Asystenci sędziów: zasady awansu sprzeczne z konstytucją

Ustawa uzależnia powołanie na stanowisko starszego asystenta sędziego od niekaralności dyscyplinarnej. Jednak prawo nie przewiduje żadnej procedury dyscyplinarnej dla asystentów. - To regulacja sprzeczna z konstytucją uważa stowarzyszenie asystentów. I prosi rzecznika praw obywatelskich o interwencję w tej sprawie.

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów przypomina, że sygnalizowało już wielokrotnie Ministerstwu Sprawiedliwości problem wadliwego uregulowania stanowiska starszego asystenta sędziego. Rozwiązanie to zostało wprowadzone do systemu polskiego sądownictwa na mocy ustawy z 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 poz. 694).
Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 155 § 3b ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, "na stanowisku starszego asystenta sędziego może być zatrudniony:
1) asystent, który zajmował stanowisko asystenta sędziego przez co najmniej dziesięć lat, i nie był karany za przewinienia dyscyplinarne oraz uzyskiwał pozytywne okresowe oceny, albo
2) osoba, która złożyła egzamin sędziowski lub egzamin prokuratorski.".

Potrzebna kontrola konstytucyjności
W ocenie Stowarzyszenia to rozwiązanie prawne wymaga kontroli z punktu widzenia jego zgodności z Konstytucją RP.
Autorzy apelu do RPO przypominają, że przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości już w toku prac legislacyjnych przyznawali, że instytucja starszego asystenta sędziego wzorowana jest na stanowisku starszego referendarza sądowego. Przy wprowadzaniu tych zmian nie uwzględniono jednak tego, że asystenci sędziów - w przeciwieństwie do sędziów zawodowych i referendarzy sądowych - nie podlegają odrębnej odpowiedzialności za przewinienia dyscyplinarne. - Żaden przepis nie ustanawia tego rodzaju odpowiedzialności asystentów sędziów i nie wskazuje organu, który miałby orzekać w tym przedmiocie. Warto mieć na uwadze, że odpowiedzialność dyscyplinarna jest w zasadzie odpowiedzialnością quasi-karną, a z pewnością ma charakter penalny. Tymczasem, nie wiadomo, czy przepis art. 155 § 3b ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych może być samodzielną podstawą dyscyplinarnego ukarania asystenta. W takiej sytuacji, asystentowi nie zapewniono odpowiednich gwarancji - w tym prawa do obrony, ustanowienia fachowego zastępcy procesowego oraz nie wskazano okresów przedawnienia – piszą działacze Stowarzyszenia.

Prawo o ustroju sądów powszechnych. Komentarz>>>

Odpowiedzialność dyscyplinarna czy pracownicza?
W ich ocenie, do regulacji art. 155 § 3b ustawy nie można odpowiednio (przez analogię) odnosić rozwiązań normujących ogólną odpowiedzialność porządkową pracowników (art. 108 Kodeksu pracy). Jak twierdzą, jest to tym bardziej uzasadnione, że zgodnie z art. 152 § 7 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, "za przewinienia mniejszej wagi referendarz ponosi odpowiedzialność porządkową. Karą porządkową wymierzaną przez prezesa sądu jest upomnienie". - Natomiast w przypadku asystentów sędziów każde przewinienie dyscyplinarne może powodować utratę możliwości awansu przez całe dalsze życie zawodowe, co wydaje się rozwiązaniem kuriozalnym i jaskrawie niesprawiedliwym. W tym miejscu warto podkreślić, że w przypadku sędziów zawodowych wymierzenie tylko niektórych kar pociąga za sobą pozbawienie możliwości awansowania na wyższe stanowisko sędziowskie i tylko przez ściśle oznaczony okres (art. 109 § 3 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych) – czytamy w opinii.

Naruszenie zasady przyzwoitej legislacji
W ocenie jej autorów, z jednej strony brak uregulowania odrębnej odpowiedzialności dyscyplinarnej asystentów sędziów, a z drugiej – uzależnienie awansu zawodowego na stanowiska starszego asystenta sędziego od braku karalności asystenta za przewinienia dyscyplinarne – pozwala ocenić przepis art. 155 § 3b ustawy jako uchwalony z naruszeniem standardu przyzwoitej legislacji oraz sprzeczny z przepisem art. 31 ust. 3 Konstytucji RP (por. A. Stępkowski, Zasada proporcjonalności w europejskiej kulturze prawnej. Sądowa kontrola władzy dyskrecjonalnej w nowoczesnej Europie, wyd. LIBER z 2010 r., str. 329).

Dlatego Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów prosi Rzecznika, aby na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 1 lub 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, zainicjował kontrolę legalności art. 155 § 3b ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, mające na uwadze wyżej opisane standardy i przepisy konstytucyjne.