| Sprawozdawca: Jaume COLLBONI CUADRADO (ES/PES), burmistrz Barcelony |
EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW
Uwagi ogólne
1. Ponownie podkreśla pilną potrzebę zajęcia się poważnym kryzysem mieszkaniowym, który jest widoczny w wielu europejskich miastach, zauważając, że ponad 10,6 % Europejczyków mieszkających w miastach i 6,6 % tych mieszkających na obszarach wiejskich zmaga się z nadmiernymi kosztami mieszkaniowymi 1 , a ponad 1,2 mln osób w UE jest bezdomnych 2 i każdej nocy śpi na ulicy lub w noclegowniach. Świadczy to o pilnej potrzebie wysokiej jakości przystępnych cenowo mieszkań i utworzenia dobrze rozwiniętej sieci bezpieczeństwa dla osób, które nie mają dostępu do rynku mieszkaniowego w całej Europie, aby wzmocnić zaufanie obywateli do projektu europejskiego.
2. Przypomina, że polityka mieszkaniowa jest kompetencją dzieloną między szczebel krajowy i lokalny/regionalny, a nie kompetencją UE. Podkreśla, że europejski plan na rzecz przystępnych cenowo mieszkań musi być zgodny z zasadą pomocniczości i zapewniać aktywne zaangażowanie samorządów.
3. Przypomina Komisji Europejskiej i państwom członkowskim, że według analizy ekonomicznej przeprowadzonej na potrzeby sprawozdania inwestycyjnego za okres 2024-2025. Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) 3 luka inwestycyjna w zakresie przystępnych cenowo mieszkań szacowana jest na 270 mld EUR rocznie. Ponadto odsetek mieszkań publicznych, spółdzielczych i socjalnych stale spada, a dodatkowo zwiększa się wyprzedaż mieszkań finansowanych ze środków publicznych, częściowo w wyniku ogólnych ograniczeń fiskalnych, a szczególnie limitów fiskalnych narzuconych przez pakt stabilności i wzrostu.
4. Przyjmuje do wiadomości niedawny przegląd ram zarządzania gospodarczego umożliwiający wyłączenie współfinansowania funduszy UE ze wskaźnika wydatków netto. Odnotowuje gotowość Komisji do wykorzystania klauzuli wyjścia 4 . Przypomina w tym kontekście, że w Europie mamy do czynienia z kryzysem społecznym w sektorze mieszkalnictwa. Proponuje w związku z tym, by wszystkie inwestycje publiczne w mieszkania przystępne cenowo, w tym mieszkania socjalne, były traktowane jako pozabilansowe, ponieważ mają zasadnicze znaczenie dla przyszłego i długoterminowego dobrostanu społecznego.
5. Podkreśla potrzebę monitorowania i zapewnienia wyważonego rozwoju rynków mieszkaniowych, w tym w odniesieniu do finansjalizacji mieszkań przez inwestorów instytucjonalnych oraz rosnącego przekształcania zakwaterowania długoterminowego na wynajem tymczasowy i krótkoterminowy, co pogłębia niedobór przystępnych cenowo mieszkań wysokiej jakości, windując ceny do niezrównoważonych poziomów i ograniczając bezpieczeństwo mieszkaniowe najemców. W związku z tym zasadnicze znaczenie ma zapewnienie władzom lokalnym i regionalnym narzędzi regulacji czynszów, zwalczania spekulacji i zapewnienia mieszkańcom lokalnym przystępnego cenowo dostępu do mieszkań.
6. Zwraca uwagę na znaczący wpływ zasobów mieszkaniowych na środowisko, ponieważ budynki mieszkalne odpowiadają za znaczną część śladu węglowego Europy. Zauważa, że zatwierdzenie dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, której celem jest przyspieszenie energooszczędnych renowacji i promowanie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w budynkach, również przyczyniło się do wzrostu kosztów mieszkań. Podkreśla znaczenie zajęcia się przeszkodami związanymi z początkowymi kosztami renowacji i zapewnienia przystępności cenowej po renowacji oraz ochrony najemców przed eksmisjami w związku z renowacją, z uwzględnieniem przepisów krajowych.
7. Z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie definicji ubóstwa energetycznego do zmienionej dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej oraz zobowiązanie państw członkowskich do przyjęcia środków mających na celu ochronę osób dotkniętych ubóstwem energetycznym i słabszych grup społecznych, takich jak osiągnięcie oszczędności energii wśród osób dotkniętych ubóstwem energetycznym i słabszych grup społecznych proporcjonalnie do ich liczby oraz priorytetowe traktowanie środków w zakresie efektywności energetycznej i finansowania dla słabszych grup społecznych.
8. Z zadowoleniem przyjmuje włączenie mieszkalnictwa do wytycznych politycznych Komisji Europejskiej na kadencję 2025-2029 opublikowanych w lipcu 2024 r. i mianowanie pierwszego w historii komisarza do spraw mieszkalnictwa. Popiera wniosek dotyczący europejskiego planu na rzecz przystępnych cenowo mieszkań jako wsparcie wysiłków państw członkowskich, by zaspokoić pilne potrzeby mieszkaniowe osób mieszkających w Europie, do czego KR wezwał w 2017 r. w opinii "W kierunku europejskiego programu mieszkalnictwa" 5 .
9. Podkreśla, że plan ten, obok przestrzegania zasady pomocniczości, powinien skupić się na przystępności cenowej mieszkań oraz wzmocnić koordynację między politykami UE a strategiami państw członkowskich i ich władz lokalnych i regionalnych, zgodnie z priorytetami określonymi w opinii KR-u "Inteligentne, zrównoważone i przystępne cenowo mieszkania jako narzędzie władz lokalnych wobec licznych wyzwań" 6 .
