1. Wstęp
Oceny kwalifikacyjne, służą ustaleniu sposobu wykonywania obowiązków przez danego pracownika, określają jego przydatność do pracy na danym stanowisku, stosowane są przez pracodawców już od wielu lat. Jednak nie wszyscy pracodawcy są zobowiązani przez przepisy prawa do regularnego dokonywania takich ocen. Zazwyczaj taki obowiązek ciąży na pracodawcach zaliczanych do sektora publicznego.
Pracodawcy samorządowi (urzędy i jednostki organizacyjne) również byli zobowiązani do dokonywania takich ocen. Zobowiązanie to jednak było raczej „połowiczne”. Art. 17 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593, z późn. zm. – dalej u.p.s.), w brzmieniu obowiązującym do dnia 10 października 2006 r. stanowił że jedynie pracownicy samorządowi mianowani podlegali okresowym ocenom kwalifikacyjnym. Zarazem ust. 2 tego przepisu oddawał kompetencję do określania zasad i procedur dokonywania oceny wyłącznie w ręce rady gminy lub organ związku jednostek samorządu terytorialnego. Miały one być określone w statucie albo regulaminie.
Poprzednie przepisy zawężały więc obowiązek przeprowadzenia ocen kwalifikacyjnych tylko do stosunkowo wąskiej grupy pracowników gminnych, zatrudnionych na podstawie mianowania. Tylko bowiem w gminach, w myśl art. 2 pkt 2 u.p.s. mogą być zatrudniani pracownicy na podstawie mianowania.
2. Ocena okresowa pracownika samorządowego – zasady ogólne
Sytuacja uległa znaczącej zmianie po ostatniej nowelizacji u.p.s. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o zmianie ustawy o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 169, poz. 1201 – dalej „ustawa nowelizująca”) zmodyfikowała całkowicie brzmienie art. 17 u.p.s.
Zgodnie z nowymi przepisami, okresowym ocenom kwalifikacyjnym podlegają pracownicy samorządowi (art. 17 ust. 1 u.p.s.):
1. zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych,
2. zatrudnieni na stanowiskach innych niż urzędnicze, na podstawie mianowania.
Ocena ma być dokonywania co najmniej raz na dwa lata. Jednakże ustawa nowelizująca wprowadziła w art. 3 u.p.s. dodatkowy termin „zerowy”. Mianowicie pierwszą okresową ocenę kwalifikacyjną pracowników samorządowych, innych niż pracownicy samorządowi mianowani, przeprowadza się w ciągu 12 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Ponieważ ustawa nowelizująca weszła w życie 10 października 2006 r., ostatecznym terminem do przeprowadzenia ocen kwalifikacyjnych stał się dzień 10 października 2007 r.
Należy tu jednak pamiętać o istotnym ograniczeniu (które jednak przy skali zatrudnienia pracowników mianowanych, będzie miało znaczenie tylko dla niektórych pracodawców gminnych – urzędów i pojedynczych jednostek). Mianowicie, jeżeli w urzędzie lub jednostce są zatrudniani pracownicy mianowani i byli już wcześniej oceniani, to wówczas nie ma obowiązku przeprowadzania oceny w terminie wskazanym w nowelizacji. Dopiero po upływie terminu do dokonania kolejnej oceny, pracownik mianowany powinien być oceniony - ale już według nowych przepisów.
Przykład
W urzędzie gminy T. jest zatrudnionych łącznie 27 pracowników na stanowiskach urzędniczych. Spośród nich dwie osoby: naczelnik wydziału finansowego i naczelnik wydziału gospodarki komunalnej są zatrudnione na podstawie mianowania. Według obowiązującego od 1995 r. regulaminu oceny pracowników mianowanych urzędnicy ci powinni być ocenieni przez pracodawcę (w tym wypadku – wójta gminy T.) nie rzadziej niż co 2 lata. Ostatnia ocena naczelnika wydziału finansowego została przeprowadzona w grudniu 2005 r., natomiast naczelnika wydziału gospodarki komunalnej – w lutym 2006 r.
W tej sytuacji obaj pracownicy powinni być ocenieni odpowiednio: do grudnia 2007 r. i do lutego 2008 r. – już według nowych przepisów.
Pozostała grupa 25 urzędników (wszyscy zatrudnieni na podstawie umów o pracę) musi być po raz pierwszy oceniona do 10 października 2007 r.
Po dokonaniu pierwszej oceny każdy urzędnik musi zostać oceniony nie rzadziej niż co 2 lata (art. 17 ust. 1 zd. 3 u.p.s.). Oznacza to, że ocena może być dokonana w zależności od potrzeb pracodawcy lub przełożonego – co rok, co pół roku, a nawet częściej (przy częstszych ocenach powstaje jednak pytanie o ich sens; w bardzo krótkim czasie niekiedy nie sposób dokonać obiektywnej oceny postępów w pracy danego urzędnika). Każdy pracownik powinien mieć też wyznaczony termin kolejnej oceny indywidualnie. Nie ma potrzeby w tym względzie wprowadzania dodatkowych regulacji w ramach urzędu, czy jednostki. Wprowadzanie takich przepisów mogłoby – w skrajnych przypadkach – „związać ręce” poszczególnym kierownikom, nie pozwalając im na dokonywanie częstszych lub rzadszych ocen.
Przykład
W wydziale geodezji starostwa powiatowego T. zatrudnionych jest 4 pracowników na stanowiskach urzędniczych – dwóch referentów, jeden geodeta i jeden starszy geodeta. Wszyscy pracownicy zatrudnieni są na podstawie umów o pracę. Kierownik wydziału pełni zarazem obowiązki geodety powiatowego.
