- Spotykamy się dziś w wyjątkowym momencie. Na początku października Komisja Europejska opublikowała projekty rozporządzeń, które określą sposób funkcjonowania polityk europejskich, w tym polityki spójności. Tym samym rozpoczął się kulminacyjny etap debaty nad jej kształtem. Rozmowy będą szczególnie trudne ze względu na gospodarcze, społeczne i polityczne skutki kryzysu oraz siłę, z jaką oddziałuje on na regiony Unii – Powiedziała minister Elżbieta Bieńkowska podczas sesji otwierającej konferencję. Celem konferencji jest wymiana poglądów na temat możliwych zmian w polityce spójności po 2013 roku, które pozwoliłyby tak ukierunkować fundusze europejskie, by:
- rozwiązywały one problemy konkretnych terytoriów, lecz również
pomagały wykorzystać ich mocne strony (tzw. podejście terytorialne),
- wspierały osiąganie celów Strategii Europa 2020.
Dyskusja będzie podstawą do przygotowania rekomendacji wskazujących co należy poprawić w obecnie funkcjonujących mechanizmach i jakie rozwiązania można zastosować na czas obowiązywania nowego budżetu unijnego na lata 2014-2020. Do wspólnej debaty zostali zaproszeni kluczowi aktorzy procesu decyzyjnego - przedstawiciele instytucji unijnych, w tym Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Regionów, jak również przedstawiciele państw członkowskich Unii Europejskiej, miast europejskich oraz środowiska naukowego.
1. Polityka spójności, czyli inwestujemy w przyszłość Europy!
Polityka spójności jest jedną z najważniejszych polityk wspólnotowych. W budżecie unijnym na lata 2007-2013 przeznaczono na nią blisko jedną trzecią środków. Z jej funduszy finansowane są zarówno spektakularne inwestycje infrastrukturalne, jak i mniejsze, w kapitał ludzki czy przedsiębiorczość.
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego odpowiada za koordynację działań polskiej prezydencji w obszarze polityki spójności . Nasze motto to: „Polityka spójności jako skuteczna, efektywna i terytorialnie zróżnicowana odpowiedź na wyzwania rozwojowe Unii Europejskiej”.
Polityka spójności ze względu na szeroki zakres wspieranych inwestycji jest najlepszym narzędziem realizacji celów, jakie postawiła sobie Unia Europejska w Strategii Europa 2020. Wszystkie regiony UE powinny mieć możliwość korzystania z jej funduszy. Chcemy, by środki kierowane były tam, gdzie dadzą konkretne, mierzalne rezultaty. Dostęp do nich nie może być ograniczony przez skomplikowane procedury. Polityka spójności ma stawiać czoła współczesnym wyzwaniom poprzez wykorzystanie potencjałów poszczególnych regionów.
@page_break@
2. Wsparcie dla miast – silniejszy wymiar miejski polityki spójności
Znaczenie obszarów miejskich
Miasta są motorami wzrostu gospodarczego Europy. To w nich zlokalizowana jest większość miejsc pracy, instytucje biznesowe oraz uniwersytety. Te same miasta muszą jednocześnie stawiać czoła poważnym wyzwaniom, takim jak degradacja środowiska naturalnego, problemy transportowe, wykluczenie społeczne oraz często wysoka stopa bezrobocia.
Polityka spójności powinna mieć wyraźnie zarysowany wymiar miejski w postaci specjalnych instrumentów wsparcia miast. Komisja Europejska i polska prezydencja wspólnie działają na rzecz wzmocnienia wymiaru miejskiego polityki spójności.
Co nowego dla miast?
Nowe rozporządzenia w obszarze polityki spójności na lata 2014-2020 zaproponowane przez KE widocznie ukierunkowują wsparcie na rozwój miast. Świadczą o tym zapisy proponujące zobligowanie państw członkowskich do przeznaczenia min. 5% alokacji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) z poziomu krajowego na działania dotyczące zrównoważonego rozwoju miast. Ponadto, pojawiły się propozycje realizacji tych działań za pomocą zintegrowanych projektów inwestycyjnych (integrated territorial investments), które mogą być finansowane jednocześnie z EFRR i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Uzupełnieniem są zapisy wprowadzające specjalną platformę współpracy dla miast na poziomie europejskim tzw. urban development platform.
W kontekście negocjacji pakietu rozporządzeń dotyczących polityki spójności w budżecie unijnym na lata 2014-2020 konieczna jest analiza obecnie funkcjonujących oraz zaproponowanie nowych rozwiązań, np. oddanie części funduszy europejskich do dyspozycji miast czy wsparcie dla rozwoju dzielnic zdegradowanych.
Polityka spójności na lata 2007-2013 oferuje instrumenty wsparcia obszarów miejskich, np. Inicjatywa Jessica (Joint European Suport for Sustainable Investment in City Areas) Wsparcie udzielane jest w formie instrumentów zwrotnych (gwarancje, pożyczki) i może być przeznaczone na rewitalizację zdegradowanych obszarów miejskich, edukację, kulturę, turystykę, transport oraz odnawialne źródła energii. Do inicjatywy przystąpiło pięć polskich województw: mazowieckie, pomorskie, śląskie, wielkopolskie i zachodniopomorskie.
