M.N. domagała się przyznania jej świadczeń z tytułu zachowku. Powództwo zostało oddalone. Także apelacja powódki została oddalona. Sądy stanęły na zgodnym stanowisku, że żądanie zachowku było przedawnione. Jednocześnie żądanie powódki zostało uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sądy zwróciły uwagę, że powódka zerwała więzi z rodzicami. Nie udzielała im wsparcia, gdy byli schorowani.
Powódka nie zgodziła się z wyrokiem sądu i wniosła skargę kasacyjną. Podkreśliła, że Sąd Najwyższy powinien zająć się zagadnieniem stosowania art. 5 k.c. w sprawach dotyczących zachowku. W świetle tego przepisu nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Skarżąca wniosła o wyjaśnienie tego, w jakich przypadkach dopuszcza się zastosowanie przepisu art. 5 k.c. w sprawach spadkowych. W jej ocenie wymaga analizy to, czy stosowanie tej regulacji może opierać się wyłącznie na ocenie relacji istniejących pomiędzy zobowiązanym i uprawnionym z tytułu zachowku, czy także między uprawnionym z tytułu zachowku i spadkodawcą.
Istotne zagadnienie prawne
Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Wyjaśnił, że skarga kasacyjna może być przyjęta do rozpoznania, jedynie gdy w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne; istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów; zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Kluczowe jest to, że skarga kasacyjna stanowi nadzwyczajny środek zaskarżenia. Z treści skargi nie wynika wprost, na którą z wyszczególnionych przesłanek powódka się powołuje. Można przyjąć, że w jej ocenie w sprawie wystąpiło istotne zagadnienie prawne. Powódka nie przedstawiła jednak przekonującego wywodu – wskazał Sąd Najwyższy.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Data ustalenia wartości nieruchomości wchodzącej w skład zachowku >
Czytaj: Dziedziczenie - problem powszechny i... słabo rozpoznany>>
Poważny problem prawny
Strona, która wskazuje, że w sprawie zaistniało abstrakcyjne istotne zagadnienie prawne powinna przedstawić argumenty, które prowadzą do różnych ocen. Z argumentacji skarżącej powinno więc wynikać, że określone zagadnienie jest sporne w orzecznictwie, a jednocześnie wyjaśnienie danej kwestii przyczyni się do rozwoju prawa. Rozstrzygnięcie sporu powinno więc rzutować nie tylko na rozpoznanie skargi strony, ale i na inne podobne sprawy – wyjaśnił Sąd Najwyższy. Zagadnienie, którym miałby zająć się SN, powinno być przy tym istotne. Nie można jednak podzielić twierdzeń skarżącej, że wniesiona przez nią skarga kasacyjna powinna zostać przyjęta do rozpoznania.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu >
Zasady współżycia społecznego
SN przypomniał, że ocena określonych sytuacji przez pryzmat zasad współżycia społecznego ma charakter ocenny. Należy każdorazowo odnieść się do realiów danej sprawy, by ocenić czy w określonym przypadku doszło do nadużycia prawa. Z tego względu co do zasady problemy przy stosowaniu art. 5 k.c. nie mają charakteru abstrakcyjnego, lecz sytuacyjny.
Czytaj w LEX: Opodatkowanie zachowku >
To sąd rozpoznający daną sprawę ma ocenić, czy roszczenie godzi w tę klauzulę. Sąd Najwyższy mógłby zakwestionować zaś stanowisko sądów, o ile byłoby ono rażąco krzywdzące. Ponadto w orzecznictwie już zajmowano się zagadnieniem stosowania art. 5 k.c. w sprawach o zachowek. Zgodnie z dominującym poglądem stosowanie art. 5 k.c. nie jest wykluczone także w sprawie o zachowek, choć jest to zastrzeżone tylko do wyjątkowych przypadków. Nie można wykluczyć stosowania tej konstrukcji, gdy uprawniony do świadczenia zachował się sprzecznie z zasadami współżycia społecznego w stosunku do spadkodawcy lub do zobowiązanego do zapłaty zachowku.
Postanowienie SN z 27.08.2020 r., V CSK 173/20, LEX nr 3053969.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Charakter współuczestnictwa procesowego w procesie o zachowek >