system zdalnego sterowania napięciem farmy i mocą bierną z zachowaniem możliwości współpracy z nadrzędnymi układami regulacji napięcia i mocy biernej;

Wymagania techniczne dla farm wiatrowych o mocy znamionowej w miejscu przyłączenia większej niż 50 MW stosuje się także do farm wiatrowych o mocy znamionowej w miejscu przyłączenia, równej i niższej niż 50 MW, w przypadku gdy suma mocy znamionowych farm wiatrowych przyłączonych: 1) do jednej rozdzielni o napięciu znamionowym 110 kV poprzez transformatory 110/SN przekracza 50 MW; 2) do linii promieniowej o napięciu znamionowym 110 kV i wyższym przekracza 50 MW; 3) do ciągu liniowego o napięciu znamionowym 110 kV łączącego co najmniej dwie stacje elektroenergetyczne przekracza 50 MW; 4) poprzez wydzielony transformator NN/110 kV przekracza 50 MW;

Farma wiatrowa powinna być wyposażona w zabezpieczenia chroniące farmę wiatrową przed skutkami prądów zwarciowych, napięć powrotnych po wyłączeniu zwarć w systemie elektroenergetycznym, pracy asynchronicznej tej farmy i innymi oddziaływaniami zakłóceń systemowych. Nastawy tych zabezpieczeń powinny uwzględniać wymagania dla pracy farmy wiatrowej w warunkach zakłóceniowych określone w instrukcji;

Farma wiatrowa powinna być wyposażona w urządzenia umożliwiające transmisję danych i monitorowanie stanu urządzeń, zgodnie z wymaganiami określonymi w pkt 4 załącznika oraz w instrukcji.

Wymagania techniczne w zakresie oznakowania siłowni wiatrowej
Dodatkowe wymagania techniczne wypływać mogą również z faktu, iż w szczególności wieże elektrowni wiatrowych stanowić mogą przeszkody lotnicze. Wymagania takie określa obecnie rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie sposobu zgłaszania oraz oznakowania przeszkód lotniczych (Dz. U. Nr 130, poz. 1193 z późn. zm.), które wprowadza dla elektrowni wiatrowych dzienne i nocne oznakowanie przeszkodowe. Z aktem tym związany jest również obowiązek dokonywania zgłoszeń do odpowiednich organów administracji lotniczej.

Zakończenie

Niezależnie od spełnienia powyższych wymagań pamiętać trzeba, że zgodnie z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania paliw lub energii w źródłach zaliczanych do odnawialnych źródeł energii wymaga uzyskania koncesji. Odmienna procedura inwestycyjna, w szczególności w zakresie zasad lokalizacji farm oraz oznakowania przeszkodowego, dotyczy także morskich elektrowni wiatrowych.

Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 118 ze zm.)