Na podstawie jakiej umowy (zlecenia, czy o dzieło) i z jakimi składkami, ewentualnie z jakimi kosztami uzyskania przychodu, zlecić księdzu odprawienie mszy np. w szpitalu?
 
Odpowiedź: tematyka odpłatności za posługę kapłańską wzbudza wiele wątpliwości pod względem prawnym, ze względu na autonomię Kościoła katolickiego względem państwa. Dlatego nie można, zdaniem Autora, odnieść się do omawianego zagadnienia bez odniesienia do Kodeksu Prawa Kanonicznego, w  szczególności kanonów 897-958 odnoszących się do Najświętszej Eucharystii.
 
Uzasadnienie: zgodnie z kanonem 945 §1: „Zgodnie z uznanym zwyczajem Kościoła, każdy kapłan celebrujący lub koncelebrujący Mszę św. może przyjąć ofiarę złożoną, aby odprawił Mszę św. w określonej intencji.” § 2: "Usilnie zaleca się kapłanom, ażeby także nie otrzymawszy ofiary odprawiali Mszę św. w intencji wiernych, zwłaszcza ubogich.".

Powyższe przepisy nie posługują się terminem „wynagrodzenie”, lecz ofiara (tzw. stypendium mszalne). Następnie należy zwrócić uwagę na to, że ofiara jest dobrowolna (koncelebrans może przyjąć ofiarę złożoną), natomiast brak ofiary nie wyklucza możliwości odprawienia Mszy świętej.

Polecamy: Sprawdź, jak w praktyce stosować nowe przepisy dot. oskładkowania umów zlecenia

Jeżeli dla celów zagadnienia założyć, że sprawowanie Eucharystii może być przedmiotem umowy cywilnoprawnej, a ofiara jest formą wynagrodzenia, to „zlecenie” odprawienia Mszy świętej nie może odbyć się na podstawie umowy o dzieło, ponieważ niezbędnym składnikiem tej umowy jest wynagrodzenie - art. 627 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 380) - dalej k.c. Nie występuje więc ekwiwalentność świadczeń. Poza tym przepisy prawa cywilnego umożliwiają zamawiającemu np. udzielania wskazówek co do dzieła, a w przypadku Mszy jest to bezwzględnie niedopuszczalne.

Wątpliwe jest również, by podstawą „zlecenia” odprawienia Mszy świętej była umowa zlecenia, ze względu na to, że sprawowanie Eucharystii nie jest czynnością prawną, a tylko takich może dotyczyć umowa zlecenia.

W takiej sytuacji, jeżeli uznać, że można zawrzeć umowę o odprawienie Mszy, to najłwłaściwszą wydaje się się umowa o świadczenie usług, a ponieważ nie jest ona uregulowana innymi przepisami należy do niej stosować odpowiednio przepisy o zleceniu.

W opinii Autora, mając na względzie charakter Mszy nadany jej w przepisach prawa kanonicznego, zawieranie umów cywilnoprawnych dotyczących odprawiania Mszy będzie bezskuteczne.

Trzeba mieć tu przede wszystkim na uwadze kanon 947 Kodeksu Prawa kanonicznego, który stanowi, iż „Od ofiar mszalnych należy bezwzględnie usuwać wszelkie pozory transakcji lub handlu". Przepis ten, w powiązaniu z dobrowolnością ofiar, wskazuje na to, iż biorąc pod uwagę specyfikę czynności duszpasterskich oraz dobrowolność, nie można skutecznie zawrzeć umowy cywilnoprawnej o celebrację Mszy świętej.

Na marginesie powyższych rozważań można wskazać, na przypadek (w pewnym uproszczeniu), gdy ksiądz celebruje Eucharystię w ramach stosunku cywilnoprawnego. Chodzi mianowicie o kapelanów szpitalnych. Art. 17 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską (Dz. U. z 1998 r. Nr 51 poz. 318), podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. nakłada na państwo, między innymi, obowiązek zapewnienia warunków do wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych w zakładach opieki zdrowotnej. Osobom tym należy zapewnić w szczególności możliwość uczestniczenia w niedzielnej Mszy świętej oraz w katechizacji i rekolekcjach, a także korzystania z indywidualnych posług religijnych. W tym celu biskup diecezjalny powinien skierować do zakładu opieki zdrowotnej kapelana, z którym zakład ten zawrze stosowną umowę. Zazwyczaj jest to umowa o pracę, ale przepisy nie zawierają zakazu zawarcia w tym celu umowy cywilnoprawnej, np. umowy zlecenia. Należy jednak podkreślić, że bez względu na formę, nie jest to umowa na sprawowanie Mszy, lecz o sprawowanie czynności duszpasterskich, w których skład wchodzi celebrowanie Eucharystii. Poza rym umowa taka może zostać zawarta tylko z kapelanem skierowanym do zakładu opieki zdrowotnej przez biskupa diecezjalnego, a nie przez dowolnie obranego księdza.

W kontekście tych uwag wskazać należy, iż przedmiotem ewentualnej umowy zlecenia powinno być nie samo wykonywanie i odprawianie mszy świętej tylko wykonywanie czynności duszpasterskich, w skład których wchodzi również odprawianie Mszy świętej.

