Rząd zaczyna reformy w sądownictwie

Zmiany w strukturze sądów - m.in. likwidacja niektórych mniejszych jednostek oraz łączenie wydziałów, powoływanie w sądach dyrektorów - menedżerów, zarządzających sprawami administracyjnymi, a także wprowadzenie ocen okresowych sędziów - to tylko niektóre ze zmian przewidywanych w obszernej nowelizacji ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych. Przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt został we wtorek przyjęty przez Radę Ministrów.

Jak deklarują autorzy projektu, proponowana nowelizacja ustawy stanowi kolejny element działań reformujących system wymiaru sprawiedliwości. - Zaproponowane w niej  zmiany mają na celu elastyczne ukształtowanie struktury organizacyjnej sądów rejonowych i okręgowych, racjonalne wykorzystanie kadry orzeczniczej oraz środków finansowych przeznaczonych na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Część zmian obejmuje również zasady sprawowania nadzoru nad działalnością administracyjną sądów powszechnych ukierunkowaną na usprawnienie ich zarządzaniem - czytamy w uzasadnieniu do projektu. 

Jedną z ważnych zmian ma być uwolnienie sędziów od obowiązków administracyjnych. Zostaną one powierzone dyrektorom sądów, którzy będą powoływani spośród specjalistów od zarządzania instytucjami publicznymi, finansów publicznych i gospodarowania mieniem Skarbu Państwa. Do kompetencji menedżera-zarządcy sądu należeć będzie odpowiedzialność za sprawne funkcjonowanie infrastruktury sądów oraz zarządzanie personelem tych instytucji. W intencji autorów  projektu, dzięki takiej strukturze prezesi sądów będą mogli skupić się wyłącznie na kierowaniu podstawową działalnością sądu, czyli orzecznictwem oraz pracą z sędziami i pozostałym personelem pionu orzeczniczego (referendarzami sądowymi i asystentami).
Do projektu ustawy wprowadzono regulację, zgodnie z którą do wydziałów ksiąg wieczystych oraz wydziałów gospodarczych ds. rejestrowych będą kierowani wyłącznie referendarze sądowi. Będą oni także pełnić funkcje przewodniczących tych wydziałów.

Prezes sądu będzie mógł dokonywać nowego podziału czynności w każdym czasie, jeżeli będą tego wymagały okoliczności związane z należytą organizacją pracy sądu. Sędziowie uzyskają także prawo zaskarżenia do kolegium sądu apelacyjnego decyzji prezesa sądu w przypadkach, gdy zmieni się zakres ich obowiązków. Odwołania sędziów wszystkich szczebli rozpatrywać będzie kolegium sądu apelacyjnego.

Projekt ustawy wprowadza modyfikujące zmiany w kwestii delegowania sędziów do pracy w innym sądzie. Delegowania do sądu równorzędnego lub niższej instancji dokonywać ma prezes sądu apelacyjnego, pod warunkiem, że delegowany oraz właściwe kolegium sądu wyrazi na to zgodę. Czas oddelegowania nie może przekroczyć 6 miesięcy w roku.

Zgodnie z projektem ustawy, obowiązywać ma system okresowych ocen pracy sędziów, oparte o standardy należytego wypełniania przez sędziów zakresu obowiązków. Zdaniem rządu, system ocen będzie również inspirował i motywował sędziów do doskonalenia zawodowego. Oceny okresowe mają być jednym z elementów uwzględnianych przy ubieganiu się sędziego na wyższe stanowisko. Ocena ma być dokonywana co cztery lata. Oceniającymi będą sędziowie wizytatorzy powoływani przez sędziów apelacyjnych.

