Przygotowywany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej projekt ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej ma to zmienić.

Projekt ustawy w sposób kompleksowy reguluje problematykę wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej w tym: działania profilaktyczne skierowane do rodzin zagrożonych dysfunkcją lub przeżywających trudności, zbudowanie mechanizmów pracy z rodziną dziecka, organizację systemu pieczy zastępczej oraz problematykę usamodzielnień pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej.

Projekt ustawy określa:
1. zasady i formy wspierania rodziny przeżywającej trudności w wykonywaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczej;
2. zasady i formy sprawowania pieczy zastępczej oraz pomocy w usamodzielnianiu jej pełnoletnich wychowanków;
3. zadania administracji publicznej w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
4. zasady finansowania wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
5. zadania administracji publicznej w zakresie postępowania adopcyjnego.

Projekt ustawy wprowadza rozbudowany system profilaktyki oraz intensyfikacji działań na rzecz rodziny wychowującej małoletnie dzieci, przeżywającej trudności.

W ramach działań profilaktycznych w gminie projekt ustawy wprowadza następujące priorytety:
1. obowiązek opracowywania przez samorządy gmin lokalnych programów wspierania rodzin wychowujących małoletnie dzieci,
2. konieczność stosowania wczesnej profilaktyki społecznej dla młodych rodzin,
3. środowiskowe formy opieki pozarodzinnej dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym,
4. wprowadzenie stanowiska asystenta rodziny, który niezależnie od pracowników socjalnych zajmowałby się wyłącznie pomocą i pracą z rodziną,
5. wprowadzenie koordynacji wszystkich instytucji i służb zobowiązanych do wspierania rodziny poprzez powołanie zespołu interdyscyplinarnego.

Projekt nowej regulacji prawnej zakłada wprowadzenie asystenta rodziny na poziomie samorządu gminnego. Celem pracy asystenta będzie osiągnięcie przez rodzinę podstawowego poziomu stabilności życiowej, która umożliwi jej wychowywanie dzieci. Jego głównym zadaniem będzie niedopuszczenie do oddzielenia dziecka od rodziny lub umożliwienie jak najszybszego powrotu dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej do rodziców. Asystent rodziny będzie również udzielał kompleksowego wsparcia pełnoletnim wychowankom opuszczającym rodziny zastępcze spokrewnione.

Działania asystenta podejmowane na rzecz rodziny powinny polegać między innymi na:
1. prowadzeniu poradnictwa i edukacji dla rodzin będących w trudnej sytuacji życiowej, w tym poradnictwa dotyczącego możliwości rozwiązywania problemów, oraz udzielaniu informacji na temat pomocy świadczonej przez właściwe instytucje rządowe, samorządowe i organizacje pozarządowe,
2. udzielaniu pomocy rodzinom w poprawie ich sytuacji życiowej, w tym w uzyskaniu zatrudnienia, podnoszeniu kwalifikacji zawodowych oraz zdobywaniu umiejętności prawidłowego prowadzenia gospodarstwa domowego,
3. sporządzaniu wraz z zespołem interdyscyplinarnym planu pracy z rodziną,
4. monitorowaniu funkcjonowania rodziny po zakończeniu pracy z rodziną,
5. współpracy z rodziną zastępczą, rodzinnym domem dziecka lub placówką opiekuńczo-wychowawczą, w której umieszczono dziecko z rodziny przeżywającej trudności w wykonywaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczej oraz koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej i sądem,
6. udzielaniu pomocy rodzinom zastępczym spokrewnionym oraz pełnoletnim wychowankom opuszczającym te rodziny.

Projekt ustawy przewiduje tzw. środowiskowe formy wspierania rodziny. Zadaniem placówek wsparcia dziennego będzie opieka nad dzieckiem w czasie pozaszkolnym, a także pomoc jego rodzicom lub opiekunom. Zgodnie z projektem, rodzina przeżywająca trudności będzie mogła również liczyć na pomoc rodziny wspierającej. O roli i wykonywanych zadaniach rodziny wspierającej będzie decydowała gmina, uwzględniając m.in. lokalne możliwości oraz potrzeby rodzin korzystających z pomocy.

Jednym z zasadniczych rozwiązań projektowanej ustawy jest przekazanie gminie zadań z zakresu organizacji i finansowania pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych spokrewnionych. Oznacza to, że gmina odpowiadać będzie za zapewnienie opieki dzieciom w rodzinach zastępczych spokrewnionych oraz finansowanie tych rodzin.

