Organizatorem konferencji była międzynarodowa kancelaria prawna Lovells LLP, która jako jedyna została wyznaczona przez Komisję Europejską do uaktualnienia raportu z 2006 roku dotyczącego private enforcement w zakresie pomocy publicznej w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Na konferencji wystąpiła również Komisarz ds. Konkurencji Neelie Kroes, która mówiła na temat realizacji planu działań dotyczącego pomocy publicznej w zakresie postępowań przed sądami krajowymi.

 

  1. Wnioski z wcześniejszego raportu

    Poprzedni raport Komisji Europejskiej z 2006 roku (koordynowany i opracowany, m.in. przez Lovells) pokazał, że podmioty prywatne wykorzystują pomoc publiczną w sposób defensywny wnioskując o zaniechanie lub wstrzymanie bezprawnie udzielanej pomocy. Mimo, iż od roku 1999 liczba spraw wniesionych do sądów wzrosła trzykrotnie, w żadnej z nich nie udało się powodowi uzyskać odszkodowania. W oparciu o wnioski z tego raportu oraz rekomendacje jego autorów Komisja opublikowała wytyczne dotyczące zapewnienia skutecznego wykonania decyzji Komisji nakazujące państwom członkowskim odzyskanie pomocy przyznanej bezprawnie i niezgodnej ze wspólnym rynkiem (Recovery Notice, październik 2007), a także "Komunikat w sprawie egzekwowania prawa dotyczącego pomocy publicznej przez sądy krajowe" (Enforcement Notice, kwiecień 2009). Sądy krajowe nie są uprawnione do orzekania merytorycznego w kwestii zgodności planowanej pomocy ze wspólnym rynkiem, gdyż wyłączne kompetencje w tym zakresie posiada Komisja Europejska. Podstawowa rola sądów to zwalczanie pomocy nielegalnej, czyli takiej, która nie została notyfikowana Komisji lub która została notyfikowana lecz udzielono jej jeszcze przed podjęciem finalnej decyzji przez Komisję. Sądy czuwają nad przestrzeganiem art. 88 ust. 3 Traktatu, który stanowi, że państwa członkowskie nie mogą wprowadzać w życie środków pomocy państwa bez uprzedniej zgody Komisji (obowiązek stosowania okresu zawieszenia). Przepis ten ma bezpośrednią skuteczność, co oznacza, że sądy niezależnie od przepisów krajowych powinny zapewnić ochronę osobie, której prawa zostały naruszone wskutek udzielenia pomocy publicznej. Osoba taka może żądać wydania przez sąd zarządzenia zakazującego wypłacenia pomocy oraz zwrotu pomocy już udzielonej.

     

  2. Wnioski z najnowszego raportu

    Zaktualizowany raport analizuje sprawy sądowe z okresu od stycznia 2006 do połowy 2009 z 27 państw członkowskich UE. Najnowsze opracowanie wskazuje, że choć w skali globalnej nastąpił wzrost liczby powództw wytaczanych bezpośrednio przeciwko konkurentom, dochodzenie roszczeń w trybie private enforcement w odniesieniu do zasad pomocy publicznej jest dla osób trzecich i podmiotów konkurencyjnych wciąż utrudnione. Podobnie, jak w przypadku wcześniejszych raportów, istotną przeszkodą dla stosowania private enforcement pozostaje problem istnienia po stronie uprawnionego uzasadnionego interesu prawnego niezbędnego do wszczęcia postępowania czyli tzw. locus standi. Liczba powództw odszkodowawczych jest nadal niewielka, i w dalszym ciągu w żadnej ze spraw konkurentom nie przyznano rekompensaty pieniężnej z tytułu szkód spowodowanych udzieleniem nielegalnej pomocy.
    Podobnie, jak w poprzednim opracowaniu, analizowane przypadki bezprawnej pomocy dotyczyły najczęściej zagadnień podatkowych. Podatnicy najczęściej decydowali się na podjęcie próby zakwestionowania zwolnień podatkowych i innych korzyści udzielanych selektywnie innym przedsiębiorcom.
    Stale rośnie liczba spraw, w których podmioty konkurencyjne domagają się zwrotu niezgodnie z prawem udzielonej pomocy publicznej lub też wydania przez sąd krajowy zarządzeń tymczasowych zobowiązujących organ udzielający do nieudzielania niezgodnej z prawem pomocy publicznej bądź jej wstrzymania.
    Główną przeszkodą w prowadzeniu postępowań prywatnych opierających się na naruszeniu prawa UE w zakresie pomocy publicznej jest brak jasnej podstawy prawnej w prawie krajowym. Ponadto, jednym z głównych problemów jest wymóg udowodnienia związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy naruszeniem Artykułu 88(3) Traktatu o Ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej polegającym na udzieleniu nielegalnego wsparcia a wystąpieniem straty ekonomicznej u powoda. Konieczne jest w takim przypadku wykazanie, w jaki sposób rynkowy udział lub przychody danej strony uległyby zwiększeniu, gdyby nie udzielono pomocy publicznej jej podmiotowi konkurencyjnemu.

