Nauczyciel z prawem do obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym

Nauczyciel to jeden z zawodów zaufania publicznego, dlatego od osób, który go wykonują, wymaga się spełniania wysokich standardów - liczy się nie tylko wiedza i wykształcenie, ale również przestrzeganie norm etycznych. Przepisy, jak to zwykle bywa, nie są jednak do końca precyzyjne - trudno zwłaszcza ocenić, jakie zachowania kwalifikowane będą jako uchybienie godności zawodu.

Przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej określa ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. Obecnie odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają nauczyciele w szkołach, przedszkolach, placówkach, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich i nie ma znaczenia, kto jest organem prowadzącym ani czy jest to podmiot publiczny. Nie bierze się też pod uwagę podstawy i wymiaru zatrudnienia pedagoga, choć nie zawsze tak było - do 2009 r. odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegali tylko nauczyciele mianowani. Wcześniej materię tę objęto przepisami rozporządzenia, co ze względu na wagę zagadnienia rodziło wątpliwości konstytucyjne. Jakby tego było mało rozporządzenie z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (Dz. U. poz. 64) przez wielu prawników oceniane było jako nieobowiązujące, ponieważ w 2000 r. zmieniło się upoważnienie ustawowe w KN. Akt prawny konsekwentnie jednak stosowano do czasu wejścia w życie wspomnianej wyżej nowelizacji KN z 2016 r.

SN: Sędzia także za wykroczenie drogowe odpowiada dyscyplinarnie>>

Przepis lakoniczny

Obecnie nie ma jednak wątpliwości, że tak przesłanek, jak i przepisów regulujących tryb postępowania dyscyplinarnego, należy szukać w Karcie Nauczyciela. Według art. 75 KN odpowiedzialność dyscyplinarną ponosi się za uchybienie godności zawodu nauczyciela lub określonym w art. 6 KN obowiązkom. Przepis jest dość lakoniczny - nie dookreśla, jakie zachowania poczytane będą za uchybienie godności zawodu. W odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika Praw Dziecka z 2012 r. MEN definiuje, czym jest takie zachowanie.

"Przez uchybienie godności zawodu nauczyciela należy rozumieć wszelkie zachowania nauczyciela, które nie mogą być akceptowane z uwagi na dobro wychowywanej młodzieży i prawidłowe funkcjonowanie systemu szkolnego, podważają zaufanie nie tylko do obwinionego nauczyciela, ale również innych nauczycieli, zaprzeczając wartościom dotyczącym wzajemnego szacunku, kultury i poszanowania godności, które nauczyciel powinien przekazywać uczniom. Podstawą do zakwalifikowania przewinienia jako uchybienia godności zawodu nauczyciela - niezależnie od miejsca jego popełnienia - będzie zatem stanowić jego treść, np.: wszelkie przejawy przemocy fizycznej i stosowanie nacisku psychicznego wobec ucznia; naruszenie godności ucznia; niestosowne zachowanie się, które w sposób ewidentny narusza ogólne normy etyczne i normy zachowania przyjęte w środowisku szkolnym (oświatowym)" (http://bip.brpd.gov.pl/sites/default/files/wystapienia/wyst_2012_12_28_men.pdf). Jak nietrudno zauważyć, ocena, czy zachowanie nauczyciela kwalifikuje się jako uchybienie godności zawodu, nie zawsze będzie taka prosta. Zdarzają się przypadki oczywiste, jak np. uderzenie ucznia, ale już stwierdzenie: "niestosownego zachowania" w dużej mierze może zależeć od poziomu wrażliwości i poglądów osoby, która takiej oceny dokonuje, co świetnie widać na przykładach.

Obowiązki nie do końca precyzyjne

Również druga część art. 75 KN, czyli ta, dotycząca odpowiedzialności za naruszenie obowiązków, wcale nie ułatwia zadania rzecznikom i komisjom dyscyplinarnym.

Jak stanowi art. 6 KN, nauczyciel obowiązany jest:

• rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
• wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
• dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
• kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
• dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Podobnie, jak w przypadku uchybienia godności zawodu, ustawodawca odwołał się do nieostrych pojęć. A nawet te bardziej precyzyjne wywołują problemy praktyczne - nie wdając się za bardzo w politykę, warto tu zwrócić uwagę, że nauczyciel może stanąć przed dylematem, nawet starannie wykonując swoje obowiązki. Może zdarzyć się choćby, że treść podręczników, które musi omawiać, stoi w sprzeczności z niektórymi wskazanymi w art. 6 KN wymogami.

