Pracodawcy odliczają dni do wejścia w życie nowelizacji Kodeksu pracy z 1 grudnia 2022 r. (Dz.U. z 2023 r., poz. 240), która umożliwi im kontrolę trzeźwości pracowników. Tymczasem nikt nie zwraca uwagi na to, że w Kodeksie pracy nie ma wprost wyrażonego obowiązku bycia trzeźwym w miejscu pracy.

- Kodeks pracy nie przewiduje wprost obowiązku zachowania trzeźwości w zakładzie pracy – ani w art. 211 K.p., doprecyzowującym obowiązki w zakresie bhp, ani w art. 100 K.p., stanowiącym ogólnie o obowiązkach pracownika. Nakaz trzeźwości wynika pośrednio z przepisów dotyczących odpowiedzialności porządkowej. Zgodnie z art. 108 par. 2 K.p. za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy – pracodawca może również zastosować karę pieniężną – mówi serwisowi Prawo.pl dr hab. Monika Gładoch, prof. UKSW, kierownik Katedry Prawa Pracy, radca prawny. I podkreśla, że obowiązek ten zalicza się do podstawowych obowiązków pracownika w zakresie przestrzegania warunków bhp.

Czytaj również: Prewencyjna kontrola trzeźwości musi być w firmie uregulowana

Trzeźwość w miejscu pracy - co mówi Kodeks pracy, a co inne przepisy

Zgodnie z art. 100 par. Kodeksu pracy (dalej K.p.), pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Z kolei w myśl par. 2, pracownik jest obowiązany w szczególności:

  1. przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy;
  2. przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
  3. przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych;
  4. dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
  5. przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach;
  6. przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

 

O obowiązku bycia trzeźwym w pracy nie ma też słowa w podstawowych obowiązkach pracownika w zakresie bhp, czyli w art. 211. Przepis ten stanowi, że Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

  1. znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
  2. wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
  3. dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
  4. stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;
  5. poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
  6. niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
  7. współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

 

Jedynie art. 108 par. 2 K.p. mówiący o odpowiedzialności porządkowej mówi, że stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy - pracodawca może również stosować karę pieniężną.

Czytaj w LEX: Mędrala Małgorzata, Badanie trzeźwości pracowników - nowe zasady >

Odrębna kwestia to inne przepisy, jak chociażby ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 165), która zabrania sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych na terenie zakładów pracy oraz miejsc zbiorowego żywienia pracowników (art. 14 ust. 1 pkt 2), zabrania wnoszenia napojów alkoholowych na teren zakładów pracy (art. 16 ust. 1), a na kierownika zakładu pracy lub osobę przez niego uprawnioną nakłada obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy (art. 17 ust. 1).

W tym miejscu warto też wspomnieć o Kodeksie wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 2151), który w rozdziale dotyczącym wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu osób i mienia, w art. 70 par. 2 mówi, że karze aresztu lub grzywny podlega, kto wbrew obowiązkowi zachowania trzeźwości znajduje się w stanie po użyciu alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka i podejmuje w tym stanie czynności zawodowe lub służbowe.

Żaden z tych przepisów nie mówi jednak o obowiązku trzeźwości pracownika w zakładzie pracy.

- Dotychczas kwestia przepisu zobowiązującego pracowników do zachowania trzeźwości w trakcie wykonywania pracy nie była podnoszona przez pracodawców. Wyprowadzaliśmy ją obowiązek pozostawiania trzeźwym w miejscu pracy z art. 108 par. 2 K.p., ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi, regulacji bhp. To nie budziło wątpliwości. Pracodawcy bardzo często doprecyzowywali te kwestie w przepisach zakładowych, najczęściej w regulaminach pracy, opisując podstawowe obowiązki pracowników - podkreśla Robert Lisicki, radca prawny, dyrektor Departamentu Pracy Konfederacji Lewiatan.

Czytaj w LEX: Baranowska Izabela, Nowelizacja kodeksu pracy - praca zdalna i badanie trzeźwości pracowników >

 

Praca zdalna. Kontrola trzeźwości pracowników. Wzory (E-BOOK) ebook

Małgorzata Mędrala

Sprawdź  

Trzeźwość jako podstawowy obowiązek pracownika według doktryny i orzecznictwa

Co ciekawe, nawet w uzasadnieniu do projektu nowelizacji Kodeksu pracy wprowadzającego kontrolę trzeźwości (druk sejmowy nr 2335) Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, pisząc o obowiązku zachowania trzeźwości w pracy jako podstawowym obowiązku pracowniczym, nie powołało się na żaden przepis Kodeksu pracy, ale na orzecznictwo. - Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego realizacja pracowniczego obowiązku trzeźwości polega m.in. na pozostawaniu w gotowości do wykonywania pracy w stanie trzeźwości przez cały okres, w ramach którego, konkretnego dnia zakład pracy może od pracownika - w normalnym przebiegu wydarzeń - wymagać świadczenia pracy (por. wyrok SN z dnia 23 lipca 1987 r., sygn. akt I PRN 36/87, OSNC 1989 nr 2, poz. 32) - czytamy w uzasadnieniu.

