Część stowarzyszeń, mających na celu pomoc osobom poszkodowanym w wypadkach drogowych, na konta których wpływają nawiązki orzeczone przez sądy od pijanych kierowców – sprawców wypadków drogowych w sposób sprzeczny z prawem wydatkuje otrzymane środki finansowe. Niektóre tego typu stowarzyszenia przeznaczają pieniądze otrzymane z nawiązek na szeroko pojęte koszty eksploatacyjne i utrzymanie biur, zamiast na bezpośrednią pomoc ofiarom wypadków drogowych, a tylko na taki cel mogą być przeznaczane pieniądze z nawiązek. Co na to Ministerstwo Sprawiedliwości?

Przedstawiciele stowarzyszeń na rzecz osób poszkodowanych w wypadkach drogowych obawiają się powstania scentralizowanego Funduszu Pomocy Ofiarom Przestępstw, na konto którego byłyby przekazywane środki z nawiązek, które sądy zasądzają na rzecz stowarzyszeń, w tym od sprawców przestępstw drogowych. Powstanie takiego scentralizowanego Funduszu przewidywał złożony jeszcze w poprzedniej kadencji Sejmu projekt zmian w Kodeksie karnym. Stowarzyszenia na rzecz ofiar wypadków drogowych, do których trafiają pieniądze z nawiązek twierdzą, że realizacja przez Ministerstwo Sprawiedliwości tego pomysłu spowoduje, że znacznie utrudniona i wydłużona będzie pomoc ofiarom przestępstw drogowych. Skarżą się ponadto, że centralizacja nawiązek spowodowałaby upadek działalności wielu stowarzyszeń z powodu trudności w pozyskiwaniu sponsorów.

Sprawa ta stała się przedmiotem interpelacji poselskiej, skierowanej do ministra sprawiedliwości. Zapytano w niej, czy resort sprawiedliwości zamierza zrealizować wskazany wyżej pomysł scentralizowania przekazywania orzeczonych przez sądy nawiązek i utworzenia jednego Funduszu. Przy okazji tej sprawy wypłynęła też inna, bardzo poważna. Okazuje się bowiem, że część stowarzyszeń, czy fundacji na rzecz poszkodowanych w wypadkach drogowych przekazuje obecnie część środków na utrzymanie swoich biur, eksploatację urządzeń, czy też koszty administracyjne. Przedstawiciele tych stowarzyszeń stwierdzili wprost, że z nawiązek są pokrywane koszty obsługi podopiecznych stowarzyszenia, czy też fundacji. Prawdą jest także, że często członkowie takich stowarzyszeń pracują w nich społecznie. W interpelacji poselskiej zapytano ministra sprawiedliwości, czy jest możliwe, aby do 10% wpływów z nawiązek można było rozliczać jako koszty związane z obsługą księgową i obsługą pomocy udzielanej podopiecznym stowarzyszeń na rzecz ofiar wypadków drogowych.

W odpowiedzi na interpelację Ministerstwo Sprawiedliwości wskazało, że sposób wydatkowania przez organizacje społeczne środków pochodzących z nawiązek i świadczeń pieniężnych zasądzanych przez sądy od skazanych za przestępstwa drogowe wynika wprost z przepisów prawa.
Art. 47 § 1 Kodeksu karnego przewiduje, że w razie skazania sprawcy za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, sąd może orzec nawiązkę na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z ochroną zdrowia, z przeznaczeniem na ten cel.

Resort sprawiedliwości podkreślił, że minister sprawiedliwości, jako organ prowadzący wykaz organizacji społecznych i instytucji, o których mowa powyżej, wpisuje jedynie do wykazu te podmioty, które spełniają wymogi określone we wskazanym wyżej art. 47. Podmioty te muszą mieć ponadto ogólnopolski zasięg działania, co wynika z art. 49a Kodeksu karnego.

Przepisy Kodeksu karnego przewidują, że w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub 355, prowadzącego pojazd mechaniczny, jeżeli był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia, sąd może orzec nawiązkę na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez ministra sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych, z przeznaczeniem na ten cel (art. 47 § 3 Kodeksu karnego).