10. Podkreśla, że europejski plan na rzecz przystępnych cenowo mieszkań ma zostać przedstawiony dopiero w pierwszym kwartale 2026 r., zaś władze lokalne i regionalne potrzebują natychmiastowych środków, aby zaradzić kryzysowi mieszkaniowemu. Wskazuje na potrzebę wprowadzenia środków nadzwyczajnych w istniejących ramach UE w celu sprostania pilnym problemom mieszkaniowym, w tym reformy pomocy państwa, lepszego uregulowania najmu krótkoterminowego, reformy dyrektywy w sprawie podmiotów obsługujących kredyty i nabywców kredytów oraz użycia niewykorzystanych środków z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF). Apeluje w tym kontekście o ukierunkowane wsparcie finansowe, aby zapewnić władzom lokalnym i regionalnym możliwość szybkiego działania.
11. Podkreśla, że władze lokalne i regionalne muszą wprawdzie odgrywać kluczową rolę we wspólnym opracowywaniu, wdrażaniu i dostosowywaniu polityki unijnej i krajowej do lokalnych potrzeb, niemniej UE musi wspierać te władze, aby można było urzeczywistnić prawo do przystępnych cenowo i godnych mieszkań. Obejmuje to zapewnienie zestawu narzędzi i najlepszych praktyk (jeśli chodzi o przepisy, opodatkowanie, pozwolenia, budowy, innowacje społeczne itd.), które okazały się skuteczne w niektórych przypadkach i mogą służyć jako inspiracja dla władz lokalnych i regionalnych. Ich wysiłki mogłyby obejmować partnerstwa z publicznymi, prywatnymi, spółdzielczymi, socjalnymi i przystępnymi cenowo deweloperami mieszkaniowymi, a także z organizacjami najemców i mieszkańców. Uznaje, że różnorodność systemów mieszkaniowych w UE wyklucza uniwersalne rozwiązania, i podkreśla znaczenie pomocniczości w zapewnianiu wszystkim godnych, bezpiecznych, gwarantowanych i przystępnych cenowo mieszkań.
12. Podkreśla kluczową rolę partnerstw publicznopublicznych, publiczno-prywatnych i publicznospołecznych jako filarów dynamicznego i zrównoważonego rozwoju mieszkalnictwa, stanowiących istotne narzędzia rozwoju regionalnego i społecznego. Te partnerstwa przyczyniają się do zwiększenia dostępności mieszkań, szczególnie dla osób o średnich i niższych dochodach, co wspiera zrównoważony rozwój miast i wsi. Proponuje również, by priorytetowo potraktować finansowanie unijne i wsparcie techniczne dla spółdzielni mieszkaniowych przekazujących mieszkania do użytkowania, dla wspólnot mieszkaniowych opartych na współpracy oraz dla zbiorowych inicjatyw deweloperskich jako skutecznych narzędzi gwarantujących dostęp do mieszkań na obszarach o niskim dostępie do gruntów lub o dużej presji mieszkaniowej.
13. Wzywa do realizacji zasady, że mieszkalnictwo jest podstawowym prawem człowieka 7 w oparciu o 19. zasadę Europejskiego filaru praw socjalnych i art. 34 Karty praw podstawowych UE. Celem europejskiego planu na rzecz przystępnych cenowo mieszkań powinno być wspieranie wysiłków państw członkowskich, aby zapewnić wszystkim godne i przystępne cenowo mieszkania, w tym zapobiegać bezdomności i ją wyeliminować poprzez priorytetowe zaspokajanie potrzeb ludności znajdującej się w najtrudniejszej sytuacji i ludności o najniższych dochodach. Bezdomność wynika ze złożonego splotu różnych czynników i nie oznacza jedynie braku schronienia lub podstawowych zasobów. Aby wyeliminować bezdomność, administracja publiczna i służby socjalne muszą przyjąć kompleksowe podejście uwzględniające wszystkie aspekty tej kwestii.
14. Apeluje, by europejski plan na rzecz przystępnych cenowo mieszkań wspierał podejście "najpierw mieszkanie", które łączy wysokiej jakości usługi wsparcia społecznego z przekwaterowaniem z myślą o systemowych zmianach, by przeciwdziałać problemowi bezdomności. Zaleca, aby wszystkie państwa członkowskie opracowały krajowe strategie w zakresie bezdomności, w porozumieniu z władzami lokalnymi i regionalnymi, zapewniając solidne podejście oparte na mieszkalnictwie i ukierunkowane na dany obszar.
15. Ubolewa niemniej nad rosnącą liczbą nielegalnie zajmowanych nieruchomości prywatnych i publicznych w Europie, co narusza podstawowe prawo do własności prywatnej, a także wzywa do ochrony tego podstawowego prawa oraz do zapewnienia szybkich i skutecznych mechanizmów prawnych służących przywróceniu legalnego posiadania. Wyraża również zaniepokojenie wysoką liczbą pustostanów, szacowaną na 36,5 mln lokali w 2021 r., co stanowi ponad 19 % całkowitych zasobów mieszkaniowych 8 . W związku z tym wzywa Komisję Europejską do uwzględnienia w zestawie narzędzi skutecznych zachęt, takich jak podatki od wolnych lokali, aby pomóc władzom lokalnym i regionalnym w sprostaniu temu wyzwaniu poprzez zachęty do powrotu wolnych nieruchomości na rynek.