Więcej informacji
Program Urbact II
Program służy ułatwianiu i finansowaniu wymiany doświadczeń i wzajemnemu uczeniu się miast europejskich poprzez organizowanie sieci tematycznych lub grup roboczych. Z jego funduszy korzystają miasta oraz państwa członkowskie, regiony i uczelnie wyższe w zakresie tematyki miejskiej.
@page_break@
3. Obszary funkcjonalne a granice administracyjne. Zmieniamy spojrzenie na politykę rozwoju. Rozwój lokalny ważnym elementem polityki spójności.
W perspektywie finansowej 2007-2013 planowanie wsparcia z funduszy europejskich opierało się na uwzględnianiu granic administracyjnych. Takie podejście nie zawsze odpowiadało potrzebom danego obszaru ze względu na istniejące powiązania, które nierzadko przekraczały granice administracyjne (np. w aglomeracjach miejskich czy obszarach przygranicznych).
Podziały administracyjne nie są najważniejsze
Nowe podejście zakłada, że podziały administracyjne mają znaczenie wtórne, co wymaga wprowadzenia odpowiednich zmian kompetencyjnych i instytucjonalnych, stymulujących proces współpracy, uczenia się i wymiany doświadczeń. Kluczowe staje się pojęcie obszaru funkcjonalnego, czyli terytorium, którego elementy uzupełniają się w zachodzących procesach gospodarczych, społecznych i przyrodniczych.
Rozwój lokalny jako odpowiedź na realizację wielosektorowej strategii lokalnej uwzględniającej potrzeby lokalnych społeczności
Komisja Europejska dostrzegła rolę i znaczenie działań realizowanych na poziomie lokalnym, które zapewniają większe zaangażowanie władz lokalnych, lokalnych partnerów społeczno gospodarczych i przedsiębiorców. Nowe propozycje KE dotyczące prowadzonego przez społeczność rozwoju lokalnego rozszerzają sprawdzone mechanizmy stosowane dotychczas we Wspólnej Polityce Rolnej, jak podejście LEADER, do polityki spójności. Rozwiązania te pozwolą na lepsze dopasowanie publicznego wsparcia z polityki spójności do potrzeb lokalnych. Dzięki temu 4 będzie możliwe bardziej precyzyjne zaadresowanie celów polityki spójności i strategii Europa 2020 wyznaczonych na poziome europejskim na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym w państwach członkowskich. Narzędzia proponowane przez KE dotyczą m.in. obowiązku przygotowania Lokalnej Strategii Rozwoju (Local Development Strategy), integrujących środki z różnych funduszy i polityk objętych Wspólnymi Ramami Strategicznymi (spójności, WPR, WPRyb) z wykorzystaniem Lokalnych Grup Działania.
W tym kontekście niezwykle istotna jest budowa silnych powiązań na linii miasto-wieś. Obszary wiejskie powinny być postrzegane jako terytoria cechujące się dużymi możliwościami rozwoju. Dzięki odpowiedniemu ukierunkowaniu wsparcia, także obszary wiejskie przyczynią się do osiągnięcia celów Strategii Europa 2020, poprzez: Działania „pro-konkurencyjne” – m.in. rozwój kapitału ludzkiego i społecznego na wsi, zwiększanie potencjałów do absorpcji innowacji, rozwój przedsiębiorczości związany z dywersyfikacją gospodarczą. Ważne jest także zwiększenie współpracy obszarów wiejskich z miejskimi przez rozwój współpracy gospodarczej z wykorzystaniem klastrowania obszarów ponad granicami administracyjnymi oraz wspieranie rozwoju małych miasteczek, które stanowią lokalne ośrodki rozwojowe na obszarach wiejskich, zwłaszcza tych oddalonych od centrów rozwoju.
Wymaga to jednak wzmocnienia podejścia bazującego na realizacji działań w oparciu o zintegrowane strategii rozwojowe dla obszarów funkcjonalnych. Działania „wyrównawcze” – wspieranie obszarów wiejskich w zakresie poprawy dostępu do usług publicznych podstawowego znaczenia jak np. usługi edukacyjne, medyczne czy komunalne i związane z ochroną środowiska. Działania dotyczą również zwiększenia mobilności zawodowej mieszkańców wsi, zapewniającej dostęp do pracy w mieście i usług wyższego rzędu jak np. kultury wyższej, która zlokalizowana jest głównie w większych aglomeracjach..
Planowanie i wdrażanie funduszy europejskich powinno zostać dopasowane do cech poszczególnych obszarów funkcjonalnych, a środki publiczne ukierunkowane bardziej precyzyjnie na rozwiązywanie specyficznych problemów. Podejście terytorialne pozwala również na lepsze wykorzystanie atutów wszystkich terytoriów.