Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Przepis art. 898 § 1 k.c. stanowi wentyl bezpieczeństwa dla tych darczyńców, którzy po dokonaniu darowizny spotkali się z rażąco nagannymi zachowaniami ze strony obdarowanych. Zawarcie umowy darowizny nakłada bowiem na obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności wobec tego, kto przekazał mu określony majątek.
Dla odwołania darowizny kluczowe znaczenie ma pojęcie „rażącej niewdzięczności”
- Na gruncie kodeksu cywilnego rażącą niewdzięczność, zatem kwalifikowaną postać, ma dopiero takie postępowanie darczyńcy, które oceniane przez pryzmat istniejących reguł moralnych oraz prawnych świadczy o tym, że darczyńca odczuwa je jako wysoce ujemne. Mowa jest nie o każdym negatywnym zachowaniu obdarowanego, lecz o na tyle intensywnym zachowaniu, iż jego ocena pozwala na ustalenie, iż jest to nie tylko niewdzięczność, lecz jest ona rażąca – wskazuje dr Szymon Solarski, adwokat z Kancelarii Solarski w Zabrzu, wykładowca Wyższej Szkoły Finansów i Prawa w Bielsku Białej.
Czytaj także: Odwołanie darowizny możliwe, jeśli zachowanie obdarowanego godzi w normy moralne>>
Mecenas Solarski zwraca uwagę, że w przepisach nie sprecyzowano pojęcia rażącej niewdzięczności, jednakże z treści przepisu art. 899 § 2 k.c. można wyinterpretować wskazówkę, iż z całą pewnością za rażącą niewdzięczność należy uznać sytuację, gdy obdarowany pozbawia darczyńcę życia lub powoduje rozstrój zdrowia będący przyczyną jego śmierci. Podkreśla, że zachowanie kwalifikujące się jako rażąca niewdzięczność może polegać zarówno na działaniu jak i zaniechaniu oraz nie wymaga dla swej istoty sprzeczności z prawem zarówno karnym czy cywilnym. Skutki rażącej niewdzięczności mogą objawiać się zarówno w sferze moralnej darczyńcy, jak i polegać na wyrządzeniu mu szkody majątkowej.
- Darczyńca, który uważa, że obdarowany dopuszcza się względem niego rażącej niewdzięczności, może odwołać darowiznę. W tym celu powinien złożyć obdarowanemu oświadczenie na piśmie - wskazuje adwokat Łukasz Strzelecki, prowadzący kancelarię adwokacką w Miechowie. Jak tłumaczy, wystarczające będzie wysłanie listu poleconego ze stwierdzeniem, że odwołuje darowiznę z uwagi na rażącą niewdzięczność i wskazaniem, jakie zachowania obdarowanego o niej świadczą.
- Oświadczenie to nie spowoduje, że własność nieruchomości przejdzie automatycznie na darczyńcę. Dopiero obdarowany powinien w formie aktu notarialnego dokonać jej zwrotu. Jeśli tego nie zrobi, darczyńca musi wystąpić do sądu z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli, którego treścią będzie powrotne przeniesienie własności nieruchomości. W razie uwzględnienia powództwa, wyrok stanowi podstawę dla darczyńcy do wpisania go w księdze wieczystej jako właściciela - podkreśla adw. Ł. Strzelecki.
Termin na odwołanie darowizny
Odwołanie darowizny jest ograniczone terminem. Mecenas Łukasz Strzelecki zwraca uwagę, że darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności. Niewdzięczność może zatem wystąpić nawet wiele lat po dokonaniu darowizny.
Czytaj: SO: Obdarowany rażąco niewdzięczny, ale trzeba mu o tym powiedzieć>>
- Istotne jest jedynie to, by darczyńca w ciągu roku od momentu, gdy się o tym dowiedział, złożył obdarowanemu stosowne oświadczenie. Po tym terminie odwołanie darowizny stanie się niemożliwe. Oczywiście w razie pojawienia się później nowych zachowań rażąco niewdzięcznych, ponownie będzie można odwołać darowiznę. Zachowania sprzed roku nie będą jednak miały już znaczenia - zaznacza adwokat Ł. Strzelecki.
W sporze oprócz dochowania terminu kluczowe będą wiarygodne dowody. Adwokat Szymon Solarski zwraca uwagę, że problematyka dowodzenia przed sądem wystąpienia rażącej niewdzięczności wymaga sięgnięcia po szeroki wachlarz środków dowodowych.
- Do wykazania, iż obdarowany popełnił akt rażącej niewdzięczności wymagane jest udowodnienie nie tylko, iż popełnił on negatywne zachowanie względem darczyńcy, lecz także to, iż darczyńca to zdarzenie odczuł na tyle silnie, iż pozwala to na przyjęcie, że doszło do rażącej postaci niewdzięczności. W celu wykazania tych zdarzeń należy przedstawić dowody świadczące o popełnieniu danego czynu przez obdarowanego, a także dowody świadczące o sferze przeżyć psychicznych obdarowanego. W tej materii pierwszoplanowym dowodem z pewnością jest przesłuchanie stron postępowania oraz świadków – wskazuje dr Solarski. Zaznacza, że warto sięgnąć też po zapisy rozmów SMS, nagarnia monitoringu, czy dokumentacji medycznej. Zauważa, że czasami pomocne mogą okazać się ekspertyzy biegłych sądowych np. psychiatryczne lub psychologiczne.
- Trzeba zauważyć, iż część zachowań, np. popełnienie ciężkiego przestępstwa na szkodę darczyńcy per se kwalifikują się jako rażąca niewdzięczność, więc w takich przypadkach dowodzenie wystąpienia rażącej niewdzięczności jest prostsze. Z kolei nie każdy wulgaryzm rzucony pod adresem darczyńcy kwalifikować się będzie jako rażąca niewdzięczność. W takim przypadku sąd winien wnikliwie badać okoliczności i przyczyny takiej burzliwej wymiany zdań między stronami umowy darowizny – dodaje dr Solarski.
Adwokat Solarski podaje przykłady zachowań, które kwalifikowano jako rażąco niewdzięczne. W szczególności chodzi tu o odmówienie pomocy w okresie ciężkiej choroby, naruszenie osobistej godności, bezpodstawne doprowadzenie do ubezwłasnowolnienia. Analogicznie można traktować odmówienie pomocy w chorobie, czy rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy.
- Warto zwrócić uwagę na problem tzw. pośredniego okazania darczyńcy rażącej niewdzięczności. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 21.01.1948 r., (C I 773/47), OSNC 1949, Nr 1, poz. 11 uznał, że wpisanie się przez obdarowanych w czasie okupacji niemieckiej na listę narodowości niemieckiej ze względu na korzyści, jakie im to wówczas mogło przynieść, stanowi rażącą niewdzięczność wobec darczyńców, którzy wykazywali się patriotyczną postawą – wskazuje dr Szymon Solarski.
(Bez)przebaczenia
Nawet jeśli obdarowany dopuścił się wysoce niemoralnych zachowań, darczyńca nie będzie mógł odwołać darowizny, jeśli puścił winy w niepamięć. Zgodnie z art. 899 § 1 k.c. darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Sprawdź również książkę: Odwołanie darowizny ebook >>