Ocena ryzyka zawodowego, czyli działanie mające na celu określenie poziomu ryzyka zawodowego i jego dopuszczalności, jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy. Umożliwia stwierdzenie, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem urazu lub pogorszenia się stanu zdrowia pracownika i czy zagrożenia te można wyeliminować, a jeżeli nie, jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z tymi zagrożeniami.

Ustawodawca w art. 226 ustawy z 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1666 ze zm.) nałożył na pracodawcę obowiązek przeprowadzania oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego występującego przy określonych pracach i związanego z wykonywaną pracą oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.), ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną praca, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Polski Komitet Normalizacyjny swego czasu wprowadził do użytku normę PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Norma ta zawiera ogólne wytyczne postępowania przy przeprowadzaniu oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz ogólne zasady przygotowania oceny ryzyka. Norma jest zalecana do stosowania przez Centralny Instytut Ochrony pracy oraz jest powszechnie stosowana przez zespoły oceny ryzyka zawodowego w zakładach pracy. Na bazie tej normy CIOP-PIB skonstruował, przydatny w ocenie ryzyka zawodowego, komputerowy program STER.

Niekiedy wątpliwości budzi pojęcie „przy określonych pracach”. Według wyjaśnień resortu pracy, a także Państwowej Inspekcji Pracy, określenie „przy określonych pracach” oznacza, że ocena ryzyka nie musi być dokonywana na wszystkich stanowiskach pracy. Obowiązek oceny ryzyka i jego dokumentowania dotyczy sytuacji, kiedy to ryzyko rzeczywiście występuje, co czyni koniecznym sprawdzenie, czy ryzyko istotnie zachodzi. Ponadto, jeśli w zakładzie pracy jest grupa stanowisk, na których wykonywane są takie same zadania w takich samych warunkach środowiska pracy, jak np. stanowiska grupy takich samych obrabiarek, stanowiska komputerowe w banku, czy stanowiska kasjerek w markecie, wystarczające jest dokonanie oceny na jednym z tych stanowisk i następnie objęcie tą oceną pozostałych, identycznych pod względem warunków pracy, stanowisk.

Pojawiają się również pytania, czy ocena ryzyka zawodowego jest konieczna na stanowiskach pracy takich jak obsługa komputera. Na stanowiskach pracy wyposażonych w komputery również należy przeprowadzać ocenę i dokumentować ryzyko zawodowe. Jest to konieczne z tego względu, że na stanowiskach tych występują czynniki uciążliwe (nie zaś szkodliwe), które są przyczyną przewlekłych dolegliwości, takich jak bóle pleców, barków i rąk, choroba zwyrodnieniowa nadgarstków oraz problemy ze wzrokiem. Dolegliwości te, jednoznacznie związane z długotrwałą, monotonną obsługą komputera, zobowiązują pracodawców do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego.

Edward Kołodziejczyk