16. Apeluje, by w europejskim semestrze położono większy nacisk na kwestie mieszkaniowe na obszarach miejskich i wiejskich, uwzględniając nie tylko wskaźnik przeciążenia wydatkami mieszkaniowymi, ale włączając również wskaźniki takie jak liczba osób doświadczających bezdomności, wskaźnik przeludnienia, wskaźnik deprywacji mieszkaniowej i wskaźnik eksmisji, należy bowiem sprostać wyzwaniom takim jak brak godnych i przystępnych cenowo mieszkań, nierówności i potrzeba inwestycji długoterminowych. Popiera utworzenie unijnych ram systematyki społecznej w celu ukierunkowania inwestycji na zrównoważone społecznie projekty mieszkaniowe, przy zapewnieniu zgodności z szerszymi celami UE w zakresie zrównoważonego rozwoju i włączenia społecznego.
Strategia na rzecz przystępnych cenowo mieszkań
17. Wzywa Komisję Europejską do zaproponowania szerokiego, ogólnounijnego podejścia do przystępnych cenowo mieszkań z wykorzystaniem zakresu przystępnego cenowo mieszkalnictwa w kontinuum mieszkalnictwa jako modelu odniesienia 9 . Takie działanie powinno priorytetowo traktować długoterminową przystępność cenową, jakość i dostępność mieszkań, a jednocześnie uwzględniać zróżnicowane regionalne i lokalne uwarunkowania mieszkaniowe w całej UE. Powinno także uwypuklać szeroką swobodę decyzyjną władz krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie sposobu świadczenia, zlecania i organizowania tych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (UOIG).
18. Nalega, by w ramach europejskiego planu na rzecz przystępnych cenowo mieszkań uznano bogatą różnorodność modeli mieszkaniowych oraz kluczowej roli społecznych, publicznych, prywatnych, spółdzielczych, nienastawionych na zysk lub nastawionych na ograniczony zysk dostawców mieszkań w zwiększaniu odporności systemów mieszkaniowych. Wzywa Komisję Europejską do wyciągnięcia wniosków z już istniejących udanych modeli służących zapewnianiu długoterminowych, bezpiecznych i przystępnych cenowo mieszkań i do ocenienia ich wpływu.
19. Domaga się odpowiedniego zastosowania tego nowego podejścia w zbliżającej się reformie przepisów dotyczących pomocy państwa i usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, aby zbadać związane z nią możliwości w odniesieniu do wyłączeń, uelastycznienia i uproszczenia dla dostawców mieszkań socjalnych, publicznych, spółdzielczych i non-profit, a także w stosunku do rodzaju środków (np. renowacja energetyczna) lub ich wielkości (duże projekty i duże przedsiębiorstwa), jak również w celu harmonizacji (współ)finansowania w ramach UE lub planu UE. Popiera możliwość rozszerzenia zakresu finansowania publicznego w celu skuteczniejszego rozwiązania problemu przystępności cenowej mieszkań oraz zaspokojenia potrzeb wszystkich gospodarstw domowych niezbędnych dla tkanki społecznej społeczności, przy jednoczesnym zachowaniu mieszanki różnych grup społecznych i spójności społecznej we wszystkich dzielnicach, a także swobody pozostania w danym miejscu.
Określenie warunkowości
20. Wzywa Komisję Europejską i EBI do ustanowienia jasnej warunkowości społecznej w odniesieniu do przydziału funduszy europejskich i pożyczek, co zapewni długoterminową przystępność cenową mieszkań i bezpieczeństwo najemców, a tym samym zapobiegnie spekulacji.
21. Podkreśla kluczową rolę władz lokalnych i regionalnych w sektorze mieszkaniowym. Gminy odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu dostępu do godnych mieszkań socjalnych i przystępnych cenowo dzięki swoim kompetencjom w zakresie planowania przestrzeni miejskiej, użytkowania gruntów, przepisów budowlanych i pozwoleń na budowę, mobilności i innych usług publicznych Projekty mieszkaniowe finansowane przez UE nie mogą również stać w sprzeczności z obowiązkami państw członkowskich oraz władz regionalnych i lokalnych w zakresie budownictwa mieszkaniowego i polityki społecznej. W tym celu władze lokalne i regionalne (zgodnie ze swoimi kompetencjami) muszą być systematycznie zaangażowane w opracowywanie projektów mieszkaniowych finansowanych przez UE.
22. Zaznacza, że zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych (zgodnie z ich uprawnieniami) zapewnia włączenie projektów mieszkaniowych również do szerszych strategii rozwoju obszarów miejskich, w tym rozwoju infrastruktury publicznej. Wzywa, by warunkiem wstępnym wypłaty funduszy lub pożyczek UE było opracowanie co najmniej podstawowego zrównoważonego planu rozwoju obszarów miejskich, obejmującego mobilność i mieszkalnictwo.
23. Podkreśla znaczenie ustanowienia bardzo rygorystycznych i długoterminowych warunków czasowych, aby zapewnić, że przystępne cenowo mieszkania zbudowane przy wsparciu europejskim nie zostaną szybko sprzedane na rynku prywatnym. Kluczowym zabezpieczeniem w tym zakresie jest zachowanie własności gruntów przez władze lokalne. Przy pozostawieniu gruntów w rękach publicznych władze lokalne mogą skutecznie kontrolować przeznaczenie lokali mieszkalnych, zapobiegając spekulacji i zapewniając utrzymanie przystępności cenowej w długiej perspektywie czasowej. Błędy popełnione w przeszłości, w szczególności sprzedaż na dużą skalę mieszkań publicznych i socjalnych, znacznie osłabiły wysiłki na rzecz zapewnienia stabilnych, długoterminowych rozwiązań mieszkaniowych.
24. Zwraca uwagę, że perspektywy płci i różnorodności, które zostały włączone do polityki rozwoju obszarów miejskich i polityki mieszkaniowej, powinny odpowiadać szczególnym potrzebom i wyzwaniom stojącym przed kobietami, młodymi osobami i słabszymi grupami społecznymi w dostępie do przystępnych cenowo, godziwych, dostępnych, bezpiecznych i zagwarantowanych mieszkań i przestrzeni do życia. Wzywa państwa członkowskie, regiony i miasta do rozważenia szerszego wpływu planowania przestrzennego i planowania mieszkalnictwa na ten wymiar.
