Projekt ma na celu usunięcie występujących w praktyce wątpliwości interpretacyjnych.

Zgodnie z projektowanym art. 49 § 1-5 k.c., urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazów, energii elektrycznej, urządzenia infrastruktury telekomunikacyjnej, a także urządzenia przeznaczone do prowadzenia ruchu kolejowego, urządzenia tras tramwajowych, transportu linowego, linii trolejbusowych oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa. Urządzenia przesyłowe wchodzą w skład przedsiębiorstwa, z chwilą gdy przedsiębiorca przyłączył je w sposób trwały do swojej sieci. Jeżeli koszty budowy urządzeń poniósł przedsiębiorca, to urządzenia te stanowią jego własność, także po trwałym połączeniu z cudzą nieruchomością, a przed wejściem w skład przedsiębiorstwa. Jeżeli koszty budowy urządzeń poniósł właściciel nieruchomości, z którą trwale je połączono, może on żądać, aby przedsiębiorca nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, jeśli urządzenia te weszły w skład przedsiębiorstwa, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca. Jeżeli koszty budowy urządzeń przesyłowych poniosła inna osoba to urządzenia te stanowią jej własność także po trwałym połączeniu z cudzą nieruchomością. Osoba ta może żądać, aby przedsiębiorca nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, jeśli urządzenia te weszły w skład przedsiębiorstwa, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca.

Zdaniem projektodawców zastosowanie art. 49 § 1 k.c. także do urządzeń infrastruktury telekomunikacyjnej, urządzeń przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego, urządzeń transportu linowego i linii trolejbusowych jest w pełni uzasadnione, skoro urządzenia służące do tego transportu z reguły nie są posadowione na gruntach stanowiących własność przedsiębiorców świadczących te usługi. Jednocześnie proponuje się utrzymać sformułowanie „inne urządzenia podobne”, co umożliwia niezbędną elastyczność przy wykładni tego przepisu.

W projektowanym art. 49 § 1 k.c. wymieniono urządzenia infrastruktury telekomunikacyjnej. Na infrastrukturę telekomunikacyjną składają się urządzenia telekomunikacyjne, oprócz telekomunikacyjnych urządzeń końcowych, oraz w szczególności linie, kanalizacje kablowe, słupy, wieże, maszty, kable, przewody oraz osprzęt, wykorzystywane do zapewnienia telekomunikacji.

Proponuje się objęcie zakresem stosowania art. 49 § 1 k.c. urządzeń przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego. Przez urządzenia te należy rozumieć tory (szyny), sygnalizatory, sieć trakcyjną, zwrotnice, sygnałowe trasy kablowe, sieć światłowodów, kabli teletechnicznych, jak również infrastrukturę punktową, np. maszty antenowe czy kontenery różnorodnych urządzeń przytorowych itp., a nie grunty zajęte pod torami. Dotyczy to także metra, do którego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.).

Projektodawcy ustawy podkreślają, że w wyniku uwłaszczenia PKP (obecnie PKP S.A.) grunty zajęte pod torami stały się przedmiotem użytkowania wieczystego tego podmiotu, a budynki i inne urządzenia znajdujące się na tych gruntach stały się z mocy prawa jego własnością (por. art. 34, 35, 37a ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” (Dz. U. Nr 84, poz. 948, z późn. zm.). W tej sytuacji, zgodnie z art. 235 § 2 k.c., przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym. Zatem w tych przypadkach własność urządzeń linii kolejowych jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym gruntów, a więc urządzenia te nie stanowią części składowej gruntu, a co za tym idzie art. 49 § 1 k.c. nie znajdzie zastosowania.

W § 2 art. 49 k.c. wyjaśniono co oznacza użyte w § 1 sformułowanie „jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa”. Przyjęto tu wykładnię Trybunału Konstytucyjnego zawartą w uchwale z dnia 4 grudnia 1991 r. W 4/91 (OTK 1991, nr 1, poz. 21) oraz Sądu Najwyższego zawartą w uchwale 7 sędziów z dnia 8 marca 2006 r. III CZP 105/05 (OSNC 2006, nr 10, poz. 159). W obydwu uchwałach podkreśla się element trwałego (a nie chwilowego, tymczasowego) połączenia.