W związku z koniecznością przeprowadzenia ocen kierownik wyznaczył ich termin na maj 2007 r. Po ich przeprowadzeniu wszyscy pracownicy otrzymali oceny pozytywne, przy czym jeden z referentów uzyskał stosunkowo słabe wyniki w zakresie wykonywania swoich obowiązków. W tej sytuacji kierownik-przełożony zdecydował, że kolejne oceny trzech urzędników ocenionych dobrze zostaną przeprowadzone w czerwcu 2008 r. Natomiast ocenionemu słabiej referentowi został wyznaczony wcześniejszy termin kolejnej oceny: grudzień 2007 r.
Należy tu wspomnieć, że art. 17 ust. 6 u.p.s. ustanowił wyłączną kompetencję dla Rady Ministrów do określenia, w drodze rozporządzenia, sposobu i trybu dokonywania okresowych ocen kwalifikacyjnych. Przepis ten mówi, że wszystkie dotychczasowe uregulowania dotyczące ocen, wprowadzane na szczeblu gminnym na podstawie poprzednio obowiązującego (przed 10 października 2006 r.) art. 17 ust. 2 u.p.s. z dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej utraciły podstawę prawną i przez to – uległy uchyleniu. Nie należy ich w żadnym wypadku stosować do przeprowadzania nowych ocen kwalifikacyjnych.
Co więcej, powyższy przepis u.p.s. w zasadzie wyklucza możliwość wydawania przez samorządy odrębnych przepisów – np. regulaminów ocen kwalifikacyjnych. Wydaje się jednak, że w uzasadnionych przypadkach samorząd mógłby wydać takie uregulowania. Może to jednak następować w zasadzie tylko w przypadku, gdy struktura organizacyjna gminy, miasta, powiatu (albo innej jednostki) jest na tyle skomplikowana, że nie jest do końca jasne, kto kogo powinien oceniać. Będą to – zdaniem autora – przypadki bardzo rzadkie, gdyż dla ustalenia kwestii podległości organizacyjnej wystarczający powinien być statut jednostki lub regulamin organizacyjny.
Szczegółowe przepisy dotyczące ocen kwalifikacyjnych zostały zawarte w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie sposobu i trybu dokonywania ocen kwalifikacyjnych pracowników samorządowych (Dz. U. Nr 55, poz. 361 – dalej r.o.k.p.s.), które weszło w życie z dniem 6 kwietnia 2006 r.
3. Podmiot oceniający
Oceny ma dokonywać – jak to określono w art. 17 ust. 1 zd. 3 u.p.s. – „bezpośredni przełożony” ocenianego pracownika. Ani przepisy u.p.s., ani r.o.k.p.s. nie precyzują jednak co oznacza to pojęcie. Wprowadzenie tej kategorii do przepisów i oddzielenie jej od pojęcia pracodawcy oznacza jednak, że ustawodawca nie utożsamia ze sobą tych dwóch podmiotów. Pojęcie to nie odnosi się więc do pracodawcy, ale do osoby sprawującej bezpośrednie kierownictwo nad ocenianym. Zazwyczaj będzie to więc np. kierownik zespołu lub referatu, naczelnik wydziału itp. To, który z pracowników będzie uznany za bezpośredniego przełożonego osób ocenianych wynikać będzie z przepisów wewnętrznych danej jednostki – statutu, lub regulaminu organizacyjnego.
W przypadku osób zajmujących kierownicze stanowiska – wspomnianych kierowników wydziałów czy referatów – ocenę przeprowadzać będzie również ich bezpośredni przełożony. Może nim być np. zastępca wójta lub starosty, kierujący określonym działem administracji, albo nawet sam wójt, czy burmistrz – jeżeli jest on bezpośrednim przełożonym kierowników komórek organizacyjnych.
Przykład
W urzędzie miasta M. funkcjonują 4 piony administracyjne, kierowane przez powołanych zastępców burmistrza: ds. budżetu i finansów, ds. administracyjnych, ds. komunalnych i ds. obsługi mieszkańców. Zastępcy burmistrza ds. budżetu i finansów podlegają wydziały: budżetowy, podatków i opłat lokalnych, księgowości miasta. Kierownicy tych trzech wydziałów będą oceniani przez zastępcę burmistrza, jako ich bezpośredniego przełożonego.
Przykład
Urząd gminy S. dzieli się na następujące referaty: administracyjny, inwestycji, gospodarki komunalnej i ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego, budżetu i finansów, zamówień publicznych, spraw obywatelskich oraz urząd stanu cywilnego – komórkę o statusie samodzielnego referatu. Kierownicy poszczególnych referatów podlegają bezpośrednio wójtowi gminy S. Dla kierowników referatów, zgodnie ze statutem gminy, bezpośrednim przełożonym jest wójt i to on powinien dokonywać ocen kwalifikacyjnych tych kierowników.
Na pewno nie można uznać za prawidłowe dokonywanie oceny wyłącznie przez wójta lub starostę wobec wszystkich pracowników danego urzędu. Sytuacja w której struktura urzędu jest całkowicie „płaska” (brak kierowników tzw. „średniego szczebla”) praktycznie się nie zdarza.
Jeżeli więc istnieje w danej jednostce podział na wydziały, referaty lub inne komórki, to – zgodnie z u.p.s. – tylko ich kierownicy mają prawo do przeprowadzania pierwszych ocen swoich pracowników. Wynika to z faktu iż tylko kierownik mający stały i bezpośredni nadzór, stykający się „na co dzień” ze swoimi podwładnymi, jest w stanie dokonać w sposób właściwy oceny pracy danej osoby...
4. Pracownicy oceniani
5. Arkusz oceny
6. Procedura oceny – krok po kroku
7. Ocena negatywna – skutki i procedura odwoławcza