Pytanie pochodzi z publikacji Serwisu BHP.

Stosownie do art. 227 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. jednym z obowiązków pracodawcy w zakresie ochrony pracowników przed chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z wykonywaną pracą jest przeprowadzanie, na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz udostępnianie ich pracownikom.
Tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy, przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych, sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań i pomiarów – określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166), a wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych oraz natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.).

Zobacz także: Pracodawca ma obowiązek wskazać czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy>>

Wytyczne dotyczące pomiarów na stanowiskach pracy można również znaleźć w polskich normach PN-Z-04008-7:2002/Az1:2004 "Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Zasady pobierania próbek powietrza w środowisku pracy" oraz PN-EN 689:2002 " Powietrze na stanowiskach pracy . Wytyczne oceny narażenia inhalacyjnego na czynniki chemiczne przez porównanie z wartościami dopuszczalnymi i strategia pomiarowa".
Zgodnie z powyższymi przepisami i normami, najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) zostało zdefiniowane jako stężenie średnie ważone niepowodujące zmian w stanie zdrowia pracowników przy powtarzanym narażeniu przez 8 godzin dziennie, dzień po dniu. W praktyce mogą występować przypadki narażenia krótszego lub dłuższego niż 8 godzin, a także liczne sytuacje nietypowych cykli pracy i schematów narażenia.
W przypadku zmian roboczych krótszych niż 8 godzin, należy obliczać stężenie średnie ważone przyjmując, że przez brakujący do 8 godzin okres czasu stężenie substancji jest równe zeru.

Zobacz także: Pracodawca zmierzy stopień narażenia na substancje rakotwórcze lub mutagenne>>

W przypadku, gdy czas narażenia trwa dłużej niż 8 godzin dziennie (w regularnie i codziennie powtarzających się zmianach roboczych), niezbędne jest objęcie pomiarami (stacjonarnymi lub dozymetrią indywidualną, w zależności od możliwości), co najmniej 75% rzeczywistego czasu trwania zmiany roboczej i obliczenie stężenia średniego ważonego, według wzoru: "Cw = (w liczniku) c1*t1 + c2*t2 + .... + cn*tn / (w mianowniku) 8" ("c1, c2, ... cn" – oznacza średnie stężenia substancji, oznaczone w poszczególnych okresach pomiarowych, a "t1, t2, ... tn" - czas trwania poszczególnych okresów pomiarowych w godzinach), z uwzględnieniem rzeczywistego czasu narażenia w liczniku i 8 godzin (okres odniesienia dla NDS) w mianowniku. W przypadku pomiarów stacjonarnych należy obliczyć odpowiednie wskaźniki narażenia stosując analogiczny tok rozumowania. Obliczone w ten sposób wskaźniki narażenia powinno się porównać z wartościami NDS.
W przypadku czynników fizycznych sprawa się nieco komplikuje, bowiem nie ma jednolitej metody przeprowadzania takich pomiarów dla wszystkich czynników, dla których określono wartości NDN. Inaczej bowiem należy podchodzić do pomiarów natężenia hałasu, mikroklimatu, pól elektromagnetycznych czy też promieniowania optycznego, gdzie w wielu przypadkach wynik pomiaru sprowadza się do odpowiednich obliczeń.
Pracodawca nie powinien planować pracy w godzinach nadliczbowych, bowiem zgodnie z art. 151 § 1 k.p, praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
1) konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
2) szczególnych potrzeb pracodawcy.
Określone w k.p. pojęcie "szczególnych potrzeb pracodawcy" należy rozumieć jako przeciwstawne do zwykłych, normalnych potrzeb pracodawcy związanych z prowadzoną przez niego działalnością (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000 r., I PKN 667/99, OSNAPiUS 2001, nr 22, poz. 662.). Oceny, czy w konkretnym przypadku wystąpiły owe szczególne potrzeby, dokonuje pracodawca (lub osoba działająca w jego imieniu). Wyjątkowość wystąpienia tej przesłanki powoduje, iż praca w godzinach nadliczbowych może być jedynie niezaplanowanym, a w żadnym razie z góry planowanym elementem organizacji zatrudnienia.
Nadużywanie instytucji pracy w godzinach nadliczbowych może stanowić wykroczenie, o którym mowa w art. 281 pkt 5 k.p., zagrożone karą grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł.
Zgodnie z art. 148 k.p., niedopuszczalne jest zatrudnianie pracowników wykonujących pracę na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, w godzinach nadliczbowych (powyżej 8 godzin dziennie).

Zobacz także: Pracodawca powinien wskazać prace narażające na działanie szkodliwych czynników biologicznych>>

Zobacz także: BHP w związku z występowaniem czynników chemicznych>>

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.