Zdaniem Prokuratora Generalnego, który w tej sprawie złożył wniosek do Trybunału, objęcie odszkodowaniami wypłacanymi przez Skarb Państwa tylko szkód wyrządzonych przez określone gatunki zwierząt podlegających ochronie jest sprzeczne z zasadami równości i równej ochrony praw majątkowych.
Skarb państwa działa proporcjonalnie
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że nie istnieje ogólne prawo do odszkodowania od Skarbu Państwa dla określonej kategorii podmiotów. Standard wyznaczony przez art. 77 ust. 1 Konstytucji obejmuje rekompensatę za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Taka sytuacja nie występuje w rozpatrywanej sprawie. Wprowadzenie ochrony zwierząt mieści się w konstytucyjnie określonym obowiązku ochrony środowiska, który odnosi się nie tylko do władz publicznych, ale również dotyczy wszystkich obywateli. Co istotne, określone prawa i wolności mogą być ograniczane, zgodnie z zasadą proporcjonalności, m.in. z uwagi na konieczność ochrony środowiska.
Nie tylko dziki, bobry i wilki
Jak zwróciła uwagę sędzia sprawozdawca Maria Gintowt-Jankowicz zakres odpowiedzialności Skarbu Państwa może zostać poszerzony o wypłacanie rekompensat za szkody wyrządzone przez inne gatunki zwierząt podlegające ochronie. Rada Ministrów jest upoważniona do określenia również innych gatunków zwierząt zagrożonych wyginięciem i wyrządzających szkody w gospodarce człowieka, za których szkody będzie odpowiadał Skarb Państwa. Przyjęty model odpowiedzialności zapewnia potrzebną elastyczność regulacji prawnej, ponieważ lista gatunków objętych ochroną jest zmienna i zależna od wielu czynników, w tym od warunków biologicznych i środowiskowych.
Właściciel dba o majątek
Drugi z zakwestionowanych przepisów dotyczy współdziałania z regionalnymi dyrektorami ochrony środowiska (w parkach narodowych zadanie to wykonują ich dyrektorzy) w zabezpieczaniu mienia przed szkodami wyrządzanymi przez zwierzęta określone w art. 126 ust. 1 zakwestionowanej ustawy.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że współdziałanie nie może być pojmowane jako ustawowe zezwolenie dla właścicieli lub użytkowników mienia, jak przyjmuje wnioskodawca, ale jako wskazanie potrzeby współpracy w zabezpieczaniu zagrożonego mienia. Dlatego przepis ten nie ogranicza możliwości podejmowania przez wszystkich zainteresowanych właścicieli oraz użytkowników współdziałania z organami administracji publicznej. Wystąpienie do regionalnego dyrektora z wnioskiem o udzielenie pomocy w zabezpieczeniu majątku przed szkodami nie wymaga specjalnej podstawy prawnej. W demokratycznym państwie prawnym istotą administracji publicznej i szerzej władz publicznych jest wykonywanie zadań na rzecz społeczeństwa i we współpracy z nim.
Obowiązkiem właściciela jest dbałość o swój majątek i podejmowanie starań w celu jego ochrony. Właściciel lub użytkownik mienia przewidując możliwość wyrządzenia szkody przez zwierzęta objęte ochroną gatunkową, w pierwszej kolejności sam powinien podjąć stosowne czynności, zmierzające do uniknięcia szkody lub zminimalizowania jej rozmiarów.
Inne mozliwości regulacji
W obowiązującym stanie prawnym przewidziano zarówno instrumenty różnicowania skali ograniczeń związanych z ochroną zwierząt, jak i eliminowania niektórych z nich. Już na etapie wprowadzania ochrony minister właściwy do spraw środowiska może ukształtować w odmienny sposób zakazy dotyczące poszczególnych gatunków chronionych, jak również wprowadzić odstępstwa od zakazów, aby zapobiegać poważnym szkodom w mieniu.
Sygnatura akt K 20/14, wyrok z 28 września 2015 r.
Krzysztof Gruszecki
Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz