Takie wnioski wynikają z  raportu Rzecznika Praw Obywatelskich pt. „Dostęp osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości. Analiza i zalecenia”.

Raport stanowi podsumowanie badań w zakresie dostępności infrastruktury organów wymiaru sprawiedliwości, a także rozmów przeprowadzonych wśród sędziów i prokuratorów oraz osób z niepełnosprawnościami, które miały kontakty z wymiarem sprawiedliwości. Jak podkreslają jego autorzy wnioski z badania wskazują, że dostępność rozumiana jako dostosowanie infrastruktury sądów i prokuratur do potrzeb osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami ma niebagatelny wpływ na realizację prawa do sądu tej grupy osób.

Z raportu wynika m.in., że:
- konstytucyjne prawo do sądu osób z niepełnosprawnościami jest w istotnym stopniu ograniczone z uwagi na niedostępność instytucji wymiaru sprawiedliwości oraz takie ukształtowanie postępowania prokuratorskiego i sądowego, które nie uwzględnia szczególnych i usprawiedliwionych potrzeb osób z niepełnosprawnościami
- prokuratorzy i sędziowie mają niewielką wiedzę na temat szczególnych potrzeb tej grupy obywateli, a w swojej pracy często posługują się stereotypami na ich temat - co w skrajnych przypadkach może mieć pośredni lub bezpośredni wpływ na wynik postępowania,
- istotna grupa obywateli - dorosłych osób ubezwłasnowolnionych, jest pozbawiona zdolności do czynności prawnych, a tym samym nie ma realnego dostępu do sądu,
-  sądy w niewystarczającym stopniu uwzględniają wolę i preferencje osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, często bagatelizują ich potrzeby,
- osoby z niepełnosprawnościami doświadczają nieuzasadnionych ograniczeń w zakresie możliwości występowania w sprawie jako świadek,
- doświadczają też istotnych ograniczeń w zakresie dostępu do informacji ze strony instytucji wymiaru sprawiedliwości - dotyczy do przede wszystkim osób z niepełnosprawnością intelektualną, osób głuchych i osób niewidomych,
- infrastruktura instytucji wymiaru sprawiedliwości jest niedostępna dla osób z niepełnosprawnościami.

Tysięce ludzi bez dostepu do sądu
Jak oszacowali autorzy raportu,  ok 80-90 tys. polskich obywateli nie ma dostępu do sądu - to więcej niż liczba mieszkańców Konina lub Piły lub Siedlec.
- W przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną przepisy pozwalają sądowi zdecydować o losie tej osoby, nawet jej nie widząc. Zdarzają się przypadki sędziów i prokuratorów, którzy z założenia traktują osoby z niepełnosprawnościami jako osoby mniej wiarygodne - niewidoma ofiara napadu jest więc traktowana gorzej niż inny pokrzywdzony, osobie z niepełnosprawnością intelektualną może być trudniej udowodnić, że została wykorzystana seksualnie. Osoby głuche, którym nie zapewniono tłumacza j. migowego nie mogą swobodnie porozmawiać ze swoim pełnomocnikiem o własnej sprawie - czytamy w raporcie.
- Wymiar sprawiedliwości, który zgodnie z Konstytucją powinien być dostępny dla wszystkich, w praktyce jest niedostępny dla osób najbardziej potrzebujących - komentują autorzy opracowania.

Praca w sądzie i prokuraturze nie dla niepełnosprawnego
Raport informuje, że jedynie 12 proc. sądów i prokuratur przekracza 6-procentowy próg zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami (wliczając w to wszystkie stanowiska pracy). Do tego niewiele ponad 1/3 sądów i prokuratur podjęła jakiekolwiek działania w celu przystosowania stanowisk pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Także przeważająca większość budynków sądów i prokuratur jest trudnodostępna dla osób z niepełnosprawnościami,
Do tego ok. 40 proc. sędziów i prokuratorów uważa, że niepełnosprawność wpływa na wiarygodność świadka w postepowaniu, a większość sędziów i prokuratorów uważa, że ubezwłasnowolnienie - a więc odebranie osobom z niepełnosprawnościami wielu istotnych praw, służy ich ochronie. Około 45 proc. prokuratorów i ok. 55 proc. sędziów uznało, że niepełnosprawność powoduje różne trudności w postępowaniu.

Liczne bariery w dostępie do wymiaru sprawiedliwości
Według raportu bariery, z którymi spotykają się osoby z niepełnosprawnościami w dostępie do wymiaru sprawiedliwości to:
- brak zdolności do czynności prawnych (czyli brak możliwości czynnego udziału w postępowaniu - składanie wniosków, pozwów, apelacji, dowodów itp.),
- ograniczenia komunikacyjne osób głuchych - trudności w uzyskaniu wsparcia tłumacza j. migowego,
- trudności w dostępie do informacji osób niewidomych - niedostępne strony internetowe sądów i prokuratur,
- brak możliwości osobistego zapoznania się z aktami

Zdaniem autorów opracowania, skuteczne działania służące zniesieniu barier w dostępności wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami wymagają współdziałania instytucji publicznych, pracowników wymiaru sprawiedliwości, jak i środowiska osób z niepełnosprawnościami.
- W debacie publicznej bardzo wiele mówi się o konieczności reformy wymiaru sprawiedliwości, przy tej okazji nie możemy zapominać o potrzebach osób z niepełnosprawnościami. W opublikowanym raporcie zebraliśmy wszystkie najważniejsze postulaty, wskazujemy gdzie występują problemy, co należy zmienić – mówił rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar podczas seminarium eksperckiego na temat dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami, które odbyło się w Biurze RPO.

W spotkaniu wzięli udział przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa Dariusz Zawistowski oraz przedstawiciele Sądu Najwyższego, Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, Naczelnej Rady Adwokackiej, Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, resortu cyfryzacji, Ministerstwa Sprawiedliwości, a także stowarzyszeń zrzeszających sędziów, profesjonalnych pełnomocników procesowych oraz organizacji pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami.