Referendarz uzyska większe prawa

Część zmian Kodeksu postępowania karnego, którego założenia zostały przyjęte przez rząd w środę 9 maja dotyczy rozszerzenia kompetencji referendarzy sądowych. Brak stosownych przepisów wyklucza obecnie ich udział w postępowaniu karnym mimo, że Prawo o ustroju sądów powszechnych pozwala im na wykonywanie zadań z zakresu ochrony prawnej w sądach.

W postępowaniu cywilnym referendarze sądowi wykonują czynności procesowe już od stycznia 1998 r.

Jak w postępowaniu cywilnym
Aktualnie zakres tych czynności określa art. 471 k.p.c. Przepis ten stanowi, że „Referendarz sądowy może wykonywać czynności w postępowaniu cywilnym w wypadkach wskazanych w ustawie. W zakresie powierzonych mu czynności referendarz sądowy ma kompetencje sądu, chyba że ustawa stanowi inaczej.”
Projekt stwarza możliwość powierzania referendarzom sądowym określonych czynności także w postępowaniu karnym. Jest to wyjście naprzeciw postulatom wskazującym, że udział w postępowaniu karnym referendarzy sądowych, poprzez wykonywanie „zadań z zakresu ochrony prawnej”, byłoby istotnym instrumentem usprawnienia tego postępowania i odciążenia sędziów od czasochłonnych, chociaż nieskomplikowanych pod względem prawnym czynności, które nie stanowią „wymiaru sprawiedliwości” w rozumieniu art. 175 Konstytucji RP, a w dużej części mają charakter administracyjno-organizacyjny.
Propozycja zmiany kpk z jednej strony ma na celu w miarę pełne wykorzystanie możliwości, jakie daje powołany przepis Prawa o ustroju sądów powszechnych, natomiast z drugiej strony uwzględnia konstytucyjny wymóg sprawowania sprawiedliwości jedynie przez sądy i sędziów (art. 175 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji RP).
Należy przy tym mieć na uwadze stanowisko Trybunału Konstytucyjnego zawarte w wyroku z 12 maja 2011 r. (Sygn. akt P 38/08).

Referendarz wydaje postanowienia i zarządzenia
Zadania referendarzy w postępowaniu karnym precyzuje proponowany art. 93a k.p.k. Przewiduje on, że „Polecenia, a w wypadkach wskazanych w ustawie także postanowienia i zarządzenia może wydawać referendarz sadowy”.
Określenie zadań referendarzy sądowych w odrębnym, dodanym, przepisie ma znaczenie nie tylko redakcyjne, ale ma na celu umożliwienie jego stosowania także w postępowaniu wykonawczym, bez potrzeby zmiany Kodeksu karnego wykonawczego. Byłaby ona zbędna w świetle art. 1 § 2 k.k.w. Odpowiednie stosowanie art. 93a k.p.k. w postępowaniu wykonawczym będzie dawało podstawę do wydawania przez referendarzy poleceń nie tylko Policji lub innym organom, ale też skazanym, a także do wydawania w tym postępowaniu postanowień i zarządzeń o charakterze procesowym, przewidzianych w Kodeksie postępowania karnego. Ewentualne określenie tych zadań w art. 93 k.p.k. uniemożliwiało by odpowiednie jego stosowanie w postępowaniu wykonawczym z uwagi na to, że regulacja dotycząca tej samej kwestii zamieszczona jest w art. 18 k.k.w. (art. 1 § 2 k.k.w.).

Wzruszanie decyzji refrendarzy
Propozycja trybu wzruszania decyzji referendarzy sądowych zamieszczona jest w dodanych do art. 459 k.p.k. paragrafach 4 i 5 k.p.k. Stosownie do tych przepisów od postanowień referendarza sądowego określonych w art. 459 § 1 k.p.k. może być wniesiony sprzeciw. W razie wniesienia sprzeciwu postanowienie traci moc. Prezes sądu będzie odmawiał przyjęcia sprzeciwu jedynie wówczas, gdy wniesiony zostanie po terminie lub przez osobę nieuprawnioną. Propozycja sprzeciwu ma charakter kasatoryjny i wzorowana jest na instytucji sprzeciwu od wyroku nakazowego.Ma to na celu zabezpieczenie konstytucyjności proponowanych rozwiązań.

Co będzie wolno referendarzowi
W zmienianym kpk proponuje się stworzenie możliwości wykonywania przez referendarzy sądowych zadań z zakresu ochrony prawnej w następujących grupach tematycznych:
- wydawanie postanowień o charakterze obligatoryjnym
- wydawanie postanowień i zarządzeń w kwestiach dotyczących udziału obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu karnym, nie zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji sądu
- wydawanie postanowień w przedmiocie kosztów procesu, które nie rozstrzygają ostatecznie, kto ma je ponosić
- nadawanie klauzuli wykonalności
- wydawanie zarządzeń dotyczących biegu sprawy, nie ingerujących w jej końcowe rozstrzygnięcie
- wykonywanie czynności i podejmowanie decyzji procesowych w sprawach z oskarżenia prywatnego
- wydawanie poleceń policji i innym organom w zakresie postępowania karnego
- kierowanie spraw do postępowania mediacyjnego 
- zarządzanie wydawania kserokopii i uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy
- wykonywanie czynności w ramach pomocy prawnej
- wydawanie zarządzeń w przedmiocie nadania biegu sprawom o odtworzenie akt
- podejmowanie decyzji w przedmiocie dowodów rzeczowych
Należy zauważyć, że szereg proponowanych uprawnień referendarzy sądowych w postępowaniu karnym, zostało im przyznanych w postępowaniu cywilnym. Chodzi w szczególności o decyzje w przedmiocie: udziału pełnomocnika w tym postępowaniu , ustalania wysokości kosztów procesu, nadawania klauzuli wykonalności.
Uprawnienie referendarza do podejmowania czynności procesowych wymaga, aby również do niego miały zastosowanie przepisy o wyłączeniu sędziego. Służy temu proponowana zmiana brzmienia art. 44 k.p.k.