Skargę do Trybunału wniosło dwóch obywateli Bułgarii w związku postępowaniem karnym, które zostało przeciwko nim wszczęte za próbę założenia partii o nazwie Muzułmańska Unia Demokratyczna. Skarżący należą do mniejszości tureckiej w Bułgarii i są założycielami stowarzyszenia integrującego bułgarską mniejszość turecką.
W 2009 r. skarżący podjęli szereg działań w celu uhonorowania żołnierzy, którzy zginęli w wojnie turecko-rosyjskiej w latach 1877-78: skutkiem tejże wojny było uzyskanie przez Bułgarię niepodległości i wyzwolenie się spod kontroli Imperium Ottomańskiego. Projekt został zablokowany, a zgromadzenia organizowane przez skarżących były regularnie rozwiązywane. Partia, którą skarżący zamierzali założyć, miała chronić prawa mniejszości tureckiej w Bułgarii jako mniejszości - zdaniem skarżących - dyskryminowanej i nieuznawanej przez bułgarski rząd. Partia nie została zarejestrowana, a skarżących spotkały sankcje karne: jeden z nich został skazany na karę roku pozbawienia wolności w zawieszeniu, a drugi na karę grzywny. Przed Trybunałem skarżący zarzucili, iż wyroki karne w ich sprawach naruszyły ich prawo do stowarzyszania się, chronione w art. 11 Konwencji o prawach człowieka.
Trybunał zgodził się z argumentacją skarżących i potwierdził naruszenie art. 11 Konwencji w omawianej sprawie.
Czytaj także: Strasburg: Uprawniony środek dyscyplinarny dla nauczyciela za mowę nienawiści>>
Zakaz założenia partii musi być "konieczny w demokratycznym społeczeństwie"
Trybunał ograniczył swoją analizę wniesionej skargi do tego, czy oczywista ingerencja w prawo skarżących do zgromadzania się była "konieczna w społeczeństwie demokratycznym" w rozumieniu art. 11 ust. 2 Konwencji. Trybunał wyraził poważną wątpliwość co do tego, czy w ogóle zasadna jest kryminalizacja powoływania do życia partii politycznej o charakterze religijnym. Skazanie karne stanowi najpoważniejszy rodzaj ingerencji w prawa podstawowe takie jak prawo do wolności wyrażania opinii, a także prawo do zgromadzania się. Jedynie wyjątkowe okoliczności uzasadniają wprowadzenie takiej sankcji, a są to, najczęściej okoliczności związane z rozpowszechnianiem mowy nienawiści, nawoływaniem lub pochwałą stosowania przemocy, promowaniem totalitarnych systemów ustrojowych itp.
Kontrola konstytucyjna partii wystarcza
W omawianej sprawie skarżący ostatecznie nawet nie doprowadzili do rejestracji swojej partii, a postępowanie karne zostało względem nich przeprowadzone za samą inicjatywę "partiotwórczą". Partia ta nigdy więc ostatecznie nie powstała i nie mogła prowadzić żadnej działalności. Tym samym cel zaskarżonej ingerencji, na który powoływały się władze bułgarskie - to jest pokojowe współistnienie różnych grup etnicznych i religijnych - mógł zostać z łatwością zrealizowany inaczej, chociażby poprzez odmowę rejestracji partii skarżących w razie stwierdzenia, iż jej program narusza porządek konstytucyjny państwa. Dalej, w prawie bułgarskim istnieje możliwość rozwiązania partii politycznej, jeżeli Trybunał Konstytucyjny uzna ją za niekonstytucyjną. Wreszcie, odnośny przepis kodeksu karnego, penalizujący zakładanie religijnych partii politycznych, został wprowadzony w 1966 r. w czasie reżimu komunistycznego nie dla ochrony pokojowego współistnienia różnych grup społecznych, tylko dla uniemożliwienia organizacjom religijnym podejmowania prób zakładania partii "kapitalistycznych" i osłabienia rządów bułgarskiej partii komunistycznej. Te okoliczności sprawiły, iż Trybunał uznał sankcję karną za jednoznacznie niekonieczną. Tym samym miało miejsce naruszenie prawa skarżących do zgromadzania się i art. 11 Konwencji.
Prawo polskie zgodne z Konwencją
Prawo polskie nie zawiera analogicznych regulacji prawnych, a sankcja karna, zgodnie z art. 256 kodeksu karnego, grozi wyłącznie osobom propagującym faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa. Natomiast zgodnie z art. 44 ustawy o partiach politycznych, Sąd rejestrowy - to jest Sąd Okręgowy w Warszawie - wydaje postanowienie o wykreśleniu partii politycznej z rejestru partii niezwłocznie po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o niezgodności celów lub działalności danej partii z Konstytucją. Trzeba zatem stwierdzić, iż regulacja polska realizuje konwencyjne gwarancje ochrony praw podstawowych w tym zakresie.
Yordanovi przeciwko Bułgarii - wyrok ETPC z 3 września 2020 r., skarga nr 11157/11.
