Chodzi o wyjaśnienie, czy w sprawie o uzgodnienie płci wytoczonej przez osobę transpłciową pozostającą w związku małżeńskim lub posiadającą dzieci, po stronie pozwanej muszą wystąpić obok żyjących rodziców, nierozwiedziony małżonek lub dzieci powoda, a ich współuczestnictwo ma charakter współuczestnictwa?
Kwestia ta była również jednym z tematów XXIII Kongresu Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych. Uważają, że sprawy o uzgodnienie płci powinny być rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym, czyli postępowaniu niespornym, bez udziału rodziców w przypadku osób pełnoletnich.
Czytaj w LEX: Aspekty prawne zmiany płci - KOMENTARZ PRAKTYCZNY >>>
Czytaj w LEX: Aspekty prawne transseksualizmu i zmiany płci - KOMENTARZ PRAKTYCZNY >>>
Wątpliwości orzecznicze
Problem ten nie jest jednoznacznie rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy. W obrocie prawnym istnieją sprzeczne ze sobą wyroki w sytuacji, gdy osoba transpłciowa zwraca się do sądu o ustalenie lub zmianę metrykalnej płci. Dzieje się tak wówczas, gdy mężczyzna od urodzenia czuje się kobietą, lub kobieta czuje się mężczyzną. Przed zabiegiem chirurgicznym taka osoba wnosi o zmianę dokumentów.
Czytaj w LEX: Uczestnicy postępowania o ustalenie płci metrykalnej - LINIA ORZECZNICZA >>>
Czytaj: Sąd: Tożsamość płciowa to zakazana przesłanka dyskryminacji >>
Sposobem na prawną zmianę płci jest wytoczenie powództwa o ustalenie. W Polsce bez tego wyrok osoba transpłciowa nie może zmienić ani dowodu osobistego ani wpisów w innych dokumentach – ani poddać się operacji zmiany płci.
Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego powództwo może wytoczyć każdy, kto ma w tym interes prawny. Dla osoby transseksualnej tym interesem jest ochrona dobra osobistego, jakim jest poczucie przynależności do określonej płci. Wytoczenie powództwa o ustalenie płci musi być poprzedzone badaniami psychologicznymi.
W doktrynie i orzecznictwie dominującym stanowiskiem jest, że powództwo wytacza się rodzicom, a jeśli transseksualista pozostawał w związku małżeńskim - powództwo można wytoczyć współmałżonkowi lub jego dzieciom.
Czytaj w LEX: Postępowanie w sprawie o ustalenie płci metrykalnej - LINIA ORZECZNICZA >>>
Dzieci powoda nie powinny być pozwane
Wyrok SN z 10 stycznia 2019 r. dokonał przełomu (II CSK 371/18). SN stwierdził wówczas, że rodziców pozywa się tylko dlatego, aby formalnie dochować zasady dwustronności procesu.
Czytaj więcej w LEX: Tryb ustalania zmiany płci metrykalnej w postępowaniu sądowym. Glosa do wyroku SN z dnia 10 stycznia 2019 r., II CSK 371/18 >>>
Występowanie rodziców w charakterze pozwanych w sprawie z powództwa ich dziecka o ustalenie zmiany jego płci nie oznacza, że bez ich udziału nie można by rozstrzygnąć w tej sprawie z powodu ich powiązania z przedmiotem procesu, lecz jedynie to, że dzięki temu sprawa ta może być rozstrzygnięta w procesie jako takim.
Takie samo uzasadnienie ma rozwiązanie zakładające, że w razie śmierci rodziców powództwo o ustalenie zmiany płci powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd (por. uzasadnienie uchwały z dnia 22 września 1995 r., III CZP 118/95.
Sędzia sprawozdawca prof. Karol Weitz wyjaśniał, że wybór w rozpatrywanej sytuacji rodziców, a nie dzieci osoby dochodzącej ustalenia zmiany płci ma uzasadnienie w tym, że wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie ma stanowić podstawę ujawnienia zmiany płci jedynie w akcie urodzenia powoda, w którym wpisani są jego rodzice, a nie dzieci (art. 60 p.a.s.c.). Ubocznie należy wskazać, że – podobnie jak to jest również w przypadku rodziców – dzieci osoby dochodzącej ustalenia zmiany jej płci nie mają związku z przedmiotem procesu. Przedmiotem tym jest
prawo do płci ich rodzica, a nie stosunki rodzicielstwa zachodzące między nimi - dodał sąd.
Dobro rodziny - najważniejsze
Zdaniem zastępcy Prokuratora Generalnego Roberta Hernada takie stanowisko sądu nie jest uzasadnione i to orzeczenie powinno być usunięte z obrotu. Prokurator powołuje się na przepisy Konstytucji, mówiące o dobru rodziny (art. 71). Stanowi on, że państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. A także do art. 47 - każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego.
W związku z tym - zdaniem wnioskodawcy - pozwanymi w procesie o ustalenie metrykalnej płci transseksualisty powinien być nierozwiedziony małżonek i wspólne dzieci. Dlatego, że mają prawo do ochrony swoich dóbr osobistych.
Czytaj w LEX: Korekta płci w akcie urodzenia a Konwencja. Omówienie wyroku ETPC z 2022 r., 74131/14 (Y. przeciwko Polsce) >>>
Sędziowie rodzinni widzą potrzebę zmian
Kwestia ta była również jednym z tematów XXIII Kongresu Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych. Sędziowie w przyjętej uchwale domagają się zaprzestania dyskryminowania dzieci i młodzieży, w szczególności z uwagi na pochodzenie etniczne, płeć, orientację, niepełnosprawność. W dokumencie zwrócono również uwagę na konieczność podjęcia działań w zakresie prawnej regulacji procesu tranzycji. Przypomnijmy, sytuacja osób transpłciowych w prawie polskim jest szczególnie trudna ze względu na brak jakichkolwiek uregulowań prawnych skierowanych do nich. Sądy muszą stosować przepisy prawne w drodze analogii, jak to się dzieje, na przykład, przy ustaleniu płci biologicznej na podstawie art. 189 k.p.c., co wiąże się z koniecznością pozwania rodziców osoby transpłciowej do sądu cywilnego.
- Sprawy o uzgodnienie płci powinny być rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym, czyli postępowaniu niespornym, bez udziału rodziców w przypadku osób pełnoletnich . Obecny model pozywania rodziców jest trudnym przeżyciem dla całej rodziny . Przy rozpoznawaniu spraw tego typu zasadna jest specjalizacja sędziów oraz ich szkolenia a także wykwalifikowani biegli. Należy dodać, że obecnie żadna medyczna procedura nie jest uzależniona od wyroku sądu. Tranzycji medycznej dokonuje się całkowicie niezależnie. Wyrok służy tylko i wyłącznie tranzycji prawnej, czyli uzgodnieniu danych - mówi sędzia Ewa Ważny, prezes Stowarzyszenia.
Sygnatura akt III CZP 143/22
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