25. Wzywa Komisję Europejską do zadbania o to, by przyszły europejski plan na rzecz przystępnych cenowo mieszkań ułatwiał realizację projektów pilotażowych w zakresie transformacji cyfrowej i uproszczenia administracyjnego w dziedzinie urbanistyki, między innymi w celu przyspieszenia procedur udzielania zezwoleń na budowy i renowacje.
26. Podkreśla również, że projekty mieszkaniowe finansowane z funduszy lub pożyczek UE powinny obejmować powszechną poprawę dostępności i być dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami i osób starszych.
27. Zwraca uwagę na to, że chociaż istnieją już pewne ramy lokalne i regionalne, wiele samorządów, zwłaszcza w średnich i małych gminach i na obszarach wiejskich, nadal wymaga wsparcia w zakresie budowania zdolności. W związku z tym wzywa Komisję Europejską, EBI, inne instytucje międzynarodowe oraz krajowe i regionalne banki prorozwojowe do zapewnienia, w razie potrzeby, pomocy technicznej i finansowej władzom lokalnym i regionalnym (zgodnie z ich kompetencjami), aby pomóc im w opracowaniu kompleksowych i zrównoważonych planów rozwoju obszarów miejskich, które skutecznie zaspokajają potrzeby mieszkaniowe.
28. Proponuje rozważenie zachęt podatkowych skierowanych zarówno do deweloperów, jak i właścicieli nieruchomości, tak aby ułatwić renowację i dostępność przystępnych cenowo mieszkań, zwłaszcza na obszarach miejskich znajdujących się pod presją i w regionach wiejskich doświadczających spadku demograficznego.
Organizacja inwestycji i mechanizmów finansowania na szczeblu europejskim
29. Podkreśla, że wysokiej jakości przystępne cenowo mieszkania muszą stać się wyraźnym celem w kolejnych wieloletnich ramach finansowych (WRF). Obejmuje to wspieranie lepszego łączenia różnych źródeł i rozwoju funduszy odnawialnych, przy czym głównym celem jest utrzymanie i ochrona inwestycji publicznych w dostarczanie przystępnych cenowo mieszkań oraz w renowację budynków i rewitalizację ich otoczenia. Ponieważ dostęp do finansowania z sektora prywatnego będzie prawdopodobnie nadal rozkładał się przez pewien czas nierównomiernie na poszczególnych terytoriach, zaleca, aby Komisja Europejska wykorzystała istotny potencjał istniejących unijnych narzędzi zintegrowanego rozwoju terytorialnego do realizacji inwestycji wielofunduszowych w terenie.
30. Przyjmuje do wiadomości propozycję Komisji Europejskiej zawartą w jej wytycznych politycznych na lata 2025-2029, aby umożliwić państwom członkowskim podwojenie planowanych inwestycji w przystępne cenowo mieszkania w ramach polityki spójności. KR uważa, że propozycja ta jest krokiem we właściwym kierunku, ale zaznacza, że fundusze te są niewystarczające, aby w pełni zaradzić kryzysowi mieszkaniowemu. Podkreśla, że inne zasoby i narzędzia finansowania inwestycji w mieszkalnictwo powinny przede wszystkim skupić się na zwiększaniu podaży mieszkań, w tym poprzez lepsze monitorowanie i zmianę przeznaczenia pustych lokali, a tym samym przyczyniać się w zrównoważony sposób do poprawy przystępności cenowej i dostępności mieszkań.
31. Przypomina Komisji Europejskiej, że przesunięcie zasobów w ramach samej polityki spójności nie rozwiąże kryzysu mieszkaniowego oraz że należy w pełni respektować podstawową rolę polityki spójności we wzmacnianiu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Przypomina również, że do państw członkowskich należy prowadzenie aktywnej polityki mieszkaniowej, ocena obecnych modeli i zbadanie, czy konieczne są dostosowania z myślą o jakości mieszkań.
32. Zwraca uwagę, że przeprogramowanie funduszy spójności przed 2027 r. może być złożonym i uciążliwym procesem dla instytucji zarządzających, co może utrudnić osiągnięcie celów polityki spójności w niektórych regionach europejskich.
33. Podkreśla, że polityka spójności powinna rozszerzyć swój zakres, tak aby umożliwić inwestycje w tworzenie nowych mieszkań po przystępnych cenach we wszystkich regionach Europy, a nie tylko w poprawę efektywności energetycznej. Zwraca też uwagę, że finansowanie dla miast w dziedzinie mieszkalnictwa powinno zostać włączone do programów regionalnych i lokalnych z zastosowaniem wzmocnionej zasady partnerstwa w celu poprawy dostępu do finansowania.
34. Twierdzi, że polityka spójności ma do odegrania zasadniczą rolę we wzmacnianiu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz że wprowadzeniu nowych priorytetów w ramach następnej polityki spójności (po 2027 r.) musi towarzyszyć odpowiednie finansowanie europejskie. Podkreśla w związku z tym, że aby sprostać obecnym wyzwaniom, potrzebne są zwiększone inwestycje publiczne w mieszkania przystępne cenowo oraz w renowację budynków i rewitalizację ich otoczenia na wszystkich szczeblach sprawowania rządów.
35. Z zadowoleniem przyjmuje zaproponowane przez EBI podejście polegające na łączeniu środków z funduszy spójności na projekty mieszkaniowe. Zaleca, aby EBI współpracował z instytucjami zarządzającymi polityką spójności, krajowymi bankami i instytucjami prorozwojowymi oraz innymi międzynarodowymi instytucjami finansowymi w celu opracowania instrumentów finansowych, które zapewniłyby długoterminowe inwestycje mieszkaniowe.
