Pracodawcy nie utożsamiają się z takimi osobami (samozatrudnionymi i pracującymi w ramach samozatrudnienia) uznając, że skoro nie są oni jego pracownikami, to nie ponoszą za nich żadnej odpowiedzialności i nie mają wobec nich żadnych obowiązków. Praktyka pokazuje, że osoby działające na podstawie umów cywilnoprawnych (np. w ramach samozatrudnienia), czy też w ramach outsourcingu, są często traktowane w sposób odbiegający od standardów przewidzianych w przepisach prawa pracy, w tym bhp.
Czytaj: Pracownicy z outsourcingu bez należytej ochrony>>
Obowiązku pracodawców
Wprawdzie obowiązki określone w przepisach działu X Kodeksu pracy faktycznie mają bezpośrednie zastosowanie wobec pracowników w rozumieniu art. 2 Kodeksu pracy, a więc osób wykonujących pracę na podstawie umowy o pracę, to jednak nie oznacza, że osoba zlecająca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. na podstawie umowy zlecenia, uregulowanej w Księdze Trzeciej ustawy Kodeks Cywilny), może ignorować przepisy bhp.
Pracodawca bowiem – zgodnie z art. 304 § 1 Kodeksu pracy – jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy (przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki), o których mowa w art. 207 § 2 Kodeksu pracy, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą. Obowiązki te stosuje się również do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, bądź też prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.
Powyższy zapis stanowi filar normatywny obowiązku pracodawcy w sferze bhp. Jest to norma bardzo ogólna, ale przez to bardzo wymagająca. Przepisy co prawda nie rozstrzygają, w jaki sposób ten obowiązek ma być zrealizowany w tego rodzaju sytuacjach, jednakże w praktyce przyjmuje się, że jeżeli rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia, przeszkolone w zakresie bhp, wyposażone w odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej itp., to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od takich osób poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp, a także stosowaniu niezbędnego wyposażenia ochronnego.
O ile w przypadku dwóch stron umowy (zleceniodawcy-zleceniobiorcy, bez względu na to, czy zleceniobiorca jest osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, czy też nie) sprawa wydaje się być prosta, o tyle wątpliwości dotyczące realizacji obowiązków z zakresu bhp, a także samej odpowiedzialności w tym zakresie, zaczynają się najczęściej w przypadku podmiotów korzystających z usług obcych pracowników (outsourcing).
Aby rozstrzygnąć tę kwestię należy wyjaśnić, że pracodawca powinien zapewnić bezpieczeństwo i higienę pracy wszystkim osobom świadczącym pracę na jego terenie bez względu na formę zatrudnienia.
W przypadku, gdy strony umowy (pracodawca zatrudniający daną osobę oraz pracodawca zakładu, na którego zlecenie pracownik ma wykonywać pracę) nie ustalą inaczej, to odpowiedzialność za zapewnienie pracownikom bezpieczeństwa obydwaj pracodawcy mogą ponosić solidarnie. Na potwierdzenie powyższego można przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z 11.03.2004 r. (sygn. akt II UK 260/03, OSNAPiUS 2004/21, poz. 37), zgodnie z którym pracodawca i zakład, na którego terenie pracodawca wykonywał czynności zlecone umową, ponoszą odpowiedzialność solidarną za szkodę wyrządzoną pracownikowi poszkodowanemu w wypadku przy pracy, jeżeli oba te podmioty odpowiadają na zasadzie ryzyka, na podstawie art. 435 Kodeksu cywilnego. Nie jest zatem tak, że pracodawca, na którego trenie świadczona jest praca, staje się całkowicie zwolniony z obowiązku zapewniania bezpiecznych warunków pracy osobom zatrudnionym przez innego pracodawcę.
Ustalić kto jest odpowiedzialny za bhp
Warto zatem już na etapie umowy ustalić, który z pracodawców będzie odpowiadał za kwestie związane z zapewnienie szkoleń w dziedzinie bhp, zapewnienia niezbędnych środków ochrony indywidualnej, czy też zapewnienia nadzoru nad pracownikami. Wcześniejsze przygotowanie odpowiednich zapisów będzie o tyle istotne, że pozwoli w sposób jednoznaczny ustalić, który z pracodawców powinien realizować określone obowiązki, a tym samym, który z nich ponosi odpowiedzialność za ich niedopełnienie. Ponadto w interesie pracodawcy jest weryfikowanie, czy osoby świadczące prace na jego terenie, swoim działaniem lub zaniechaniem (np. związanym z nieznajomością przepisów bhp) nie stwarzają zagrożeń dla jego własnych pracowników. Warto zatem przyjrzeć się tej kwestii i wprowadzić skuteczne rozwiązania eliminujące nieprawidłowości.
