Co ważne, brak regulacji prawnej dotyczącej tworzenia i korzystania z AI w chwili obecnej, nie powoduje braku odpowiedzialności za stosowanie narzędzi opartych o AI, na podstawie obowiązujących przepisów prawa.
Ryzyka związane z korzystaniem z AI
Jednym z głównych powodów, dla których pracownicy mogą zdecydować się na samowolne korzystanie z AI bez wiedzy pracodawcy, jest chęć zwiększenia swojej produktywności. Narzędzia AI mogą automatyzować niechciane i nielubiane zadania. Dostępne na rynku narzędzia pozwalają na bezproblemową, szybką i automatyczną analizę danych, generowanie raportów, tworzenie grafik oszczędzając przy tym czas i energię pracownika.
W zależności od rodzaju narzędzia AI, z którego samowolnie i wbrew pracodawcy korzysta pracownik mogą zmaterializować się różnego rodzaju ryzyka.
Narzędzie oparte o AI tworząc raport czy analizę, przetwarza wprowadzone dane firmowe, stanowiące tajemnicę pracodawcy, a niekiedy także dane osobowe. W ten sposób dochodzi do utraty poufności danych, które stanowią pewną wartość gospodarczą dla pracodawcy, a także utraty poufności danych osobowych. Takie działanie prowadzi do naruszenia prywatności klientów pracodawcy bądź pracodawcy. Jeżeli przy wykorzystaniu narzędzia AI pracownik sporządzi aneks do umowy, udostępniając w narzędziu umowę zawartą przez strony, to w późniejszym czasie może okazać się, że ów umowa bądź informacje w niej zwarte zostaną wykorzystane przez inne osoby korzystające z tego samego narzędzia. Nie dość, że dojdzie do ujawnienia tajemnicy pracodawcy, to ów informacje mogą zostać przez osoby trzecie wykorzystane.
W przypadku korzystania przez pracownika z narzędzi tworzących różnego rodzaju utwory graficzne, dojść może do wykorzystania przy tworzeniu dzieła elementów objętych prawami autorskimi bądź szerzej stanowiących własność intelektualną osób trzecich np. wzory przemysłowe czy znaki towarowe.
Czytaj też w LEX: Dane w inteligentnej fabryce - aspekty prawne >
Dodatkowo narzędzia oparte o AI posiadają regulaminy czy też warunki, których postanowienia mogą np. wykluczać możliwość komercyjnego wykorzystania wytworów powstałych przy użyciu narzędzia. Niektóre narzędzia oparte o AI oferują różne poziomy bezpieczeństwa dla tworzonych przy ich użyciu wytworów, dlatego tak ważny jest wybór odpowiednich opcji i np. skorzystanie z płatnej wersji narzędzia, która może oferować dodatkowe ustawienia zapewniające wyższy poziom bezpieczeństwa dla tworzonych treści, o czym pracownik może nie wiedzieć albo nie rozumieć znaczenia tych różnic. Tym samym ryzyka związane z korzystaniem przez pracowników samowolnie z narzędzi opartych o AI jest wiele i są bardzo różnorodne. Bez wątpienie ryzyka te mogą prowadzić do poważnych strat finansowych pracodawcy, ale także do utraty reputacji.
Polecamy też szkolenie online: Sztuczna inteligencja: zrozumieć, opanować, zastosować. Prawne aspekty funkcjonowania >
Czytaj również: Pracownik może stracić pracę za wyręczanie się sztuczną inteligencją
Odpowiedzialność pracodawcy za samowolne stosowanie przez pracownika narzędzi opartych na AI
To pracodawca jest podmiotem decydującym o tym, z jakich narzędzi ma prawo korzystać pracownik. Jednakże brak wiedzy, świadomości tego, że pracownik wykorzystał do wykonywania swojej pracy nie będzie zwalniał pracodawcy z odpowiedzialności za działania pracownika. Pracodawca poniesie zarówno prawne, jak i faktyczne konsekwencje działań swojego pracownika. Będzie to przede wszystkim odpowiedzialność materialna, za jego samowolę.
Pracownik przy użyciu narzędzia opartego o AI stworzy projekt logo dla nowej marki, wygeneruje artykuł do gazety, projekt zabawki podobnej do już chronionej prawem własności przemysłowej, zdjęcie z sesji modowej dla klienta i przedstawi to jako efekt swojej własnej pracy. W tych sytuacjach może dojść do naruszenia m.in. praw majątkowych twórcy. W myśl przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, twórcy którego prawa zostały naruszone przysługiwać będą następujące roszczenia: zaniechanie naruszenia, usunięcie skutków naruszenia, naprawienie wyrządzonej szkody (majątkowej): na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione — trzykrotności stosownego wynagrodzenia, wydania uzyskanych korzyści. W przypadku ujawnienia informacji objętych tajemnicą umownym obowiązkiem zachowania poufności, pracodawca może być zobowiązany do zapłaty kary umownej, a niekiedy także i odszkodowania dla kontrahenta.