Z kolei do zadań własnych powiatu należeć będzie wykonywanie zadań z zakresu organizacji i finansowania rodzin zastępczych niezawodowych i zawodowych, rodzinnych domów dziecka oraz placówek opiekuńczo–wychowawczych.

Zgodnie z projektem ustawy, do rodzinnych form pieczy zastępczej należą:
1. rodziny zastępcze spokrewnione;
2. rodziny zastępcze niezawodowe;
3. rodziny zastępcze zawodowe;
4. rodzinne domy dziecka.

Rodziny zastępcze i osoby prowadzące rodzinny dom dziecka będą mogły korzystać ze wsparcia rodzin pomocowych. Projekt ustawy określa tryb kwalifikowania kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka oraz wskazuje sposób dokonywania okresowych ocen pod kątem predyspozycji do pełnienia powierzonych funkcji, jakości pracy oraz występujących problemów. Określone zostaną także warunki, które spełnić musi osoba ubiegająca się o status rodziny zastępczej lub osoby prowadzącej rodzinny dom dziecka, sposób doboru rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka dla dziecka powierzanego pieczy zastępczej, a także sposób przygotowania przez powiatowe centrum pomocy rodzinie niezbędnych informacji oraz dokumentacji o dziecku i tryb ich przekazywania.

Zupełnie nowym rozwiązaniem projektowanej ustawy jest określenie pojęcia rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem. Zgodnie z projektem ustawy, funkcję rodziny spokrewnionej pełnić będą mogli jedynie wstępni i rodzeństwo dziecka. Ma to swoje uzasadnienie w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego tj. uwzględnia się osoby, na których z mocy prawa ciąży obowiązek alimentacyjny. W rodzinach zastępczych spokrewnionych, z istoty rzeczy, nie będzie się określać liczby dzieci pozostających w pieczy, gdyż będzie ona wynikać z sytuacji danej rodziny i stopnia pokrewieństwa.

W rodzinach zastępczych zawodowych i niezawodowych będzie można umieścić do trojga dzieci. Umieszczenie większej liczby dzieci będzie możliwe wyłącznie wtedy, gdy jest to rodzeństwo i zgodę na to wyrazi rodzina zastępcza, po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej.

Projekt ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej proponuje nowe rozwiązanie, mające na celu wsparcie rodzinnej pieczy zastępczej - rodziny pomocowe. Rola rodziny pomocowej sprowadzać się będzie przede wszystkim do wsparcia rodzin zastępczych oraz rodzinnych domów dziecka w sytuacjach czasowej niemożności wypełniania przez nie opieki nad dziećmi, np. w okresie wyjazdów wypoczynkowych czy konieczności pobytu w szpitalu lub w przypadku innych nieprzewidzianych trudności w rodzinie.

Rodzinami uprawnionymi do pełnienia funkcji rodziny pomocowej będą:
1. rodziny zastępcze zawodowe, rodziny zastępcze niezawodowe i rodzinne domy dziecka;
2. rodziny przeszkolone i zakwalifikowane do pełnienia roli rodziny zastępczej, rodzinnego domu dziecka lub rodziny przysposabiającej.

Projekt ustawy przewiduje zmianę wysokości wynagrodzeń dla rodzin zastępczych i osób prowadzących rodzinny dom dziecka, a także zmianę wysokości świadczeń pieniężnych oraz form świadczeń niepieniężnych w rodzinnej pieczy zastępczej. Zmieniają się również zasady waloryzacji wynagrodzeń i świadczeń pieniężnych. Proponuje się, aby wynagrodzenia były waloryzowane corocznie wskaźnikiem wzrostu płac w państwowej sferze budżetowej. Natomiast kwoty pomocy finansowej na utrzymanie dziecka wraz z dodatkami oraz inne świadczenia obligatoryjne i fakultatywne waloryzowane będą wówczas, gdy wzrost cen towarów i usług przekroczy 5% w okresie od ostatnio przeprowadzonej waloryzacji tych świadczeń.