Resort sprawiedliwości podkreślił, że z powyższych przepisów wprost wynika, że przeznaczanie środków pochodzących z nawiązek zasądzanych przez sądy na cele inne niż bezpośrednio związane z udzielaniem pomocy ofiarom wypadków komunikacyjnych jest niezgodne z prawem. Dlatego też nie jest możliwe przeznaczenie tych środków na cele związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez instytucję, stowarzyszenie, fundację lub organizację społeczną, ani też na potrzeby administracyjne, eksploatacyjne, remontowe czy inwestycyjne. Chodzi tutaj między innymi o: koszty zakupu i obsługi Internetu, opłaty telefoniczne, koszty wynajmu lokalu i jego adaptacji czy przebudowy, jak również koszty kursów i szkoleń pracowników lub osób współpracujących ze stowarzyszeniem, czy też z fundacją oraz koszty działalności prewencyjnej lub edukacyjnej.

Niedopuszczalne jest zatem przeznaczanie nawet pewnej części wpływów z nawiązek na cele związane z utrzymaniem instytucji, gdyż pokrycie wszelkich kosztów administracyjnych działania beneficjenta nawiązki, tzn. stowarzyszenia, czy też fundacji na rzecz ofiar wypadków drogowych nie jest, określonym w ustawie, celem bezpośrednio związanym z udzieleniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych – stwierdziło Ministerstwo Sprawiedliwości. Obecne przepisy przewidują także sankcje za niezgodne z prawem przeznaczanie środków finansowych z nawiązek. Kodeks karny wykonawczy stanowi, że instytucje, fundacje, stowarzyszenia lub organizacje społeczne, które w wyniku wykonania prawomocnie orzeczonego środka karnego w postaci nawiązki lub świadczenia pieniężnego otrzymały środki finansowe, są obowiązane do sporządzania i przekazywania ministrowi sprawiedliwości rocznych sprawozdań dotyczących wykorzystania tych środków w terminie do dnia 20 lutego roku następującego po roku, w którym je otrzymały, oraz do wyodrębniania tych środków w ewidencji księgowej. Sprawozdanie powinno zawierać informację o wysokości otrzymanych środków finansowych oraz ich rozliczenie ze wskazaniem celów, na które zostały przeznaczone (art. 196a § 2 i § 3 Kodeksu karnego wykonawczego). Minister sprawiedliwości może zlecić kontrolę zgodności z prawdziwym stanem danych zawartych w sprawozdaniu. Kontrola może także dotyczyć spełnienia przez instytucję, fundację, stowarzyszenie lub organizację społeczną obowiązków wynikających z art. 196a § 2 i 3 Kodeksu karnego wykonawczego. Ocenie ministra sprawiedliwości podlega również celowość i gospodarność wydatkowania przez te podmioty otrzymanych środków. W przypadku stwierdzenia, że instytucja, stowarzyszenie, fundacja lub organizacja społeczna wykorzystała środki finansowe niezgodnie z ich przeznaczeniem, nie wyodrębniła tych środków w ewidencji księgowej lub nie przekazała informacji, do których przekazania była zobowiązana, minister sprawiedliwości wykreśla, w drodze decyzji administracyjnej, ten podmiot z wykazu, o którym mowa w art. 49a Kodeksu karnego.

Ministerstwo Sprawiedliwości stwierdziło, że wskazany wyżej projekt zmian w Kodeksie karnym, złożony w poprzedniej kadencji Sejmu i przewidujący utworzenie Funduszu Pomocy Ofiarom Przestępstw, do którego spływałyby pieniądze z nawiązek będzie przedmiotem prac zespołu ekspertów, powołanego przez ministra sprawiedliwości do oceny projektów ustaw przewidujących nowelizację Kodeksu karnego, Kodeksu wykroczeń, Kodeksu postępowania karnego oraz Kodeksu karnego wykonawczego. W zależności od wyników prac zespołu resort podejmie decyzję co do skierowania tego projektu ponownie do prac Sejmie.