Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.) – dalej k.p. oprócz obowiązków określa również uprawnienia pracownika dotyczące bhp.

Pracownik może zgodnie z art. 210 k.p. powstrzymać się od wykonywania pracy w przypadku, gdy warunki tej pracy nie odpowiadają wymaganiom przepisów bhp i tym samym stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy, przykładowo, ulewny deszcz podmyje podstawę rusztowania, albo gdy pracownik zauważy, że zakotwienia rusztowania do muru są obluzowane i praca na takim rusztowaniu grozi jego przewróceniem. Wtedy ma prawo przerwać pracę i zejść z rusztowania. W razie podjęcia przez pracownika decyzji o powstrzymaniu się od pracy, ma on obowiązek ostrzec innych pracowników, a o sytuacji niezwłocznie poinformować przełożonego (mistrza lub kierownika budowy).

Ocena stopnia zagrożenia należy do pracownika. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

Pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp, albo gdy powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia. Za czas powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Są prace, do wykonywania których wymagana jest szczególna sprawność psychofizyczna. Pracownik wykonujący taką pracę ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego - podobnie jak w poprzednim przypadku - powstrzymać się od wykonywania pracy, w sytuacji gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

Pracownik powinien tak postąpić nie tylko w razie np. dolegliwości sercowych lub zawrotów głowy, ale także w sytuacji, gdy przyczyną jego niedyspozycji jest złe samopoczucie w wyniku nadużycia alkoholu. Zawsze celem nadrzędnym jest życie i bezpieczeństwo innych osób zależnych w danej chwili od pracownika (bez względu na to, czy jest on pilotem, suwnicowym, czy kierowcą wózka jezdniowego).

Za czas niewykonywania pracy z powodu złego samopoczucia psychofizycznego Kodeks pracy nie przewiduje zachowania prawa do wynagrodzenia.

Powyższe uprawnienia nie dotyczą pracowników, których zawodowym obowiązkiem jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia, np. ratowników, strażaków, ale także personelu lekarsko-pielęgniarskiego.

Edward Kołodziejczyk