36. Zaleca, aby krajowe banki i instytucje prorozwojowe oraz regionalne banki rozwoju wykorzystywały swoją wiedzę ekspercką na temat lokalnych warunków i współpracowały z instytucjami zarządzającymi w celu wdrożenia dostosowanych do potrzeb instrumentów finansowych w połączeniu z dotacjami, aby zapewnić dodatkowe inwestycje w mieszkalnictwo. Jak podkreślono w badaniu przeprowadzonym przez Bank Rozwoju Rady Europy (CEB), większość pożyczek na przystępne cenowo mieszkania wynosi zazwyczaj poniżej 10 milionów euro, nawet w większych krajach, takich jak Francja czy Niemcy. W tym kontekście krajowe banki i instytucje prorozwojowe oraz regionalne banki rozwoju mogłyby skutecznie łączyć mniejsze projekty, tak by spełniały kryteria kwalifikowalności do udziału w większych programach finansowania. Takie podejście nie tylko zwiększyłoby dostęp do finansowania, ale także wzmocniło wpływ inwestycji w socjalne i przystępne cenowo budownictwo na całym kontynencie.
37. Proponuje zwiększenie środków dostępnych na segment InvestEU dotyczący inwestycji społecznych i umiejętności, w tym poprzez wykorzystanie modułu państw członkowskich, i zachęca państwa członkowskie do realokacji niewykorzystanych środków z krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności (RRP) do instrumentów finansowych, aby umożliwić budowę mieszkań socjalnych i mieszkań przystępnych cenowo po 2026 r., pod warunkiem że władze lokalne i regionalne (zgodnie z ich kompetencjami) będą zarządzać tymi funduszami. Podkreśla jednak, że ograniczone wsparcie publiczne w formie subwencji i dotacji, w tym z funduszy europejskich, powinno priorytetowo traktować osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji, w tym osoby doświadczające bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego.
38. Podkreśla kluczową rolę władz lokalnych i regionalnych we wdrażaniu Społecznego Funduszu Klimatycznego (SCF) ze względu na ich bliski kontakt z obywatelami i odpowiedzialność za mieszkalnictwo, politykę społeczną i transformację energetyczną. Zwraca uwagę na to, że rządy krajowe nie konsultują się w wystarczającym stopniu z władzami lokalnymi i regionalnymi przy opracowywaniu krajowych planów społeczno-klimatycznych i ostrzega, że grozi to osłabieniem skuteczności funduszu w walce z ubóstwem energetycznym i nierównościami społecznymi.
39. Wzywa Komisję Europejską do zbadania, w jaki sposób zamówienia publiczne mogą wspierać inwestycje publiczne w godne mieszkania socjalne i przystępne cenowo, i oczekuje na wnioski Komisji Europejskiej dotyczące aktualizacji dyrektywy w sprawie zamówień publicznych w tym zakresie.
40. Podkreśla specyficzne wyzwania mieszkaniowe stojące przed średnimi i małymi gminami, w tym ograniczony dostęp do zasobów i infrastruktury. Apeluje o ukierunkowane strategie polityczne i mechanizmy finansowania, aby zaspokoić ich szczególne potrzeby oraz zapewnić zrównoważony i sprawiedliwy wzrost we wszystkich regionach europejskich.
41. W związku z tym zwraca się o wykorzystanie unijnego obserwatorium obszarów wiejskich do gromadzenia szczegółowych danych na temat mieszkań na poziomie NUTS 3 na obszarach wiejskich, w tym informacji na temat wolnych nieruchomości, wskaźników wykorzystania nieruchomości i wahań ich cen, z uwzględnieniem płci, nierówności społecznych w dostępie do mieszkań oraz proporcji słabo izolowanych domów.
42. Podkreśla potrzebę zajęcia się wyjątkowymi wyzwaniami w polityce mieszkaniowej, z którymi mierzą się niektóre regiony (takie jak wyspy lub obszary górskie), o których mowa w art. 174 TFUE, ze względu na wysokie ryzyko spadku liczby ludności i potencjalną presję związaną z atrakcyjnością turystyczną tych regionów.
43. Podkreśla, że należy również zwrócić szczególną uwagę na specyficzne wyzwania w regionach najbardziej oddalonych, zgodnie z art. 349 TFUE. Zasadnicze znaczenie ma zapewnienie odpowiedniej polityki mieszkaniowej dla tych regionów. Stwierdza, że regiony najbardziej oddalone stoją w obliczu głęboko zakorzenionego kryzysu mieszkaniowego, spotęgowanego szczególnymi czynnikami, takimi jak wyspiarski charakter, rozdrobnienie terytorialne, niedobór dostępnych gruntów, wysokie koszty budowy, presja demograficzna i turystyczna oraz powszechne wykupywanie mieszkań przez nierezydentów. Regiony te wymagają zindywidualizowanego podejścia w ramach europejskiego planu na rzecz przystępnych cenowo mieszkań, w tym ukierunkowanych środków, narzędzi finansowych i przepisów.
44. Podkreśla potrzebę reagowania na szczególne wyzwania stojące przed dużymi obszarami metropolitalnymi, na których presja na grunty i spekulacja są szczególnie dotkliwe, poprzez opracowanie rozwiązań dostosowanych do różnych kontekstów miejskich.