     

  3. Baza danych e-Competitions

    Oprócz raportu na zlecenie Komisji Europejskiej, Lovells opracował także leksykon terminów z zakresu pomocy publicznej dla potrzeb bazy danych prawa konkurencji e-Competitions. Zespół ds. Pomocy Publicznej w brukselskim biurze Lovells koordynował pracę międzynarodowego konsorcjum 27 krajowych sprawozdawców, analizujących podstawy prawne dla zastosowania zasad pomocy publicznej na poziomie krajowym i badających sprawy z 27 państw członkowskich w latach 1999-2009. Ogółem przeanalizowano niemal 600 spraw. Opracowana została interaktywna baza danych, w której zarejestrowano wszystkie sprawy z poszczególnych państw członkowskich dotyczące pomocy publicznej, włączając raporty i komentarze do spraw.
    Dzięki przygotowanej bazie danych sędziowie krajowi, urzędnicy krajowi oraz urzędnicy unijni, prawnicy i inne osoby zainteresowane, w tym podmioty udzielające pomocy, beneficjenci, osoby trzecie i inwestorzy, będą mogli zapoznać się ze środkami prawnymi przysługującymi w postępowaniach przed sądami krajowymi. Jest to pierwsza wyczerpująca baza danych poświęcona zastosowaniu zasad pomocy publicznej w praktyce przez sądy krajowe.

Komentarz Roberta Gago, Szefa Praktyki Prawa Konkurencji w kancelarii Lovells:

"Przeprowadzone przez Lovells analizy kilkunastu (do tylu udało się dotrzeć) wyroków polskich sądów wskazują, iż większość z nich dotyczy sporów pomiędzy beneficjentami a organami udzielającymi. Z reguły przedsiębiorcy składali pozwy o wypłatę obiecanych dotacji, mimo, iż nie spełniali wymogów formalnych danego programu. Z kolei organy występowały przeciwko beneficjentom o zwrot dotacji wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem. W jednej ze spraw przedsiębiorca występując przeciwko ARiMR żądał wypłaty dotacji przewidzianej w umowie lub wypłaty odszkodowania. Sąd oddalił roszczenie stwierdzając, że umowa była nieważna, gdyż została zawarta na podstawie sprzecznych z prawem europejskim przepisów krajowych, wobec czego ARiMR nie mogła wypłacić subwencji. Oceniając zgłoszone roszczenie odszkodowawcze sąd stwierdził, że samo zestawienie przychodów za ostatnie 2 lata było niewystarczające, aby udowodnić szkodę, a inne dowody były spóźnione. W rezultacie mimo zawarcia z agencją rządową umowy na podstawie obowiązującego w owym czasie rozporządzenia, całe ryzyko prowadzenia inwestycji bez uzgodnionego wcześniej wsparcia ARiMR spadło w całości na przedsiębiorcę, gdyż jak stwierdził Sąd Najwyższy rozpatrując kasację w tej sprawie "przedsiębiorca działający w danej dziedzinie nie może powoływać się na nieznajomość obowiązującej regulacji prawnej, także w odniesieniu do prawa wspólnotowego dotyczącego tej dziedziny." Każdy przedsiębiorca podejmujący inwestycje, w których ważną rolę odegra wsparcie państwa lub samorządu, jak również banki te inwestycje finansujące, powinni dokonać analizy zgodności oferowanego przez władze wsparcia z prawem europejskim.
Jak wynika z naszych analiz, w Polsce również istnieją istotne bariery w rozwoju private enforcement, takie jak: trudności w ustaleniu interesu prawnego, luki w przepisach proceduralnych, czy konieczność sprostania wysokim standardom dowodowym, jednak podstawowym problemem jest brak po stronie przedsiębiorców i ich doradców prawnych świadomości przysługujących im praw.
Na kilkanaście polskich spraw nie było żadnej, w której to konkurent występowałby przeciwko nielegalnej pomocy udzielonej innej firmie lub żądałby odszkodowania z tytułu utraconych przychodów. A przecież subwencje udzielane wybiórczo jednej z firm, przyznając jej szczególne preferencje, zniekształcają konkurencję na rynku. Komisja słusznie uznaje, że konkurenci powinni być z założenia najlepszymi strażnikami reguł pomocy publicznej, trudno jednak to osiągnąć, jeśli nie mają oni wiedzy, jakie środki im przysługują. Na państwie powinien spoczywać obowiązek ułatwienia procesu edukacji firm oraz sędziów w tym zakresie. Mogłoby to zostać zrealizowane np. przez wprowadzenie przez Ministerstwo Sprawiedliwości zasad identyfikacji i publikacji wszystkich orzeczeń wydawanych przez sądy dotyczących pomocy publicznej oraz przygotowanie przez UOKiK odpowiednich wyjaśnień dla przedsiębiorców w tym zakresie. Dodatkowo konieczne jest respektowanie zasad transparentności udzielanej pomocy, przykładowo można postulować wprowadzenie obowiązku podawania do publicznej wiadomości podstawowych elementów wszystkich decyzji udzielających wsparcia, (np. decyzji o zwolnieniu podatkowym), co dotyczyłoby również tych decyzji, które zdaniem organu udzielającego nie podlegają obowiązkowej notyfikacji do Komisji Europejskiej. Dopiero wtedy konkurenci będą mieli szansę dowiedzieć się o niezgodnym z prawem wsparciu udzielonemu innemu graczowi rynkowemu."