Nowelizacja przewiduje całkowite uchylenie przepisów dotyczących obowiązkowych godzin dostępności. Ministerstwo Edukacji Narodowej argumentowało, że obowiązek prowadzenia konsultacji dla uczniów i rodziców wynika już z innych zapisów Karty Nauczyciela i mieści się w ramach standardowych zadań statutowych szkoły. Aktualnie obowiązujące przepisy zobowiązują nauczycieli do przebywania w szkole przez jedną dodatkową godzinę tygodniowo (w przypadku zatrudnienia w pełnym wymiarze) lub jedną godzinę na dwa tygodnie (przy zatrudnieniu poniżej połowy etatu). W tym czasie mają prowadzić konsultacje dla uczniów i rodziców.

 

Czytaj też: Wynagrodzenie nauczyciela za godziny ponadwymiarowe >

 

Skąd się wzięła "godzina czarnkowa"?Likwidacja dwóch godzin karcianych była jedną z pierwszych zmian wprowadzonych przez PiS. Do września 2016 r. każdy nauczyciel poza swoim osiemnastogodzinnym pensum miał obowiązek prowadzenia dwóch dodatkowych godzin, w ramach tych lekcji prowadzono wiele kółek zainteresowań oraz dodatkowych zajęć, np. ze zdolnymi uczniami. Przy okazji zmian dotyczących wycofania się z obowiązku szkolnego sześciolatków, rząd znowelizował Kartę Nauczyciela.

Zmiana początkowo wzbudziła obawy, bo brak precyzyjnego przepisu sprawił, że nauczycielowi można przydzielić więcej godzin - by wraz z pensum dały 40 godzin. Problematycznym przepisem okazał się też art. 109 ustawy - Prawo oświatowe. Dotyczył on prowadzenia zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych, zajęć prowadzonych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz zajęć rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów. Przepis dawał furtkę do przymuszania nauczycieli, by prowadzili te zajęcia za darmo. To, że ją wykorzystywano, pokazała ankieta ZNP - związek zwrócił się do 2460 dyrektorów szkół i przedszkoli z pytaniem o sposób organizacji zajęć z pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Z odpowiedzi wynikało, że aż w 55 proc. przedszkoli, 48 proc. podstawówek i  39 proc. szkół ponadpodstawowych nauczyciele nie dostawali wynagrodzenia za prowadzenie zajęć z pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Zobacz też w LEX: Karta oceny pracy nauczyciela początkującego dokonywanej od 1.09.2025 r. - wzór dokumentu >

 

W 2022 r. przywrócono jedną dodatkową godzinę poza pensum - chodzi o realizację konsultacji w ramach jednej dodatkowej godziny. Teraz pojawiają się pomysły, by była ona zbliżona do dawnej formy godzin karcianych. Związek Nauczycielstw Polskiego wielokrotnie przypominał, że zgodnie z prawem nie ma możliwości, by w ramach tzw. godziny czarnkowej prowadzone były lekcje czy zajęcia, ponieważ w trakcie godziny dostępności nauczyciel prowadzi – odpowiednio do potrzeb – konsultacje dla uczniów, wychowanków lub ich rodziców.

  • Konsultacje to nie są regularne zajęcia, stałe lekcje, ćwiczenia lub treningi organizowane przez szkołę.
  • Konsultacje nie są realizowane w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Przypominamy, że Związek Nauczycielstwa Polskiego negatywnie zaopiniował projekt nowelizacji Karty Nauczyciela wprowadzający tzw. godziny czarnkowe.

Wskazano, że od września 2022 r. nauczyciel jest zobowiązany do dostępności w szkole w wymiarze jednej godziny tygodniowo, w trakcie której, odpowiednio do potrzeb, prowadzi konsultacje dla uczniów, wychowanków lub ich rodziców. ZNP podkreślał, że godziny te mogą być realizowane w formie stacjonarnej lub zdalnej. Wymiar konsultacji jest ustalony w ramach tygodnia pracy, a nie miesiąca. Konsultacje to nie są regularne zajęcia, stałe lekcje, ćwiczenia lub treningi organizowane przez szkołę.