Regulacje
45. Podkreśla znaczenie wspomagających ram prawnych UE w celu sprostania wyzwaniom mieszkaniowym, co obejmuje rozwiązanie problemu wąskich gardeł w istniejących przepisach UE napędzających spekulację i finansjalizację na rynkach mieszkaniowych. Wzywa również do bardziej sprawiedliwego traktowania pod względem podatkowym, tak aby dotacje lub pomoc publiczna na renowacje budynków mające na celu poprawę dostępności, bezpieczeństwa, efektywności energetycznej lub zdrowia (np. usuwanie azbestu) nie były opodatkowane. Wiąże się to również z wdrożeniem środków na rzecz położenia kresu nielegalnemu zajmowaniu prywatnych nieruchomości, większej przejrzystości transakcji dotyczących nieruchomości i ograniczenia korzystania ze złotych wiz.
46. W związku z tym wzywa Komisję Europejską do zwiększenia nadzoru nad regulacją rynku w sektorze mieszkaniowym oraz do podjęcia działań w celu zwalczania spekulacji na rynku mieszkaniowym na szczeblu UE. W tym celu zasadnicze znaczenie ma ustanowienie ogólnounijnego rejestru służącego przejrzystości transakcji dotyczących nieruchomości, który obejmowałby rzeczywistych właścicieli każdej nieruchomości. Dzięki temu każdy najemca byłby świadomy tożsamości właściciela, co zwiększyłoby przejrzystość i rozliczalność. Podejmując problem finansjalizacji i wdrażając solidne przepisy na rynku mieszkaniowym, możemy złagodzić drapieżne praktyki dużych inwestorów w nieruchomości nastawionych na zysk. Podejście to pomoże zapobiegać mnożeniu się pustych i niedostatecznie wykorzystywanych budynków, tak aby mieszkalnictwo służyło potrzebom ludzi, a nie wyłącznie interesom finansowym.
47. Podkreśla potrzebę sprostania wyjątkowym wyzwaniom wielu miast, w których w ostatnich dziesięcioleciach widoczny jest wzrost liczby ludności, co doprowadziło do szczególnie dużej presji na rynek mieszkaniowy.
48. Przypomina Unii Europejskiej, że niektóre orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 10 ograniczyły w przeszłości zdolność organów publicznych w państwach członkowskich do finansowania szeroko zakrojonych inicjatyw na rzecz mieszkań socjalnych i przystępnych cenowo.
49. W związku z tym wzywa do pilnego i aktywnego zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w trwającą reformę pomocy państwa oraz do rozważenia rozszerzenia zakresu pomocy państwa poza mieszkalnictwo socjalne, tak aby objąć nim wszystkie modele sprzyjające przystępności cenowej mieszkań oraz tworzeniu inkluzywnych i zintegrowanych dzielnic. Reforma ta powinna uwzględniać wyłączenia dotyczące tworzenia lub renowacji przystępnych cenowo mieszkań z ograniczeń dotyczących pomocy państwa, tak aby takie projekty mogły być zatwierdzane zgodnie z nowymi zasadami pomocy państwa. Domaga się przeglądu decyzji w sprawie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym z 2012 r. w celu dostosowania jej do tego szerszego podejścia. Ponadto trwający przegląd ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych (GBER) powinien zawierać konkretne wyłączenie dla przystępnych cenowo mieszkań na mocy art. 56. Umożliwi to pomoc państwa na projekty mieszkaniowe zapewniające lokale po cenie niższej niż rynkowa.
50. Przyznaje, że najem krótkoterminowy wpływa na lokalne społeczności na wielorakie sposoby i chociaż niektóre skutki są pozytywne - zwiększony ruch turystyczny, nowe możliwości biznesowe, dodatkowe źródła przychodów - inne są problematyczne - hałas, zanieczyszczenie, zachowania antyspołeczne, mniejsza dostępność wynajmu długoterminowego 11 . Najem krótkoterminowy może również zagrażać prawom najemców i zakłócać funkcjonowanie społeczności lokalnych, powodując przesiedlenia i gentryfikację. Podkreśla znaczenie pełnego wdrożenia unijnych ram regulujących wynajem krótkoterminowy i priorytetowego traktowania stałego zakwaterowania, w szczególności w odniesieniu do obowiązków platform w zakresie przestrzegania przepisów regionalnych i lokalnych, w tym dostarczania władzom lokalnym i regionalnym wiarygodnych, terminowych i przydatnych danych na potrzeby kształtowania polityki.
51. Przyznaje, że w przypadku niektórych popularnych ośrodków turystycznych, takich jak wyspy, gdzie sektor turystyki stanowi znaczące źródło przychodów, powszechne zakupy drugich domów mogą również mieć znaczący wpływ na dostępność mieszkań dla ludności lokalnej, zwiększając koszty w tym sektorze, ograniczając dostęp do gruntów pod zabudowę mieszkaniową i zmniejszając podaż mieszkań. Zauważa, że ta dynamika może prowadzić do zmniejszenia w takich lokalizacjach dostępności przystępnych cenowo mieszkań i tym samym do dalszego pogłębienia dysproporcji terytorialnych. W europejskim planie na rzecz przystępnych cenowo mieszkań należy zaproponować środki zachęcające właścicieli drugich domów lub pustostanów, by w stosownych przypadkach umożliwiali ich najem po przystępnych cenach.
