Pobierz pełną treść artykułu pt. Finanse podsektora samorządowego w wy-branych krajach OECD w latach 1999–2010 (Samorząd Terytorialny 1-2/2012)
Już teraz zamów prenumeratę miesięcznika Samorząd Terytorialny
Artykuł przedstawia próbę kompleksowej analizy porównawczej finansów podsektora samorządowego uwzględniającej zagadnienia dochodów, wydatków, wyniku operacyjnego, deficytu i długu w krajach Unii Europejskiej oraz innych wybranych krajach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).
Analiza taka obejmująca okres ostatnich kilkunastu lat umożliwia nie tylko obserwację ogólnych trendów i zjawisk charakterystycznych dla wielu państw, ale także sformułowanie spostrzeżeń i wniosków dotyczących ewolucji systemu finansowego podsektora samorządowego w Polsce na tle przemian takiego systemu w innych krajach OECD.
1. Znaczenie badań porównawczych w zakresie finansów samorządowych
Trudno jest przecenić społeczne i gospodarcze znaczenie samorządu terytorialnego we współczesnym świecie. Doświadczenia ostatnich stu kilkudziesięciu lat jego historycznej ewolucji silnie związanej z ugruntowaniem idei państwa prawa doskonale podsumowuje preambuła Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, stwierdzając, że społeczności lokalne wyposażone w rzeczywiste uprawnienia stanowią jedną z zasadniczych podstaw ustroju demokratycznego.
Podstawowym modelem organizacji społeczności lokalnych jest jednostka, którą w tradycyjnej doktrynie nazwano terytorialną korporacją prawa publicznego, tzn. jednostka o charakterze korporacyjnym, która istnieje z mocy prawa, od uczestnictwa w której nikt nie może się uchylić, i która może w sposób władczy kształtować pozycję prawną swoich „członków”. Tak rozumiane jednostki samorządu terytorialnego stanowią zasadniczy podmiot struktury organizacyjnej, której zadania i kompetencje obejmują określone terytorium i wszystkich jego mieszkańców. Zasadnicza gospodarcza funkcja tej struktury polega na świadczeniu na rzecz społeczności lokalnej różnorodnych usług finansowanych w znacznej mierze z danin publicznych. Centralny charakter samych jednostek samorządu terytorialnego w ramach powyższej struktury, którą ogólnie można określić mianem samorządowego sektora publicznego, wyraża się albo w finansowaniu działalności pozostałych jednostek, albo wykonywaniu w nich uprawnień właścicielskich, albo w szeroko rozumianym nadzorze nad wykonywaniem powierzonych im zadań, najczęściej zaś – w kombinacji wszystkich trzech form.
Pobierz pełną treść artykułu pt. Finanse podsektora samorządowego w wy-branych krajach OECD w latach 1999–2010 (Samorząd Terytorialny 1-2/2012)
Niektóre z jednostek kontrolowanych przez samorząd terytorialny stanowią przedsiębiorstwa, których działalność jest podporządkowana zasadom rynkowym, inne mają (przynajmniej teoretycznie) łagodzić skutki tych efektów funkcjonowania rynku, które nie odpowiadają aktualnym oczekiwaniom społecznym (market failures). Świadomość zasadniczych różnic dzielących jednostki kontrolowane przez samorządy doprowadziła do wyodrębnienia w ramach samorządowego sektora publicznego jednostek, które są przede wszystkim finansowane z danin publicznych lub których zasadnicza funkcja polega na redystrybucji dochodu. Jednostki te wraz z macierzystymi jednostkami samorządu terytorialnego nazywamy – zgodnie z terminologią rachunkowości narodowej – samorządowym podsektorem sektora ogólno rządowego
.
Podsektor samorządowy odgrywa bardzo istotną rolę w kształtowaniu jakości życia mieszkańców. Do zakresu zadań wykonywanych przez jednostki podsektora należą przede wszystkim tzw. usługi świadczone w ogólnym interesie, głównie o charakterze nieekonomicznym (w tym edukacja, ochrona zdrowia oraz usługi społeczne sensu stricto), ale także w pewnej mierze usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (utrzymanie czystości, zaopatrzenie w wodę i energię).
Podsektor samorządowy odpowiada za redystrybucję trzeciej, a nierzadko nawet drugiej części dochodów całego sektora ogólnorządowego, jest największym w tym sektorze inwestorem (innymi słowy, dokonuje większości wydatków prorozwojowych), a przy tym dług tego podsektora w olbrzymiej większości krajów jest mniejszy niż 10% PKB (w Polsce wynosi ok. 4% PKB). Jednak rola podsektora samorządowego zarówno w literaturze dotyczącej finansów, jak i w praktyce zarządzania finansami wydaje się niedoceniana.
Badania porównawcze obejmujące finanse podsektora samorządowego stanowią ciągle rzadkość w piśmiennictwie z zakresu finansów publicznych. Krajowa literatura przedmiotu – wychodząc od określonej regulacji prawnej
– w większości koncentruje się na normatywnych uwarunkowaniach dochodów, wydatków i długu oraz wpływie tych uwarunkowań na praktyczne aspekty funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego. Dotyczy to także fundamentalnych badań z zakresu finansów samorządowych, których wkład w rozwój teorii finansów publicznych w Polsce jest niekwestionowany. Także w piśmiennictwie europejskim brakuje aktualnego studium poświęconego porównaniu sytuacji finansowej podsektora samorządowego w poszczególnych krajach. Bogata literatura amerykańska koncentruje się na badaniu zróżnicowania sytuacji samorządów w poszczególnych stanach, rzadko sięgając do porównań międzynarodowych.
Podkreślenia wymaga ponadto konieczność powiązania sytuacji i perspektyw finansów jednostek samorządu terytorialnego z finansami pozostałych jednostek należących do podsektora samorządowego, szczególnie w Polsce, gdzie powiązania tego rodzaju należą do najściślejszych. Oparcie porównań jedynie na jednostkach samorządu terytorialnego, bez uwzględnienia pozostałych jednostek podsektora, dawałoby obraz niepełny, a przez to nie do końca rzetelny.
Pobierz pełną treść artykułu pt. Finanse podsektora samorządowego w wy-branych krajach OECD w latach 1999–2010 (Samorząd Terytorialny 1-2/2012)
Już teraz zamów prenumeratę miesięcznika Samorząd Terytorialny