Zobacz w LEX: Przewodnik po zmianach w prawie oświatowym i prawie pracy w oświacie 2025 >

 

Problemy z interpretacją

Problemy sprawia też wykładnia przepisów - np. w kontekście udziału nauczyciela w wywiadówce. Czas pracy nauczyciela określa zapis art. 42 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela, nie może on przekraczać 40 godzin tygodniowo. W jego ramach nauczyciel realizuje inne zajęcia i czynności wynikające  z zadań statutowych szkoły, w tym godziny dostępności w szkole w wymiarze 1 godziny tygodniowo, a w przypadku nauczyciela zatrudnionego w wymiarze niższym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć – w wymiarze 1 godziny w ciągu 2 tygodni (art. 42 ust. 2f). Godziny te w zależności od potrzeb przeznaczone są na konsultacje dla uczniów i rodziców. W przepisach nie dookreślono pojęcia konsultacji dla uczniów, wychowanków lub ich rodziców, dlatego nauczyciele pytają czasem, czy sprawę załatwia udział w wywiadówce. - W którym odbywa się zebranie rodziców godzina dostępności realizowana jest w trakcie zebrania rodziców i nie odbywa się w dniu wyznaczonym przez nauczyciela - wyjaśnia Bożena Barszczewska, ekspertka od prawa oświatowego.

Zobacz w LEX: Zmiany w prawie oświatowym 2025/2026 - jakie nowe wyzwania i obowiązki czekają dyrektorów szkół? >

 

Dodatkowa praca, a sens mały

Związek Nauczycielstwa Polskiego od dawna zwracał uwagę na problemy związane z obowiązkowymi godzinami dostępności nauczycieli i apelował o ich zniesienie. Aby potwierdzić swoje obserwacje, ZNP przeprowadził w maju 2025 roku ankietę wśród 12 469 nauczycieli i nauczycielek, której wyniki jednoznacznie potwierdziły krytyczną ocenę tego rozwiązania.

 

Aż 97 proc. ankietowanych uznało, iż godziny dostępności nie ułatwiły kontaktu między szkołą a rodzicami, co podważa jedną z głównych idei ich wprowadzenia. Dane pokazują, że rodzice niemal całkowicie nie korzystają z oferowanej możliwości spotkań z nauczycielami – 79 proc. nauczycieli wskazało, że rodzice w ogóle nie korzystają z godzin dostępności, a kolejne 18 proc. – że robią to bardzo rzadko. Podobna sytuacja dotyczy uczniów: 75 proc. nauczycieli zadeklarowało, że ich uczniowie w ogóle nie korzystają z godzin dostępności, a tylko 3 proc. określiło ich zainteresowanie jako „częste". Dodatkowym problemem jest brak odpowiednich warunków do realizacji godzin dostępności – tylko 45 proc. ankietowanych ma w swojej placówce do dyspozycji oddzielną salę, co często jest warunkiem koniecznym do prowadzenia indywidualnych konsultacji. Aż 96 proc. respondentów opowiedziało się za ich likwidacją, jedynie 2 proc. uważa, że powinny pozostać w obecnej formie, a kolejne 2 proc. opowiada się za ich rozszerzeniem.

– Uważamy, że tzw. godziny czarnkowe są przykładem zakulisowego zwiększenia obowiązkowego pensum nauczycieli, bez zapewnienia adekwatnego wynagrodzenia. Stanowią także przejaw biurokratyzacji i nakładania dodatkowych obowiązków proceduralnych – wskazuje Sławomir Broniarz, prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego. 

Czytaj też w LEX: Czas pracy nauczycieli szkół w 2025 roku - po zmianach >

 

MEN zgadza się ze związkowcami

Resort edukacji podzielił tę argumentację - MEN podzielił argumentację związkowców i uznał, że zlikwidowanie sztywnych regulacji przywróci elastyczność w organizacji pracy pedagogicznej. Nauczyciele będą mogli prowadzić konsultacje w sposób dostosowany do rzeczywistych potrzeb uczniów i rodziców, bez konieczności sztywnego trzymania się określonych godzin. Ministerstwo zgodziło się również z oceną ZNP dotyczącą "nadmiaru legislacyjnego", wskazując że obowiązek kontaktu z rodzicami i wspierania uczniów jest już zagwarantowany w innych przepisach ustawy o Karcie Nauczyciela, co czyni dodatkowe regulacje zbędnymi.

Czytaj więcej w LEX: Zmiany w Karcie Nauczyciela od 1 września 2025 r. >

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.