W projekcie ustawy przewidziane są również zmiany w regulacjach dotyczacych nadzoru nad pracą sądów. Sprecyzowano go jako zapewnienie właściwego toku wewnętrznego urzędowania sądu. Nadzór zewnętrzny ma sprawować minister sprawiedliwości, natomiast nadzór wewnętrzny będzie sprawowany przez prezesów sądów. W projekcie określono uprawnienia nadzorcze (zewnętrzne i wewnętrzne), aby działania te nie krzyżowały się, ale wzajemnie dopełniały.
Zmieni się też tryb rozpatrywania skarg i wniosków dotyczących działalności sądów. Proponuje się, by skargi i wnioski dotyczące pociągnięcia sędziów do odpowiedzialności dyscyplinarnej były przekazywane właściwemu rzecznikowi dyscyplinarnemu.
Będą funkcjonować dwa nowe organy samorządu sędziowskiego - zgromadzenie ogólne sędziów apelacji oraz zebrania sędziów danego sądu. W zgromadzeniu ogólnym sędziów okręgu zostanie zwiększona liczba sędziów sądów rejonowych (do połowy jego członków).

Projekt nowelizacji ustawy proponuje zmiany struktury organizacyjnej sądów rejonowych. W każdym z nich będą funkcjonować dwa wydziały: cywilny, w którym będą rozpatrywane również sprawy rodzinne i nieletnich, oraz karny dla szeroko rozumianych spraw z zakresu prawa karnego. Jednak jak podkreślają autorzy projektu, nie oznacza to, że w każdym przypadku będzie konieczne utworzenie w sądzie odrębnej jednostki organizacyjnej do rozpatrywania danego rodzaju spraw, np. wydziału rodzinnego, wydziału pracy lub ubezpieczeń społecznych czy wydziału gospodarczego. Wydziały będą tworzone w zależności od potrzeb i rodzaju napływających spraw. Obligatoryjnie w każdym sądzie okręgowym będą funkcjonować dwa wydziały - karny i cywilny. W wydziale cywilnym sądu okręgowego rozpatrywane będą sprawy z zakresu gospodarczego oraz pracy. - Taki podział zakresu rozpoznawania spraw w wydziałach nie oznacza rezygnacji ze specjalizacji sędziów. Prezesi sądów, przydzielając poszczególne sprawy sędziom, będą zobowiązani brać pod uwagę ich specjalizację - czytamy w komunikacie po posiedzeniu rządu.
Wprowadzone będą tzw. sądy funkcjonalne. Ma to związek z powoływaniem w sądach dyrektora sądu. W sądach funkcjonalnych nie będzie on powoływany, nie będą tam bowiem tworzone oddziały administracyjne, kadrowe czy finansowe. Sprawy te przejmą odpowiednie struktury w sądach okręgowych.

Zgodnie z projektem nowelizacji, ograniczona ma być możliwość wieloletniego pełnienia przez te same osoby wymiennie funkcji prezesa i wiceprezesa sądu. Po upływie przewidzianej kadencji osoby te wrócą do pracy orzeczniczej. Prezesa i wiceprezesa sądu apelacyjnego i okręgowego będzie powoływał minister sprawiedliwości. Ich odpowiedników w sądach rejonowych - prezes przełożonego sądu okręgowego. Kandydatów na prezesów sądów wszystkich szczebli będą wyłaniać zebrania sędziów danego okręgu. Zmiany dotyczyć będą także przepisów dotyczących kolegiów sądów. Sędziom sądów rejonowych przywrócone będzie prawo do zasiadania w składzie kolegium sądu okręgowego. 
Zmienione będą kryteria dokonywania ocen kwalifikacji kandydatów na stanowiska sędziowskie. Będą one uwzględniać przede wszystkim poziom merytoryczny orzecznictwa kandydata. Dzięki temu wyłonione zostaną osoby wyróżniające się wysokim poziomem wiedzy prawniczej, swymi dokonaniami potwierdzające słuszność awansu. Przy Krajowej Radzie Sądownictwa powołana ma być Komisja Konkursowa, która będzie sporządzać listę kandydatów na wolne stanowisko sędziowskie. Lista ma być udostępniana w Biuletynie Informacji Publicznej.
Do projektu nowelizacji ustawy wprowadzono także przepisy, na podstawie których możliwy będzie powrót do służby sędziego przeniesionego w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia. Do tej pory osoby, które całkowicie odzyskały zdrowie, nie mogły wrócić do służby sędziowskiej.

Czytaj także: Sędziowie wciąż przeciwni ocenom, ale opór nieco słabnie