52. Zaznacza, że jednym z rozwiązań problemu wysokich kosztów mieszkaniowych, obok regulacji i bardziej efektywnego wykorzystania wolnych lokali, jest zwiększenie podaży poprzez budowę nowych mieszkań, przy jednoczesnym dalszym dostosowywaniu i odnawianiu obecnych zasobów mieszkaniowych. Obejmuje to szybsze procesy planowania i wydawania pozwoleń, bardziej opłacalne i zrównoważone metody budowlane oraz rozwijanie wydajnych systemów budowlanych zarówno w przypadku nowych budynków, jak i renowacji. Podkreśla konieczność zapewnienia świadczenia podstawowych usług publicznych przy opracowywaniu nowych rozwiązań. Apeluje również o inwestycje w badania naukowe i innowacje w celu zwiększenia wydajności oraz o strategie polityczne wspierające łatwiejsze przechodzenie między różnymi rodzajami mieszkań i rodzajami najmu w ciągu całego życia. Poszczególne państwa członkowskie, we współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi, muszą zadbać o stosowne regulacje, odpowiednią infrastrukturę i odpowiednie grunty, aby umożliwić renowację i budowę nowych mieszkań i zachęcić do tego. Zaznacza również, że fundusze i wsparcie UE muszą być łatwo dostępne. Akcentuje znaczenie usunięcia barier regulacyjnych i usprawnienia procedur administracyjnych w celu wspierania innowacji, zmniejszenia opóźnień i zwiększenia inwestycji w skuteczne i zrównoważone metody budowlane.
Branża budowlana
53. Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja Europejska koncentruje się na zrównoważonych technikach budowlanych opartych na przyrodzie, a także na innowacjach przewidzianych w nowym europejskim Bauhausie. Podkreśla potrzebę propagowania przemysłowych, modułowych technik budowlanych mających na celu zmniejszenie zużycia energii, przyspieszenie dostaw mieszkań i wysokiej jakości projektowanie wraz z poprawą jakości mieszkań.
54. Uznaje zasadniczą rolę władz lokalnych i regionalnych w wyposażaniu siły roboczej w umiejętności potrzebne do stymulowania transformacji ekologicznej i cyfrowej, zwłaszcza w dekarbonizacji sektora budowlanego. Podkreśla rosnące wysiłki władz lokalnych i regionalnych w zakresie programów na rzecz umiejętności ekologicznych skierowanych do społeczności znajdujących się w trudnej sytuacji, ze szczególnym uwzględnieniem efektywności energetycznej, obiegu zamkniętego i zrównoważonych praktyk budowlanych. Kładzie nacisk na znaczenie zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w unijne inicjatywy na rzecz rozwijania umiejętności, zapewnienia długoterminowego finansowania programów szkoleniowych i propagowania inkluzywnych reform rynku pracy, tak aby wszystkie grupy społeczne mogły w pełni uczestniczyć w transformacji ekologicznej i by nikt nie został pominięty.
55. Podkreśla znaczenie podjęcia działań w ramach systemu edukacji, a w szczególności szkolenia zawodowego, aby zmniejszyć obecne braki kadrowe, jeśli chodzi o liczbę i umiejętności specjalistów potrzebnych do budowy nowych domów mieszkalnych. Co roku wielu mieszkań nie buduje się ze względu na brak wyspecjalizowanej siły roboczej. W związku z tym uprzemysłowienie budownictwa może przyspieszyć budowę mieszkań.
56. W dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków określono wymogi dotyczące zrównoważonego charakteru budynków w całym cyklu życia: od budowy, poprzez użytkowanie, po rozbiórkę. Te wymogi mają znaczący wpływ na budownictwo i pomogą w rozwoju zrównoważonego sektora budowlanego. By sektor ten był zrównoważony, konieczne będzie dokonanie dużych inwestycji i dostosowania środków mających na celu renowację obecnych zasobów mieszkaniowych. W związku z tym Komitet zwraca się do Komisji o przedstawienie jasnego planu działania wskazującego, kiedy wprowadzone zostaną nowe wymogi i co będą przewidywać. Taki plan działania dawałby przedsiębiorstwom budowlanym większą pewność oraz wyjaśniałby, kiedy muszą inwestować oraz czy obecne inwestycje i kierunki będą nadal wystarczające w przyszłości. Dzięki temu europejski sektor budowlany będzie mógł wspólnie inwestować, by osiągnąć korzyści skali wynikające z jednolitego rynku UE.
57. Proponuje, by wspierać rozwój europejskich programów kształcenia zawodowego ukierunkowanych na miejsca pracy i profile techniczne związane z sektorem budowlanym, ze szczególnym uwzględnieniem regionów borykających się ze strukturalnym niedoborem siły roboczej. Programy te powinny obejmować specjalne szkolenia w zakresie przemysłowych i modułowych technik budowlanych, innowacyjnych procesów, efektywności energetycznej, cyfryzacji i zrównoważonego charakteru budynków. Zapewniłyby one regionom zdolność operacyjną do szybkiego i skutecznego wdrożenia mieszkalnictwa publicznego i renowacji energetycznej zasobów budowlanych, a jednocześnie ułatwiłyby zatrudnienie osób młodych i bezrobotnych.
Zarządzanie
58. Nalega na systematyczne i merytoryczne konsultacje z władzami lokalnymi i regionalnymi oraz z KR-em w procesie opracowywania i wdrażania europejskiego planu na rzecz przystępnych cenowo mieszkań. Władze lokalne i regionalne mają zasadnicze znaczenie nie tylko dla kształtowania planu, ale także dla zapewnienia jego pomyślnej realizacji na szczeblu lokalnym i regionalnym.
59. Uważa, zgodnie z opinią Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES-u), że nowy europejski komisarz do spraw energii i mieszkalnictwa oraz grupa zadaniowa Komisji Europejskiej do spraw mieszkalnictwa powinni być wspierani przez grupę ekspertów, w tym przedstawicieli technicznych KR-u, głównych europejskich stowarzyszeń władz lokalnych i regionalnych oraz europejskich organizacji zainteresowanych stron działających na rynku mieszkaniowym i lokatorów. Należy konsultować się z grupą ekspertów technicznych, składającą się z urzędników KR-u i sekretariatów tych stowarzyszeń i organizacji oraz regularnie informować ją o postępach w realizacji europejskiego planu na rzecz przystępnych cenowo mieszkań. Komitet domaga się, aby przedstawiciele polityczni - w tym członkowie KR-u, Eurocities oraz Rady Gmin i Regionów Europy, a także krajowych stowarzyszeń władz lokalnych - aktywnie uczestniczyli w dyskusjach strategicznych i by skonsultowano się z nimi przed publikacją wniosku Komisji, tak aby plan odzwierciedlał priorytety władz lokalnych i regionalnych.
