Pytanie pochodzi z publikacji Serwis Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Osoba prowadzi działalność gospodarczą i dodatkowo jest zatrudniona na umowę o pracę, z której opłaca składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Umowa o pracę wkrótce zostanie rozwiązana i będą musiały być odprowadzane składki z tytułu działalności gospodarczej. Osoba ta planuje ciążę i chciałaby podwyższyć składki z działalności gospodarczej.

Czy przy zmianie tytułu ubezpieczenia i opłaceniu kilku miesięcy podwyższonych składek (np. dwóch, trzech) ZUS wypłaci zasiłek chorobowy, a potem macierzyński od podwyższonej podstawy?

Odpowiedź:

W obecnym stanie prawnym podstawę wymiaru zasiłku chorobowego (zasiłku macierzyńskiego) przysługującego przedsiębiorcy stanowi przeciętny miesięczny przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia chorobowego także wówczas, gdy przedsiębiorca podlegał temu ubezpieczeniu krócej niż 12 miesięcy kalendarzowych. Od 1 listopada 2015 r., jeżeli przedsiębiorca będzie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu krócej niż 12 miesięcy kalendarzowych, podstawa wymiaru tych zasiłków będzie ulega swoistemu uśrednieniu, nawet jeżeli będzie on opłacał składki na ubezpieczenie chorobowe od maksymalnej podstawy wymiaru.

Uzasadnienie:

Zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 159) – dalej u.ś.p., podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego przedsiębiorcy stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli natomiast przedsiębiorca podlegał ubezpieczeniu chorobowemu krócej niż 12 miesięcy kalendarzowych – stosownie do art. 48 ust. 2 w zw. z art. 36 ust. 2 u.ś.p. – podstawę wymiaru przysługującego mu zasiłku chorobowego stanowi przeciętny miesięczny przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia chorobowego. Dla potrzeb u.ś.p. za przychód uważa się kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe. Przypomnieć jednocześnie trzeba, że zgodnie z art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 121) podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie (np. osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą), nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (w 2015 r. - 9897,50  zł).

Z art. 52 u.ś.p. wynika, że wyżej przedstawione zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego obowiązują również przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego przysługującego przedsiębiorcy. Powyższe oznacza, że w obecnym stanie prawnym podstawę wymiaru zasiłku chorobowego (zasiłku macierzyńskiego) przysługującego przedsiębiorcy stanowi przeciętny miesięczny przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia chorobowego także wówczas, gdy przedsiębiorca podlegał temu ubezpieczeniu krócej niż 12 miesięcy kalendarzowych. Zastrzec jednocześnie trzeba, że z dniem 1 listopada 2015 r. w istotny sposób zmienią się zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego dla ubezpieczonych, dla których podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota, a więc również przedsiębiorców. Zmiany te wynikają z ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 1066) – dalej u.z.u.ś.p. Z ustawy tej wynika, że podstawę wymiaru zasiłków przysługujących ubezpieczonemu, dla którego których podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota, będzie stanowił przeciętny miesięczny przychód tylko wówczas, gdy będzie on podlegał ubezpieczeniu chorobowemu co najmniej 12 miesięcy kalendarzowych. Jeżeli zaś taki ubezpieczony będzie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu krócej, podstawę wymiaru przysługujących mu zasiłków będzie stanowiła suma:

a) przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia chorobowego, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz

b) kwoty stanowiącej iloczyn 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie  chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia chorobowego, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych miesięcy. Jednocześnie, jeżeli okres ubezpieczenia chorobowego (np. okres ubezpieczenia chorobowego z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej) rozpocznie się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu (np. ustania ubezpieczenia chorobowego z tytułu stosunku pracy):

1) w liczbie pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia, o której mowa w lit. b) powyżej, będzie uwzględniało się również pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia z poprzedniego tytułu, z tym zastrzeżeniem, że liczba pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia uwzględnionych z poprzedniego i aktualnego tytułu nie będzie mogła przekraczać 12,

2) przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego będzie przyjmowało się jedynie przeciętną miesięczną najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz przeciętną kwotę zadeklarowaną jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, za okres pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia z aktualnego tytułu.

Powyższe oznacza, że jeżeli przedsiębiorca bedzie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu krócej niż 12 miesięcy kalendarzowych to podstawa wymiaru przysługujących mu zasiłków będzie podlegała swoistemu uśrednieniu. W takim przypadku nawet, jeżeli przedsiębiorca będzie opłacał składki na ubezpieczenie chorobowe od maksymalnej podstawy wymiaru, nie będzie ona stanowiła punktu wyjścia do ustalenia podstawy wymiaru przysługujących mu zasiłków, w tym zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego. Nowe zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków z ubezpieczenia chorobowego wchodzące w życie 1 listopada 2015 r. – zgodnie z art. 22 ust. 1 u.z.u.ś.p. – znajdą zastosowanie przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego, do których prawo powstanie po 31 października 2015 r. Jeżeli jednak prawo do zasiłku osoby niebędącej pracownikiem (np. przedsiębiorcy) powstanie wprawdzie przed 1 listopada 2015 r., ale już po wejściu w życie nowych zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłków będzie miała miejsce przerwa w pobieraniu zasiłku albo nastąpi zmiana rodzaju pobieranego zasiłku, nie będzie stosowało się art. 43 u.ś.p. Oznacza to, że w takim przypadku podstawa wymiaru zasiłku przysługującego po przerwie albo po zmianie rodzaju pobieranego zasiłku będzie ustalana już na nowych, obowiązujących od 1 listopada 2015 r., zasadach.

Piotr Kostrzewa,

autor współpracuje z publikacją Serwis Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Odpowiedzi udzielono 10.08.2015 r.