O obowiązek trzeźwości zapytaliśmy zatem przedstawicieli doktryny i judykatury.

- Wymóg bycia trzeźwym przy wykonywaniu pracy wynika z art. 100 Kodeksu pracy, który mówi, że pracownik ma obowiązek wykonywania pracy sumiennie i starannie, przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych, dbać o dobro zakładu pracy. Z tego wynika, że przy wykonywaniu pracy ma obowiązek być trzeźwy. Żaden osobne zapisywanie obowiązku bycia trzeźwym przy wykonywaniu pracy nie jest konieczne – mówi prof. dr hab. Krzysztof Rączka, sędzia Sądu Najwyższego. 

- W kodeksie pracy jest art. 108, zgodnie z którym za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować karę upomnienia lub karę nagany. Natomiast za stawienie się pracownika do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy pozwala pracodawcy na zastosowanie również kary pieniężnej. Pośrednio można z niego wywieść, że zgodnie z ustawą wykonywanie pracy ma odbywać się jedynie na trzeźwo – mówi prof. dr hab. Arkadiusz Sobczyk, radca prawny, partner zarządzający w kancelarii Sobczyk & Współpracownicy, wykładowca w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. I przypomina o Kodeksie wykroczeń, w którym usankcjonowane jest bycie nietrzeźwym w pracy. - Nadto przy spożywaniu alkoholu w czasie pracy i nawet nie osiągnięciu „stanu po użyciu” alkoholu można rozważyć zwolnienie dyscyplinarne - dodaje prof. Sobczyk.

 

Sprawdź również książkę: Praca zdalna. Kontrola trzeźwości pracowników. Wzory (E-BOOK) ebook >>


Obowiązek należy wpisać do ustawy

Dr Liwiusz Laska, adwokat, b. przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy, pełnomocnik Związku Metalowców i Hutników, ekspert OPZZ, potwierdza, że w Kodeksie pracy nie ma zapisanego wprost obowiązku bycia trzeźwym w pracy, a trzeźwość wywiedziona została przez orzecznictwo z przepisów porządkowych, których celem było zachowanie bezpieczeństwa w pracy oraz wizerunku pracodawcy. - Teraz będziemy mieli margines dla "wczorajszych" pracowników – zauważa dr Laska, nawiązując do przyjętej w Kodeksie pracy zasady, zgodnie z którą za równoznaczne ze stwierdzeniem braku obecności alkoholu w organizmie pracownika uznaje się przypadki, w których zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu (nowy art. 221c par. 5 K.p.).

- Ja jednak uważam, że jest potrzeba zapisania w kodeksie pracy obowiązku trzeźwości. Dziś już nie jestem purystą legislacyjnym, bo zawsze znajdzie się ktoś, kto będzie udowadniał, że skoro obowiązku nie ma zapisanego wprost, to go nie ma – mówi dr Laska. I dodaje: - Dla wielu praktyków i teoretyków obowiązek zachowania trzeźwości w pracy był oczywisty, ale moje doświadczenia z relacji z pracownikami pokazują, że odbiór jest zupełnie inny. A przecież nie chodzi o to, żeby tylko pracodawcy znali kodeks pracy, ale i pracownicy.

Zdaniem prof. Moniki Gładoch, obowiązek trzeźwości powinien zostać wpisany wprost do kodeksu pracy, bo - jak tłumaczy – wielu małych pracodawców, nie ma regulaminów pracy. – Wielokrotnie zastanawiano się, czy nie przywrócić poprzedniej wersji art. 52 k.p. w brzmieniu kodeksu pracy sprzed noweli z 1996 r., kiedy przesłanką zwolnienia dyscyplinarnego była nietrzeźwość w pracy - dodaje prof. Gładoch. 

Wtedy przepis ten podawał przykłady czynów, za które zakład pracy mógł rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

- Myślę, że w tej chwili posiadamy tak bogaty dorobek orzecznictwa w zakresie art. 52 K.p., który pozwala uznać stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i w konsekwencji dyscyplinarne zwolnienie. Natomiast przywrócenie w art. 52 k.p.  przykładowych zachowań skutkujących zastosowaniem tego przepisu można uznać za interesujący wątek. To służyłoby  szczególnie mikro i małym pracodawcom – zauważa Robert Lisicki z Konfederacji Lewiatan.  

Czytaj w LEX:

Nowe zasady pracy zdalnej - nowelizacja kodeksu pracy - komentarz praktyczny

Praca zdalna - wzory dokumentów

Koszty pracy zdalnej - poradnik

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.