W komentarzach do opublikowanego niedawno artykułu o nowych zasadach postępowania dyscyplinarnego nauczyciele zwracają uwagę, że uczniowie również często są sprawcami przemocy. Bójki, znęcanie, stalking, kradzieże, posiadanie niedozwolonych środków – to naruszenia, z którymi spotykają się nauczyciele w swojej pracy.
Sprawę trzeba zgłosić do sądu rodzinnego
Zasadą jest, że odpowiedzialność za czyny opisane w Kodeksie karnym ponoszą osoby, które w momencie popełnienia przestępstwa ukończyły 17 lat. W rozumieniu przepisów karnych uczeń w tym wieku jest osobą dorosłą, choć przepisy przewidują pewnego rodzaju taryfę ulgową wobec bardzo młodych sprawców. Nie znaczy to, że o czynach zabronionych nie należy zawiadamiać, bo sprawca i tak nie poniesie odpowiedzialności - w przypadku przestępstw i wykroczeń popełnianych przez uczniów najczęściej zastosowanie znajdą przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. I zobowiązuje ona szkoły do powiadamiania o czynach zabronionych.
Czytaj w LEX: Co dyrektor szkoły może uczynić w sytuacji, kiedy uczeń jest agresywny wobec uczniów i pobił nauczyciela? >
Na podstawie tej ustawy odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia lub demoralizację poniosą osoby w przedziale wiekowym od 13 do 17 lat (pod uwagę bierze się moment popełnienia czynu karalnego). Sąd rodzinny może jednak zająć się także sprawą osoby, która nie ukończyła 13. r.ż., ale nie będzie ona odpowiadała za dany czyn, a jedynie oceniony zostanie stopień jej demoralizacji.
Czytaj w LEX: Sierpniowe posiedzenie rady pedagogicznej - obowiązki dyrektora >
Ponadto pewne obowiązki związane z zapobieganiem popełnianiu czynów niedozwolonych nakładają na szkołę przepisy dotyczące przeciwdziałania przemocy w rodzinie – szczegółowe regulacje w tej sprawie zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z 13.09.2011 r. w sprawie procedury „Niebieskiej Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U. poz. 1245). W przypadku wystąpienia podejrzeń, że uczeń może być ofiarą przemocy w rodzinie, nauczyciel (lub osoba wskazana przez szkołę) sporządza formularz „Niebieskiej Karty”. Jeśli zachodzi podejrzenie stosowania w rodzinie przemocy wobec dziecka, czynności podejmowane i realizowane są w ramach procedury w obecności rodzica, opiekuna prawnego lub faktycznego bądź pełnoletniej osoby najbliższej, jeżeli to rodziców (opiekunów) podejrzewa się o stosowanie przemocy.
Surowsza kara, jeżeli pokrzywdzonym jest nauczyciel
Według art. 63 ustawy z 26.01.1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2017 r. poz. 1189) "Nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny".
Sprawdź w LEX: Jakie są obowiązki dyrektora w sytuacji zgłoszenia przez nauczyciela groźby ze strony rodzica? >
Oznacza to surowszą odpowiedzialność sprawców niektórych przestępstw, gdy pokrzywdzonym będzie nauczyciel „na służbie”. Przy czym do przestępstwa nie musi dojść na terenie szkoły i w godzinach pracy pedagoga – chodzi o to, by miało ono związek z wykonywaną przez niego pracą. Dodatkowym zabezpieczeniem jest art. 231a k.k., według którego z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych podczas lub w związku z pełnieniem przez nich obowiązków służbowych taka osoba korzysta również wtedy, gdy bezprawny zamach na nią został podjęty z powodu wykonywanego zawodu lub zajmowanego stanowiska.
Przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom publicznym określone zostały w rozdziale XXIX k.k. (art. 222–224 § 2 i art. 226 k.k.). Są wśród nich m.in.: naruszenie nietykalności cielesnej, znieważenie i stosowanie gróźb w celu wymuszenia zaniechania czynności służbowej. Dwa pierwsze przestępstwa, jeśli nie są związane z pełnioną funkcją, są ścigane z oskarżenia prywatnego, a groźby karalne są ścigane na wniosek pokrzywdzonego. W przypadku gdy pokrzywdzonym jest funkcjonariusz publiczny, przestępstwo ścigane jest z urzędu. Sankcje określa też statut szkoły - nie mogą być to jednak kary naruszające nietykalność i godność ucznia. Dokument powinien określać zamknięty katalog kar.