Czytaj też w LEX: Nomadyczność w cyfrowej erze pracy - wpływ na pojęcie miejsca i czasu pracy >
Jednym z największych ryzyk związanych z nieautoryzowanym korzystaniem z AI jest naruszenie bezpieczeństwa danych. Pracownicy mogą przypadkowo lub celowo wprowadzać do systemu dane osobowe, co może prowadzić do wycieku danych lub innych poważnych naruszeń bezpieczeństwa. Ponadto, korzystanie z narzędzi AI może wprowadzać do systemu luki i podatności, które mogą być wykorzystywane przez cyberprzestępców. Utrata poufności danych osobowych skutkować może poważnymi konsekwencjami finansowymi dla pracodawcy jako administratora czy też podmiotu przetwarzającego w oparciu o przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/6791, czyli nowe ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO).
Oczywiście powyższe przykłady nie wyczerpują zakresu odpowiedzialność pracodawcy, które mogą pojawić się i w innych obszarach.
Odpowiedzialność pracownika za samowolne stosowanie narzędzi opartych na AI
Jednym z głównych ryzyk związanych z nieautoryzowanym korzystaniem z AI przez pracownika jest utrata pracy na skutek rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracy z zachowaniem okresu wypowiedzenia, a niekiedy także bez zachowania okresu wypowiedzenia, w zależności od okoliczności, a w szczególności skutków działania pracownika.
Działanie pracownika, które skutkować będzie szkodą w mieniu pracodawcy stanowić może podstawę rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracy z zachowaniem okresu wypowiedzenia, a w niektórych przypadka uzasadnione może być rozwiązanie umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia.
Bez wątpienia pracodawcy, dowiadując się o działaniu pracownika, któremu powierza osobiste wykonywania obowiązków pracowniczych, mogą niekiedy uznać wykorzystywanie narzędzi opartych o AI za przyczynę utraty zaufania, co najczęściej dawać będzie podstawę do rozwiązania umowy o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia.
Jeżeli w następstwie działania pracownika dojdzie do naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych i wewnętrznych regulacji w tym obszarze, pracodawca także może być uprawniony do rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę. Dodatkowo, jeżeli pracodawca poniósł szkodę, w następstwie działania pracownika polegającego na korzystaniu z narzędzi AI wbrew woli i wiedzy pracodawcy, może dochodzić odszkodowania od pracownika na zasadach określonych w przepisach Kodeksu pracy (odpowiedzialność materialna na zasadach ogólnych za szkodę wyrządzoną nieumyślnie lub umyślnie).
Sprawdź również książkę: Prawo pracy >>
Ochrona pracodawcy przed działaniami pracowników
Przede wszystkim pracodawca powinien uregulować kwestie korzystania z narzędzi opartych o AI w przepisach wewnątrzzakładowych.
Pracodawca może np. ustanowić w regulaminie pracy obowiązującym w zakładzie pracy zakaz wykorzystywania do pracy narzędzi opartych o AI, które nie zostały dostarczone do tego celu przez pracodawcę.
Wówczas już samo naruszenie zakazu może skutkować zwolnieniem z pracy – bez względu na to, czy działanie pracownika będzie miało dalsze negatywne konsekwencje dla pracodawcy czy też nie.
Dobrą praktyką jest uregulowanie zasad używania narzędzi pracy opartych o AI. Taka dokumentacja powinna między innymi zakazywać korzystania i instalowania aplikacji, które nie są zaakceptowane przez pracodawcę. Przed rozpoczęciem korzystania z narzędzi AI pracownicy powinni zostać przeszkoleni w zakresie ich prawidłowego użytkowania, w tym zrozumienia algorytmów, sposobów interpretacji wyników oraz świadomości ewentualnych błędów i ograniczeń technologii AI.
W skrajnych przypadkach pracodawca mógłby rozważyć wprowadzenie monitoringu wykorzystania czasu pracy oraz właściwego użytkowania udostępnionych pracownikowi narzędzi pracy na podstawie art. 22 (3) Kodeksu pracy.
Polecamy też szkolenie online: Sztuczna inteligencja w HR >
Podsumowanie
Korzystanie z AI przez pracowników bez wiedzy pracodawcy niesie za sobą niepomijalne ryzyka. Aby zminimalizować ryzyka i maksymalizować korzyści, pracodawcy powinni tworzyć jasne polityki dotyczące używania AI w miejscu pracy, zapewniać odpowiednie szkolenia i edukację na temat technologii opartych o AI oraz promować transparentność i otwartą komunikację z pracownikami.
Zobacz też szkolenie online: Akt w sprawie sztucznej inteligencji (AI Act) i RODO – punkty styku, podobieństwa i róż >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
