Ocena ryzyka zawodowego odnosi się do stanowiska pracy, nie zaś do pracownika, dlatego na jednakowych stanowiskach pracy może być przeprowadzona jedna ocena, wspólna dla tych stanowisk.
Zgodnie z art. 226 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. pracodawca ma obowiązek oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko, a ponadto informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Jak wynika z k.p. ocena dotyczy “ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą”, nie zaś z pracownikiem.
Zgodnie z art. 304. k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. Chodzi przy tym o pracę wykonywaną zarówno w zakładzie, jak i w innym miejscu wyznaczonym (lub uzgodnionym) przez pracodawcę (np. telepraca), a także osobom prowadzącym na własny rachunek działalność gospodarczą i wykonującym prace na rzecz pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Ponieważ ocena ryzyka zawodowego dotyczy oceny warunków stanowiska pracy, forma umowy zawartej z osobą wykonującą pracę na tym stanowisku nie ma znaczenia. Oceniając stanowisko pracy, trzeba brać pod uwagę, kto na nim pracuje – w szczególności chodzi o pracowników młodocianych, kobiety w ciąży i pracowników niepełnosprawnych.
Ocena ryzyka zawodowego jest, zgodnie z wymaganiami przepisów prawa, jednym z obowiązków pracodawcy, a także istotnym elementem systemu zarządzania bhp. Jej głównym celem jest zapewnienie poprawy warunków pracy oraz ochrony życia i zdrowia pracowników. Od sposobu przeprowadzenia tej oceny zależy w dużej mierze skuteczność funkcjonującego w przedsiębiorstwie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.
Wytyczne Komisji Europejskiej definiują ryzyko zawodowe jako prawdopodobieństwo, że wskutek narażenia na oddziaływanie czynnika zagrażającego, istnieje potencjalna możliwość powstania urazu o określonej ciężkości lub pogorszenia – w określonym stopniu - stanu zdrowia. W polskim prawie definicja ta sformułowana jest nieco inaczej. Otóż, zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p. ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy”.
Ocena ryzyka zawodowego, czyli działanie prowadzone w celu określenia jego poziomu i dopuszczalności jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy. Przeprowadza się je w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem urazu lub pogorszenia się stanu zdrowia pracownika, czy zagrożenia te można wyeliminować, a jeżeli nie, to jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z tymi zagrożeniami.
Wymagania dotyczące zasad i sposobów przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego przez pracodawców i działań w tym zakresie określają przede wszystkim k.p. i r.b.h.p. Obowiązek przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego wynika również z: rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.), rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z późn. zm.), rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.). Do oceny ryzyka zawodowego ma również zastosowanie Polska Norma PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Norma ta zawiera ogólne wytyczne postępowania przy przeprowadzaniu oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz ogólne zasady przygotowania oceny ryzyka.
Edward Kołodziejczyk
Absolwent Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1991-1999 redaktor "Inspektora Pracy" - miesięcznika Państwowej Inspekcji Pracy. Od 2000 r. prowadzi Wydawnictwo KOLPRESS, w ramach którego współpracuje z redakcjami i wydawnictwami piszącymi o bezpieczeństwie pracy, zajmuje się opracowywaniem i wydawaniem broszur szkoleniowych o tematyce bhp i zawodowej oraz kwartalnika "Informator Ochrony Pracy". Autor, współautor i wydawca kilkunastu broszur: Inspekcja Pracy w Polsce 1919-1999, BHP przy urządzeniach elektroenergetycznych, BHP w biurze i urzędzie, BHP w szkole, BHP kierowcy wózka jezdniowego, Prace spawalnicze z uwzględnieniem bhp, Słowniczek bhp. Redaktor merytoryczny i współautor Meritum BHP, wyd. Wolters Kluwer Polska.