Po pierwsze rzecznik dyscyplinarny

Sprawy nauczycieli szkół powszechnych rozstrzygają komisje dyscyplinarne, tj.: komisja przy wojewodzie właściwa dla nauczycieli wszystkich szkół funkcjonujących na terenie województwa oraz odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze właściwym do spraw oświaty i wychowania. Przebieg postępowania, oprócz Karty Nauczyciela, regulują wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze, tj. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego. Początkowo sprawa trafia do rzecznika dyscyplinarnego powoływanego - w zależności od komisji - przez wojewodę lub ministra spośród pracowników urzędu. Organ, przy którym działa komisja, poleca rzecznikowi wszczęcie postępowania wyjaśniającego (art. 85 KN).

Rzecznik dyscyplinarny zawiadamia o tym nauczyciela, którego dotyczy postępowanie, oraz dyrektora szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony - a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły także organ prowadzący szkołę. Jeżeli sprawa dotyczy małoletniego powiadamia się również Rzecznika Praw Dziecka. Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny umarza postępowanie lub kieruje je do komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji. To ostatnie robi za zgodą organu, który go powołał. Komisja decyduje, czy rozpocząć właściwe postępowanie, czy wydać postanowienie o odmowie jego wszczęcia (taką decyzję podejmuje w przypadkach określonych w art. 85b KN, czyli m.in., gdy nie stwierdzi, że nauczyciel swoim zachowaniem uchybił godności zawodu). W tym miejscu warto wspomnieć, że jedną z przyczyn umorzenia postępowania jest przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Prawo do obrońcy

Od początku pedagog, którego postępowaniem zajęła się komisja dyscyplinarna, może korzystać z usług obrońcy - dotyczy to zarówno postępowania wyjaśniającego, jak i toczącego się przed komisją dyscyplinarną. Można mieć dwóch obrońców z wyboru, o ich ustanowieniu należy powiadomić rzecznika dyscyplinarnego. W niektórych przypadkach nauczyciel ma prawo do obrońcy z urzędu, chodzi tu o sprawy, w których grozi najwyższy wymiar kary w tym postępowaniu - a zatem kara wydalenia z zawodu. Jeżeli nauczyciel nie wybierze obrońcy, zostanie mu on przydzielony przez przewodniczącego komisji pierwszej instancji z listy ustalonej przez Ministra Edukacji Narodowej - wynagrodzenie obrońcy wypłaca organ, przy którym działa komisja. Koszty poniesione w postępowaniu wyjaśniającym albo w postępowaniu przed komisją dyscyplinarną pokrywa odpowiednio organ, który powołał rzecznika dyscyplinarnego, albo organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna. Koszty obrońcy z wyboru ponosi nauczyciel, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub obwiniony.

Odwołanie do komisji, a potem do sądu

Komisja dyscyplinarna może wydać trzy rodzaje rozstrzygnięć: orzec o ukaraniu, uniewinnić nauczyciela lub umorzyć postępowanie. Od wydanego przez komisję dyscyplinarną pierwszej instancji orzeczenia przysługuje odwołanie - złożyć je mogą: rzecznik dyscyplinarny oraz obwiniony lub jego obrońca.

Termin na złożenie odwołania to 14 dni od doręczenia orzeczenia - należy pamiętać, że choć dokument kieruje się do komisji drugiej instancji, to odwołanie (w 3 egzemplarzach) wnosi się za pośrednictwem tej, która wydała zaskarżane orzeczenie. Organ sprawdzi, czy pismo złożyła uprawniona osoba i czy nie przekroczono terminu do jego złożenia. Rozprawę przed odwoławczą komisją dyscyplinarną rozpoczyna ustne sprawozdanie, w którym przewodniczący lub wyznaczony przez niego członek składu orzekającego przedstawia przebieg dotychczasowego postępowania dyscyplinarnego, treść zaskarżonego orzeczenia, przytoczone w odwołaniu zarzuty oraz okoliczności faktyczne sprawy, a także informuje rzecznika dyscyplinarnego, obwinionego i jego obrońcę o dopuszczonych dowodach. Potem, podobnie, jak w pierwszej instancji udziela się głosu stronom i wydaje rozstrzygnięcie.

Po przeprowadzeniu rozprawy odwoławcza komisja dyscyplinarna:

• utrzymuje w mocy zaskarżone orzeczenie;
• uchyla orzeczenie w całości lub w części i wydaje nowe orzeczenie;
• uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji do ponownego rozpoznania; komisja może wskazać, jakie okoliczności komisja dyscyplinarna pierwszej instancji powinna wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy.

Takie orzeczenie kończy postępowanie dyscyplinarne, jest prawomocne, kolejne odwołanie do komisji już nie przysługuje, co nie znaczy, że nie można rozstrzygnięcia zaskarżyć. Od prawomocnego orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje odwołanie do sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem odwoławczej komisji dyscyplinarnej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.