Trudny zawód i brak pomocy
Część nauczycieli nie uważa jednak, by była to pomoc wystarczająca. W komentarzach zwracają uwagę na złe zachowanie uczniów i roszczeniowość rodziców. Brakuje też systemowego wsparcia dla pedagogów i wielu z nich pada ofiarą wypalenia zawodowego.
Sprawdź w LEX: Jakie są skutki naruszenia nietykalności cielesnej nauczyciela w czasie pełnienia obowiązków służbowych? >
- W sposób oczywisty wynika to z faktu przeciążenia, nieustannych zmian i takiej mało akceptującej oceny środowiska rodzicielskiego. Nie pomaga też opinia, że nauczyciel to taka osoba, która mało pracuje, ma dużo wolnego. To zmieniło się trochę, gdy nauczyciele rozpoczęli strajk. Pojawiła się wtedy dyskusja o tym, czy faktycznie to jest taka łatwa, przyjemna praca i jeszcze realizowana w połowie normalnego czasu pracy. Mam wrażenie, że również nauczyciela nauczyciele uświadomili sobie, że nie można się zgadzać na taką krzywdzącą opinię, bo być może jest ona też jedną z podstaw myślenia o ich poziomie uposażeń tak, jakby były to pieniądze właśnie za pół etatu - mówił Jarosław Kordziński, autor książki o przeciwdziałaniu wypaleniu zawodowemu nauczycieli, w wywiadzie dla Prawo.pl.
Bez zachwytu pedagodzy przyjęli też pomysł nowelizacji przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej, podkreślając, że rozwiązania te uderzą w nauczycieli.
Czytaj w LEX: Na czym polega odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela? >
- Z mojego doświadczenia wynika, ze zwykle wzmacnianie elementów kontroli towarzyszy powolnemu upadkowi instytucji - mówi Jarosław Szulski, pisarz, nauczyciel -A nasza szkolą potrzebuje z jednej strony wsparcia w trudnej pracy a z drugiej zmiany myślenia o niej jak o systemie opieki społecznej i swoistym parasolu ochronnym roztoczonym nad, często niezbyt zaangażowanymi i lubiącymi tę pracę, nauczycielami. Szkoła to w 99% ludzie, dyrektorzy i nauczyciele, żeby być kimś dla innych, muszą być kimś dla siebie. A to coraz bardziej, kiedy poniewiera się ten piękny zawód, choćby wysokością uposażeń. W takich chwilach cieszę się ze od września nie będę już częścią tego systemu - dodaje.
Za karę malowanie lub sprzątanie boiska
Inny pomysł na karanie uczniów ma resort sprawiedliwości, który chce rozszerzyć uprawnienia dyrektorów szkół w nowej ustawie, która ma zastąpić obecne zasady postępowania wobec nieletnich. Projekt w tej sprawie jest już w konsultacjach społecznych.
Za niszczenie należącego do szkoły mienia, np. przestawianie ławek, pomazanie ściany, śmiecenie, dyrektor będzie mógł nakazać nieletniemu usunięcie szkód, czyli choćby posprzątanie śmieci lub zamalowanie napisu na ścianie. Dodatkowo dyrektor będzie mógł nakazać uczniowi prace porządkowe na terenie szkoły, przeproszenie osoby pokrzywdzonej czynem lub zastosować kary wskazane w statucie placówki. Dyrektor będzie mógł podjąć wspomniane działania, jeżeli dostanie na to zgodę rodziców nieletniego. Z tym, że - jeżeli takiej zgody nie otrzyma - będzie miał obowiązek zawiadomienia sądu rodzinnego o demoralizacji lub czynie karalnym.
Fakt, że nieletni zostanie już ukarany przez dyrektora, nie wyklucza, że sprawa i tak trafi do sądu rodzinnego. Wtedy - jak podkreślają autorzy projektu - uzyskana w toku postępowania informacja o skorzystaniu przez dyrektora szkoły z omówionego wyżej uprawnienia może przyczynić się do podjęcia przez sąd decyzji np. o umorzeniu postępowania.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.