W czasie kryzysu na rynku finansowym gminy mogą mieć trudności z pozyskaniem kapitału zewnętrznego, np. w postaci kredytów czy pożyczek, niezbędnego do finansowania inwestycji komunalnych. Trudności te wynikają z wielu względów. Przede wszystkim pogorszeniu może ulec zdolność kredytowa określonej jednostki, między innymi z powodu spadku jej dochodów własnych. Z drugiej strony wzrost ryzyka kredytowego powoduje wzrost kosztów obsługi kredytu. W rezultacie wpływa to na obniżenie się rentowności danej inwestycji. Ponadto w przypadku wysokiego poziomu zadłużenia gminy dalsze kredytowanie się takiej jednostki może stać się niemożliwe ze względu na nieprzekraczanie wysokości ustawowych wskaźników zadłużenia. Czy należy wobec tego zaprzestać realizowania nowych inwestycji, uwzględnionych między innymi w wieloletnim planie inwestycyjnym, przez określoną gminę? Jeżeli tak, to które? A może należałoby wykorzystać alternatywne sposoby ich finansowania?
Wyjściem z takiej sytuacji może okazać się sekurytyzacja. Sekurytyzacja jest procesem pozyskania kapitału za pośrednictwem wyemitowanych papierów wartościowych, które zostały zabezpieczone określoną pulą aktywów. Innymi słowy, proces ten polega na wydzieleniu majątku z ogólnej sumy aktywów danej jednostki, które umożliwiają uzyskiwanie dochodów, dzięki czemu możliwe stanie się okresowe spłacanie wcześniej pozyskanych środków pieniężnych. W przypadku gmin podstawowym warunkiem sekurytyzacji jest przekazanie przez zarządzającego majątkiem komunalnym (tzw. inicjatora) względnie jednorodnej puli majątku do specjalnie powołanego do tego podmiotu, tj. Spółki Specjalnego Przeznaczenia (z ang. Special Purpose Vehicle – SPV). W ten sposób dany majątek zostaje wyksięgowany z bilansu inicjatora, za który otrzymuje on określoną wartość środków pieniężnych, do Spółki Specjalnego Przeznaczenia (SPV), która refinansuje go na rynku kapitałowym (rys. 1). W konsekwencji powstają papiery wartościowe (obligacje) w całości zabezpieczone majątkiem SPV. Takie przeniesienie aktywów od inicjatora do Spółki Specjalnego Przeznaczenia może wynikać z umowy kupna–sprzedaży bądź cesji wierzytelności. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że w celu skutecznego i bezpiecznego przeprowadzenia sekurytyzacji powołana SPV zobowiązuje się do niepodejmowania innej działalności gospodarczej oraz do niezaciągania dodatkowych zobowiązań, aby nie obniżać stopnia pokrycia zobowiązań posiadanym majątkiem. Sekurytyzacji można przykładowo poddać obiekty sportowe, rekreacyjne i widowiskowe, lokalny zasób mieszkaniowy, czy nawet należności wynikające z posiadanych praw autorskich bądź sprzedaży biletów do muzeum czy zoo. Właściwie przygotowana i przeprowadzona sekurytyzacja wymaga skutecznej współpracy wielu podmiotów współuczestniczących w tym przedsięwzięciu. Oprócz gminy, SPV i inwestorów chodzi tu bowiem między innymi o organizatora sekurytyzacji, którym najczęściej jest bank, a także serwisera – zarządzającego SPV, agencję ratingową czy agenta emisji.
Rys. 1. Proces sekurytyzacji
W następstwie sekurytyzacji dochodzi do transferu ryzyka kredytowego z gminy do innego podmiotu. Ponadto gmina uzyskuje dostęp do środków pieniężnych, które nie pogarszają ustawowych wskaźników zadłużenia. Poprawnie przeprowadzony proces sekurytyzacji może również okazać się tańszą formą pozyskania kapitału, a przygotowanie tego przedsięwzięcia może uzmysłowić władzom gminy różnorodne kwestie związane z ryzykiem inwestycyjnym i wpłynąć na wzrost efektywności zarządzania majątkiem komunalnym. Poza tym, jeżeli środki z sekurytyzacji zostaną przeznaczone przez gminę na spłatę dotychczasowego zadłużenia, to wpłynie to na poprawę kondycji finansowej tej jednostki. W czasie kryzysu na rynku finansowym sekurytyzacja może stać się także swego rodzaju środkiem zaradczym na spadające przychody z tytułu sprzedaży majątku, wynikające ze spadku jego wartości rynkowej. W ten sposób można najpierw pozyskać wymagane w budżecie środki, a dopiero po kilku latach, przy wyższej rynkowej wartości aktywów, dokonać ich sprzedaży potencjalnym inwestorom. Również sama sekurytyzacja może uwzględniać wykup wyemitowanych papierów wartościowych według z góry ustalonej ceny bądź udziału w zarządzanym majątku. Cena ta nie musi bowiem odzwierciedlać wyłącznie aktualnej sytuacji rynkowej.
Można więc zauważyć, że za pomocą sekurytyzacji władze gminy mogą aktywnie zarządzać środkami gromadzonymi w ramach budżetu danej jednostki. Pomimo to należy zachować ostrożność przy przeprowadzaniu tego typu transakcji, przede wszystkim na etapie wydatkowania pozyskanych w ten sposób środków. W przypadku gmin charakteryzujących się wysokim udziałem wydatków bieżących na obsługę długu w wydatkach ogółem, przeznaczenie środków na kolejną inwestycję, z którą wiążą się wysokie wydatki restytucyjne przy niskich dochodach z jej funkcjonowania, może istotnie pogorszyć przyszłą sytuację finansową takiej jednostki. Stąd niezwykle istotne staje się właściwe zaprognozowanie, w oparciu o sytuację ekonomiczną, społeczną, w tym w szczególności demograficzną, prawną, a nawet polityczną, przyszłych dochodów gromadzonych z tytułu funkcjonowania aktywów przekazanych do Spółki Specjalnego Przeznaczenia. Należy jednocześnie pamiętać, że zadaniem przeprowadzenia sekurytyzacji, a w efekcie utworzenia Spółki Specjalnego Przeznaczenia, jest podniesienie efektywności gospodarowania majątkiem gminy w stosunku do sytuacji pierwotnie występującej.