Projekt ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadza rozwiązania zmierzające do przekształcenia obecnych placówek opiekuńczo–wychowawczych w małe placówki, w których warunki życia będą zbliżone do domowych. Placówki te, zgodnie z projektem ustawy, powinny liczyć nie więcej niż 14 dzieci. Docelowo instytucje te będą przeznaczone tylko dla dzieci od 10 roku życia, wymagających szczególnej opieki lub działań terapeutycznych, które mają trudności w przystosowaniu się do życia rodzinnego.

Projekt ustawy nie przewiduje podziału placówek opiekuńczo–wychowawczych na typy, tak jak to ma miejsce obecnie. Natomiast wskazana została możliwość specjalizowania się placówki w pełnieniu funkcji interwencyjnej i specjalistyczno–terapeutycznej. Nadal funkcjonować będą prowadzone przez samorząd województwa regionalne placówki opiekuńczo–terapeutyczne, które dotychczas funkcjonowały jako regionalne placówki opiekuńczo–wychowawcze. W regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej przebywać będą mogły dzieci wymagające szczególnej opieki lub mające trudności w przystosowaniu się do życia w rodzinie, które ze względu na stan zdrowia wymagający stosowania specjalistycznej opieki i rehabilitacji nie będą mogły zostać umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej lub w placówce opiekuńczo–wychowawczej. W regionalnej placówce opiekuńczo–terapeutycznej można będzie umieścić, w tym samym czasie, łącznie nie więcej niż 30 dzieci.

Jednym z zasadniczych rozwiązań projektowanej ustawy jest umożliwienie wszystkim pełnoletnim wychowankom pieczy zastępczej, bez względu na osiągane dochody, korzystanie z pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki. Natomiast pomoc pieniężna na usamodzielnienie oraz pomoc na zagospodarowanie dla pełnoletniego wychowanka pieczy zastępczej, zgodnie z projektowanymi regulacjami prawnymi, będzie uzależniona od jego dochodu. Kryterium ustalone zostało na poziomie 1200 zł. Pełnoletni wychowanek będzie mógł skorzystać z tej formy pomocy na zakończenie indywidualnego programu usamodzielnienia.

Pomoc pieniężna dla pełnoletnich wychowanków rodzin zastępczych spokrewnionych finansowana będzie przez gminę. Natomiast wychowankom pozostałych (zawodowych i niezawodowych) rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka i placówek opiekuńczo–wychowawczych świadczenia te będzie finansował powiat.

Zadania z zakresu wspierania rodziny oraz organizacji rodzin zastępczych spokrewnionych będzie wykonywać samorząd gminny, natomiast w powiatach będą wykonywane zadania z zakresu organizacji i finansowania rodzin zastępczych zawodowych i niezawodowych, rodzinnych domów dziecka oraz placówek opiekuńczo–wychowawczych.

Realizacja zadań z zakresu rodzinnej pieczy zastępczej przypisanych powiatowi wymaga wyboru przez starostę organizatora rodzinnej pieczy zastępczej. Zdaniem projektodawców ustawy, pożądane byłoby jak najszersze wykorzystanie potencjału osobowego i organizacyjnego organizacji pozarządowych. Funkcję organizatora pełnić mogłyby także obecne ośrodki adopcyjno-opiekuńcze działające na szczeblu powiatu, po odpowiednim przekształceniu. Wyodrębnienie organizatora rodzinnej pieczy zastępczej ma na celu rozdzielenie funkcji administracyjnych i kontrolnych powiatowego centrum pomocy rodzinie od funkcji organizacyjnych związanych z realizacją zadań w sferze rodzinnej pieczy zastępczej. Obecnie wszystkie te funkcje w imieniu starosty pełni powiatowe centrum pomocy rodzinie. Organizator rodzinnej pieczy zastępczej będzie, przede wszystkim, zapewniać: szkolenie rodzin zastępczych oraz osób prowadzących rodzinne domy dziecka; profesjonalną kwalifikację osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą; wsparcie osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą; prowadzenie poradnictwa, terapii, grup wsparcia dla rodzinnych form pieczy zastępczej.

Za finansowanie pobytu dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej jest odpowiedzialny powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania przed umieszczeniem go w pieczy zastępczej. Powiaty w ramach nowej ustawy mogą umieszczać dzieci ze swojego terenu w różnych formach pieczy na terenie innych samorządów powiatowych, na podstawie porozumień.

Projekt ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej został skierowany pod obrady Komitetu Rady Ministrów.

Na podstawie: www.mpips.gov.pl, stan z dnia 30 sierpnia 2010 r.