Proponowana treść art. 49 § 3, 4 i 5 k.c. dotyczy szczegółowego uregulowania statusu prawnego urządzeń, o których stanowi art. 49 § 1 k.c., w szczególności w aspekcie ich własności. Prawidłowe rozstrzygnięcie tego zagadnienia wymaga przede wszystkim określenia statusu prawnego tych urządzeń w świetle prawa rzeczowego.

Urządzenie jest niewątpliwie rzeczą ruchomą, która połączona w sposób trwały z nieruchomością (z reguły niebędącą własnością przedsiębiorcy) uzyskuje status części składowej nieruchomości z mocy art. 191 k.c. Dotyczy to okresu między ich wybudowaniem (posadowieniem) a chwilą, gdy „wchodzą w skład przedsiębiorstwa”. Pojęcie „wejście w skład przedsiębiorstwa” oznacza – zgodnie z uchwałą Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 1991 r. W 4/91 (OTK z 1991 r., Nr 1, poz. 22) oraz uchwałą (7) Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2006 r. III CZP 105/05 (OSNC 2006 r., Nr 10, poz. 159) – faktyczne (fizyczne) przyłączenie urządzenia do sieci.

Ponadto odrębną regulację proponuje się w odniesieniu do budynków i budowli, które służą wyłącznie do korzystania z urządzeń określonych w art. 49 § 1 k.c. Zgodnie z projektowanym art. 49 § 6 i 7 k.c., budynki i budowle służące wyłącznie do korzystania z urządzeń przesyłowych wzniesione przez przedsiębiorcę na nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu, stanowią jego własność. Własność tych budynków i budowli jest prawem związanym ze służebnością przesyłu. Jeżeli budynki i budowle, zostały wzniesione na nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu przez jej właściciela lub inną osobę, właściciel nieruchomości może żądać, aby przedsiębiorca nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności takich budynków i budowli może wystąpić także przedsiębiorca.

W projekcie proponuje się ponadto wprowadzenie regulacji dotyczącej służebności gruntowej, zgodnie z którą służebność gruntową może ustanowić użytkownik wieczysty; obciąża ona prawo użytkowania wieczystego. Służebność gruntowa może być ustanowiona na rzecz użytkownika wieczystego.

W zakresie służebności przesyłu projektodawcy proponują podkreślić, że służebność przesyłu może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności przedsiębiorstwa lub jego części. Ustanowienie służebności przesyłu nastąpi z uwzględnieniem interesu społeczno – gospodarczego i uzasadnionego interesu właściciela nieruchomości, tak aby stanowiła jak najmniejsze obciążenie gruntów, na których urządzenia są lub mają być posadowione. Odpowiednie wynagrodzenie za zawarcie umowy o ustanowienie służebności przesyłu, o którym mowa w art. 3052§ 1 i 2 k.c., określa się uwzględniając wysokość wynagrodzeń ustalanych w drodze umowy za podobne obciążenia w zbliżonych okolicznościach, a w ich braku – obniżenie użyteczności lub wartości obciążonej nieruchomości.

Istotną rolę w projektowanej ustawie odgrywają przepisy przejściowe. Zgodnie z nimi, urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., istniejące w dniu wejścia w życie projektowanej ustawy, stanowią własność przedsiębiorcy, jeżeli poniósł koszty ich budowy. Jeżeli koszty te poniosła inna osoba i jest ich właścicielem, to może żądać, aby przedsiębiorca nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, jeśli urządzenia te weszły w skład przedsiębiorstwa, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca. Własność budynków i budowli służących wyłącznie do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., wzniesionych na nieruchomości przed wejściem w życie projektowanej ustawy, może być przeniesiona przez właściciela nieruchomości na przedsiębiorcę w umowie o ustanowienie służebności przesyłu. Jeżeli koszty ich budowy poniósł przedsiębiorca, przeniesienie następuje nieodpłatnie. W braku porozumienia stronom przysługuje roszczenie o przeniesienie własności. Jeżeli ustanowienie służebności przesyłu następuje na podstawie orzeczenia sądowego, sąd orzeka jednocześnie o przeniesieniu na rzecz przedsiębiorcy własności takich budynków i budowli.

Do zasiedzenia służebności przesyłu wlicza się okres posiadania służebności, który przed wejściem w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) uzasadniał nabycie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Projektowana ustawa będzie wchodzić w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.

Na podstawie: www.kprm.gov.pl, stan z dnia 3 listopada 2010 r., www.ms.gov.pl, stan z dnia 3 listopada 2010 r.