60. Z zadowoleniem przyjmuje utworzenie w Parlamencie Europejskim Komisji Specjalnej ds. Kryzysu Mieszkaniowego w Unii Europejskiej i wyraża pełną gotowość do wniesienia wkładu - zarówno politycznego, jak i technicznego - w prace tej nowej komisji. KR jest gotów współpracować w celu rozwiązania tej pilnej kwestii, wykorzystując swoją wiedzę fachową w zakresie sprawowania rządów na szczeblu lokalnym i regionalnym.
61. Wyraża zadowolenie z pozytywnego wpływu opinii KR-u "Inteligentne, zrównoważone i przystępne cenowo mieszkania jako narzędzie władz lokalnych wobec licznych wyzwań" 12 oraz z decyzji Komisji Europejskiej o przeprowadzeniu szeroko zakrojonych konsultacji w sprawie mieszkalnictwa, a także zorganizowania dorocznego szczytu UE w celu zgromadzenia wszystkich zainteresowanych stron, w tym KR-u. To wielopoziomowe podejście, oparte na zasadzie pomocniczości, ma kluczowe znaczenie dla skutecznej koordynacji działań władz publicznych na rzecz mieszkań socjalnych i przystępnych cenowo.
62. Wzywa Komisję Europejską do publikowania rocznego sprawozdania zawierającego kompleksowe dane na temat stanu mieszkalnictwa w UE na poziomie NUTS 3, które zostanie poddane przeglądowi i zatwierdzone przez Parlament Europejski, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny i KR.
Bruksela, dnia 14 maja 2025 r.
Komitet Stały Rady Ministrów wprowadził bardzo istotne zmiany do projektu ustawy przygotowanego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – poinformował minister Maciej Berek w czwartek wieczorem, w programie „Pytanie dnia” na antenie TVP Info. Jak poinformował, projekt nowelizacji ustawy o PIP powinien trafić do Sejmu w grudniu 2025 roku, aby prace nad nim w Parlamencie trwały w I kwartale 2026 r.
05.12.2025
4 grudnia Komitet Stały Rady Ministrów przyjął projekt zmian w ustawie o PIP - przekazało w czwartek MRPiPS. Nie wiadomo jednak, jaki jest jego ostateczny kształt. Jeszcze w środę Ministerstwo Zdrowia informowało Komitet, że zgadza się na propozycję, by skutki rozstrzygnięć PIP i ich zakres działał na przyszłość, a skutkiem polecenia inspektora pracy nie było ustalenie istnienia stosunku pracy między stronami umowy B2B, ale ustalenie zgodności jej z prawem. Zdaniem prawników, to byłaby kontrrewolucja w stosunku do projektu resortu pracy.
05.12.2025
Przygotowany przez ministerstwo pracy projekt zmian w ustawie o PIP, przyznający inspektorom pracy uprawnienie do przekształcania umów cywilnoprawnych i B2B w umowy o pracę, łamie konstytucję i szkodzi polskiej gospodarce – ogłosili posłowie PSL na zorganizowanej w czwartek w Sejmie konferencji prasowej. I zażądali zdjęcia tego projektu z dzisiejszego porządku posiedzenia Komitetu Stałego Rady Ministrów.
04.12.2025
Prezydent Karol Nawrocki podpisał we wtorek ustawę z 7 listopada 2025 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt. Jej celem jest wprowadzenie zakazu chowu i hodowli zwierząt futerkowych w celach komercyjnych, z wyjątkiem królika, w szczególności w celu pozyskania z nich futer lub innych części zwierząt. Zawetowana została jednak ustawa zakazująca trzymania psów na łańcuchach. Prezydent ma w tym zakresie złożyć własny projekt.
02.12.2025
Resort pracy nie podjął nawet próby oszacowania, jak reklasyfikacja umów cywilnoprawnych i B2B na umowy o pracę wpłynie na obciążenie sądów pracy i długość postępowań sądowych. Tymczasem eksperci wyliczyli, że w wariancie skrajnym, zakładającym 150 tys. nowych spraw rocznie, skala powstałych zaległości rośnie do ponad 31 miesięcy dodatkowej pracy lub koniecznego zwiększenia zasobów sądów o 259 proc. Sprawa jest o tyle ważna, że na podobnym etapie prac są dwa projekty ustaw, które – jak twierdzą prawnicy – mogą zwiększyć obciążenie sądów.
25.11.2025
Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o Funduszu Medycznym - poinformował w środę rzecznik rządu Adam Szłapka. Przygotowana przez resort zdrowia propozycja zakłada, że Narodowy Fundusz Zdrowia będzie mógł w 2025 r. otrzymać dodatkowo około 3,6 mld zł z Funduszu Medycznego. MZ chce również, by programy inwestycyjne dla projektów strategicznych były zatwierdzane przez ministra zdrowia, a nie jak dotychczas, ustanawiane przez Radę Ministrów. Zamierza też umożliwić dofinansowanie programów polityki zdrowotnej realizowanych przez gminy w całości ze środków Funduszu Medycznego.
19.11.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.3475 |
| Rodzaj: | Opinia |
| Tytuł: | Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Rola miast i regionów w planie UE na rzecz przystępnych cenowo mieszkań |
| Data aktu: | 16/07/2025 |
| Data ogłoszenia: | 16/07/2025 |