Kolejnym tematem zagadnienie jest kwestia składek na ubezpieczenia społeczne duchownych, jeżeli już dojdzie do zawarcia umowy zlecenia z księdzem. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 121 z późn. zm.) – dalej u.s.u.s.  duchowni są podmiotami podlegającymi obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Do duchownych, między innymi, odnosi się art. 9 ust. 2 u.s.u.s., na podstawie którego księża są objęci ubezpieczeniami społecznymi z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Duchowny może również dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń.

Z kolei, zgodnie z art. 9 ust. 2c u.s.u.s., od 1 stycznia 2016 r., zleceniobiorca i osoba współpracująca przy wykonywaniu umowy, dla których podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w danym miesiącu jest niższa od kwoty  minimalnego wynagrodzenia, spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym z innych tytułów, podlegają obowiązkowo tym ubezpieczeniom jako zleceniobiorca lub osoba współpracująca oraz z innych tytułów nie rodzących bezwzględnego obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, czyli kolejnej umowy zlecenia lub współpracy przy jej wykonywaniu, jako osoba duchowna. Ta reguła nie znajdzie zastosowania w przypadku, gdy na podstawie umowy zlecenia lub współpracy przy jej wykonywaniu lub z innych wymienionych tytułów ubezpieczony osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Jeśli chodzi o kwestie podatkowe, to na podstawie art. 13 punkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.) – dalej u.p.d.o.f.  przychody z działalności duchownych, osiągane z innego tytułu niż umowa o pracę, są przychodami z działalności wykonywanej osobiście(w tym ofiary za sprawowanie posług religjnych, do których bez wątpliwości należy odprawianie Mszy).

Na podstawie art. 42 ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. 1998 r. Nr 144 poz. 930 z późn. zm.) - dalej u.z.p.o.d., osoby duchowne, osiągające przychody z opłat otrzymywanych w związku z pełnionymi funkcjami o charakterze duszpasterskim, opłacają od tych przychodów podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów osób duchownych. Kwartalne stawki ryczałtu od przychodów proboszczów i od przychodów wikariuszy określone są odpowiednio w załącznikach nr 5 i 6 do u.z.p.o.d. Zgodnie z art. 45 u.z.p.o.d.:

1. Wikariusze lub inni duchowni pełniący czasowo funkcje proboszczów opłacają ryczałt według stawek określonych w załączniku nr 5.

2. Osoby duchowne kierujące jednostkami kościelnymi posiadającymi samodzielną administrację w wydzielonej części parafii (wikariaty eksponowane, kuracje, lokacje itd.) opłacają ryczałt według stawek określonych w załączniku nr 5, właściwych dla liczby mieszkańców tej części parafii. Proboszcz parafii opłaca w takim przypadku ryczałt według stawki odpowiadającej liczbie mieszkańców, zmniejszonej o liczbę mieszkańców wydzielonej części parafii.

3. Rektorzy i inne osoby duchowne kierujące jednostkami kościelnymi posiadającymi samodzielną administrację bez wydzielonej części parafii opłacają ryczałt według stawek określonych w załączniku nr 6, dla parafii o liczbie mieszkańców powyżej 1.000 do 3.000, w zależności od siedziby kierowanej jednostki lub miejsca zatrudnienia.

4. Osoby duchowne nie pełniące funkcji proboszczów, wikariuszy i rektorów, które osiągają przychody wymienione w art. 42 ust. 1 z misji, rekolekcji oraz innych posług religijnych, jeżeli zawiadomią naczelnika urzędu skarbowego o osiąganiu takich przychodów, opłacają ryczałt według stawek określonych w załączniku nr 6 dla parafii o liczbie mieszkańców powyżej 1.000 do 3.000, w zależności od miejsca zamieszkania.

Naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca wykonywania funkcji o charakterze duszpasterskim, wydaje decyzję ustalającą wysokość ryczałtu, odrębnie na każdy rok podatkowy (art. 46 u.z.p.o.d.).

Duchowni mogą zrzec się zrzec się opodatkowania w formie ryczałtu. Mówi o o tym art. 51 u.z.p.o.d.:

"1. Osoby duchowne mogą zrzec się opodatkowania w formie ryczałtu za dany rok podatkowy, do dnia 20 stycznia roku podatkowego lub do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia pełnienia funkcji o charakterze duszpasterskim w przypadku rozpoczęcia pełnienia tych funkcji w ciągu roku podatkowego, i opłacać za ten rok podatek dochodowy na ogólnych zasadach, prowadząc podatkową księgę przychodów i rozchodów na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

2. Zrzeczenia, o którym mowa w ust. 1, osoba duchowna dokonuje poprzez złożenie, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego, pisemnego oświadczenia lub w zawiadomieniu, o którym mowa w art. 42 ust. 2, jeżeli osoba duchowna zrzeka się opodatkowania w formie ryczałtu począwszy od dnia rozpoczęcia wykonywania funkcji o charakterze duszpasterskim.

3. Osoby duchowne mogą zrzec się opłacania ryczałtu i opłacać podatek dochodowy na ogólnych zasadach, prowadząc podatkową księgę przychodów i rozchodów na zasadach określonych w odrębnych przepisach, zawiadamiając o tym na piśmie właściwego naczelnika urzędu skarbowego w terminie 14 dni po otrzymaniu decyzji ustalającej wysokość ryczałtu.".