Od 4 lat we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej obowiązuje rozporządzenie Komisji nr 1169/2010 z dnia 10 grudnia 2010 r. w sprawie wspólnej metody oceny bezpieczeństwa w odniesieniu do zgodności z wymogami dotyczącymi uzyskania kolejowych autoryzacji w zakresie bezpieczeństwa (Dz. Urz. UE L 327 z 11.12.2010, s. 13) – dalej rozporządzenie 1169/2010.

Zgodnie z rozporządzeniem 1169/2010 przedsiębiorstwa kolejowe powinny uzyskać certyfikat oraz autoryzację bezpieczeństwa. Certyfikat bezpieczeństwa potwierdza wprowadzenie przez przewoźnika kolejowego Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem oraz spełnianie przez niego wymagań bezpieczeństwa zawartych w technicznych specyfikacjach i innych przepisach prawa unijnego i krajowego. Autoryzacja bezpieczeństwa to dokument potwierdzający ustanowienie przez zarządcę infrastruktury Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem, w tym zdolność spełniania przez niego wymagań niezbędnych do bezpiecznego projektowania, budowy i eksploatacji infrastruktury kolejowej.

W załącznikach do rozporządzenia 1169/2010 zostały określone zarówno procedury ubiegania się o certyfikat i autoryzację bezpieczeństwa, jak i zasady nadzoru nad zgodnością z wymaganiami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2004/49/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa kolei wspólnotowych (Dz. Urz. UE L 164 z 30.04.2004, s. 44 z późn. zm.) po wydaniu autoryzacji przez krajowy organ bezpieczeństwa (w Polsce - Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego) oraz zasady wymiany informacji niezbędnej do zapewnienia bezpiecznej eksploatacji pojazdów.

Krajowe organy bezpieczeństwa opracowują, poddające się audytowi, procedury i procesy, które będą realizować osoby o odpowiednich kompetencjach. Oceniają wnioski na podstawie kryteriów oceny systemów zarządzania bezpieczeństwem, określonych w załączniku II do rozporządzenia 1169/2010. Ogólny proces oceny prowadzonej przez krajowe organy bezpieczeństwa jest poddawany okresowym przeglądom i stale doskonalony w celu zagwarantowania ciągłej skuteczności i efektywności.

Podstawą procedury dotyczącej przyjmowania i oceny wniosków oraz wydawania autoryzacji w zakresie bezpieczeństwa wprowadzonej przez krajowy organ bezpieczeństwa są zasady ramowe, takie jak: ustanowienie procesu oceny, jego zakresu i przeglądu oraz zapewnienie jakości tego procesu. Krajowe organy bezpieczeństwa monitorują jakość swoich działań na kluczowych etapach rozpatrywania wniosków o wydanie autoryzacji w zakresie bezpieczeństwa. Ocenę przeprowadza się na poziomie systemu zarządzania i jest ona zorientowana na proces. Jeśli badanie wykaże niedociągnięcia, krajowe organy bezpieczeństwa, zależnie od charakteru i wagi niezgodności, wskazują elementy wymagające poprawy. Ocena powinna być adekwatna do ryzyka, charakteru i zakresu działalności wnioskodawcy oraz oparta na osądzie ogólnej zdolności zarządcy infrastruktury do bezpiecznego działania w sposób opisany w jego systemie zarządzania bezpieczeństwem.

Wskazując niezgodność lub niejasności, krajowy organ bezpieczeństwa powinien określić je dokładnie i pomóc wnioskodawcy zrozumieć poziom szczegółowości oczekiwanej odpowiedzi. W tym celu powinien precyzyjnie wskazać odnośne kryteria oraz upewnić się, że wnioskodawca jasno zrozumiał, na czym polegają zidentyfikowane obszary niezgodności.

Przy wydawaniu autoryzacji dokumentuje się zgodność systemu zarządzania bezpieczeństwem wnioskodawcy z kryteriami oceny w odniesieniu do każdego z kryteriów. Należy przy tym wskazać odnośne przepisy, zasady i normy, wyjaśnić, dlaczego nie spełniono kryterium oceny, uzgodnić dalsze zobowiązania, informacje oraz wszelkie dodatkowe dokumenty, które należy przedstawić odpowiednio do poziomu szczegółowości danego kryterium, a także określić zarówno działanie wymagane od wnioskodawcy w celu eliminacji niedociągnięcia, jak i termin zapewnienia zgodności, a ponadto wskazać obszary, które mogą podlegać dodatkowej kontroli w drodze nadzoru po wydaniu autoryzacji.

Kryteria oceny zgodności z wymaganiami dotyczącymi uzyskania autoryzacji w zakresie bezpieczeństwa obejmują w szczególności procedury:

- identyfikacji ryzyka związanego z działalnością kolejową, w tym wynikającego bezpośrednio z działań roboczych, organizacji pracy lub obciążenia pracą oraz działań innych organizacji lub osób;

- mające na celu opracowanie i wdrożenie środków kontroli ryzyka;

- monitorowania skuteczności środków kontroli ryzyka oraz wprowadzania zmian w razie potrzeby;

- uwzględniające potrzebę współpracy z innymi podmiotami (takimi jak przedsiębiorstwa kolejowe, producenci i dostawcy usług utrzymania, właściciele pojazdów kolejowych, usługodawcy, podmioty zamawiające itp. mogącej mieć wpływ na wdrożenie odpowiednich środków kontroli ryzyka;

- w zakresie uzgadniania dokumentacji oraz komunikacji z odpowiednimi podmiotami, obejmujące określenie ról i obowiązków każdej uczestniczącej organizacji oraz specyfikacje wymiany informacji;

- monitorowania skuteczności wprowadzonych środków oraz zmian w razie potrzeby;

- dostosowywania odstępów czasowych między przeglądami technicznymi odpowiednio do rodzaju i zakresu świadczonych usług;

- zapewniające jasne zdefiniowanie odpowiedzialności za utrzymanie, określenie kompetencji wymaganych na stanowiskach w zakresie utrzymania oraz przydzielanie odpowiednich poziomów odpowiedzialności;

- gromadzenia informacji o niesprawnościach i usterkach wynikających z codziennej działalności oraz zgłaszania ich osobom odpowiedzialnym za utrzymanie sprawności;

- zapewniające, aby zadania w zakresie bezpieczeństwa, w tym wymiana informacji dotyczących bezpieczeństwa, były wykonywane przez wykonawców lub dostawców zgodnie z odpowiednimi wymogami określonymi w zamówieniu;

- zapewniające bezpieczeństwo zarządzania infrastrukturą i jej eksploatacji, z uwzględnieniem liczby, rodzaju i wielkości podmiotów wykonujących przewozy w danej sieci, w tym wszelkich niezbędnych interakcji w zależności od złożoności tej eksploatacji.

Ponadto należy zapewnić procedurę regularnego monitorowania wykonywania zadań, weryfikowanego przez kierownictwo, które ma obowiązek interweniować, jeśli zadania nie są wykonywane prawidłowo, procedurę zapewniająca, w miarę możliwości, ciągłe doskonalenie systemu zarządzania bezpieczeństwem, w szczególności przez udostępnianie zasad sytemu wszystkim pracownikom, np. poprzez wewnętrzną sieć komputerową, oraz program szkolenia pracowników i systemów zapewniających utrzymanie kompetencji pracowników i prawidłowe wykonywanie zadań.

Edward Kołodziejczyk