Rada Ministrów przyjęła 10 stycznia br. przedłożony przez ministra kultury i dziedzictwa narodowegoprojekt ustawy o restytucji narodowych dóbr kultury.

Projekt zawiera też rozwiązania zwiększające bezpieczeństwo prawne zbiorów publicznych i kościelnych, kolekcji i zabytków prywatnych na wypadek kradzieży lub przywłaszczenia.

Do projektu ustawy wdrożono zapisy unijnej dyrektywy w sprawie zwrotu dóbr kultury, wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Celem dyrektywy jest ochrona integralności dziedzictwa kulturowego każdego z państw UE przez ułatwienie im dochodzenia zwrotu dóbr kultury, wyprowadzonych nielegalnie z ich krajów.

Jak podkreślają autorzy projektu, obecnie polskie prawo nie zawiera przepisów regulujących restytucję dóbr kultury. Do tego celu wykorzystywane są uregulowania z prawa cywilnego, dotyczące ochrony własności, które nie są jednak dostosowane do specyfiki tego typu postępowań. Ponadto, Polska nadal ma poważne problemy z odzyskiwaniem dóbr kultury utraconych w wyniku II wojny światowej.

Projekt ustawy definiuje „dobro kultury” jako zabytek i rzecz ruchomą nie będącą zabytkiem, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na ich wartość artystyczną, historyczną bądź naukową lub ze względu na ich znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego. Regulacje ustawowe dotyczą zatem dóbr kultury obejmujących zabytki i dobra kultury, które takiego statusu nie mają (nie zabytkowe dobra kultury) – przy czym chodzi wyłącznie o dobra kultury o charakterze materialnym.

W rezultacie na podstawie ustawy chronione będą także muzealia (nie będące zabytkami) wpisane do inwentarza w muzeum, będącego instytucją kultury oraz materiały biblioteczne należące do narodowego zasobu bibliotecznego. Ograniczeniami wywozowymi objęto również np. niechronione dotąd zbiory sztuki współczesnej, które często są bardzo cenne.

Projekt ustawy zawiera również regulacje odnoszące się do narodowych dóbr kultury Polski należących do zbiorów publicznych. W projekcie zdefiniowano pojęcie „zbiorów publicznych”. Zostały one objęte szczególnymi regulacjami ochronnymi. Chodzi o wydłużenie do 75 lat czasu, gdy może zostać wszczęte postępowanie o ich zwrot (w przypadku pozostałych narodowych dóbr kultury jest to 30 lat).

Zgodnie z projektem ustawy, za restytucję dóbr kultury będzie odpowiedzialny minister kultury i dziedzictwa narodowego. Ma on podejmować działania – w kraju i za granicą – mające na celu odzyskanie utraconego dobra kultury. Określono też przypadki, gdy minister będzie miał obowiązek z urzędu zająć się sprawą zwrotu mienia (chodzi o zabytki wywiezione na stałe za granicę). Minister będzie też współpracował z odpowiednimi instytucjami państw unijnych oraz wspierał prowadzenie wzajemnych konsultacji w sprawach zwrotu dóbr kultury na terytorium Unii Europejskiej. W efekcie Polska będzie mogła korzystać z procedury uproszczonej restytucji polskich narodowych dóbr kultury, ustanowionej w prawie UE.

W projekcie ustawy określono zasady postępowania w sprawie zwrotu z państwa Unii Europejskiej narodowych dóbr kultury Polski, wyprowadzonych z naszego kraju z naruszeniem prawa. Projekt zawiera także przepisy dotyczące postepowania w sprawie zwrotu z Polski dóbr kultury, wyprowadzonych bezprawnie z państwa Unii Europejskiej. W ustawie jest też rozdział poświęcony zwrotowi z Polski dóbr kultury, wywiezionych z naruszeniem prawa z państw obcych (innych niż unijne).

Do ustawy wprowadzone mają być przepisy usprawniające postępowanie dotyczące nakazania zwrotu dóbr kultury na terytorium państwa unijnego oraz eliminujących dotychczasowe luki i niejasności prawne. Przewidziano regulacje prawne służące zabezpieczeniu odnalezionego dobra kultury. Rozszerzono obwiązek uzyskiwania pozwoleń na wywóz za granicę niektórych dóbr kultury niebędących zabytkami. Określono ogólne zasady postępowania z dobrami kultury, wyprowadzonymi z Polski z naruszeniem prawa po ich zwrocie. Zobowiązano podmioty gospodarcze (firmy i osoby fizyczne) zajmujące się obrotem dobrami kultury do prowadzenia ksiąg w celu ich ewidencjonowania tych dóbr oraz ekspertyz przez nie wystawianych.

Wprowadzono też przepisy karne odnoszące się przede wszystkim do zachowań polegających na utrudnianiu postepowania o zwrot zagranicznego narodowego dobra kultury, np. przez zatajanie i podawanie nieprawdziwych informacji na temat jego przechowywania. W takiej sytuacji sprawca będzie podlegał karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, a w przypadku sprawy mniejszej wagi – wymierzana będzie kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Ponadto sąd będzie mógł orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z opieką nad zabytkami.

Ustawa, co do zasady, ma obowiązywać po 14 dniach od daty publikacji w Dzienniku Ustaw.