Komisja zamierza sprawdzać zgodność unijnych aktów prawnych z Kartą na każdym etapie procesu legislacyjnego – począwszy od prac przygotowawczych prowadzonych przez Komisję, poprzez przyjęcie wniosków ustawodawczych przez Parlament Europejski i Radę, skończywszy na stosowaniu przepisów przez państwa członkowskie UE.  Działania Komisji są odpowiedzią na wezwania Parlamentu Europejskiego.

Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego (dnia 1 grudnia 2009 r.) postanowienia Karty praw podstawowych UE stały się prawnie wiążące dla wszystkich unijnych instytucji i państw członkowskich, wdrażających przepisy UE. Karta wzmacnia wszystkie prawa określone w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jak również inne prawa i zasady wynikające ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich UE, orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i innych instrumentów międzynarodowych. Ten akt obejmuje m.in. prawa podstawowe „trzeciej generacji”, takie jak ochrona danych osobowych czy gwarancje bioetyczne i w zakresie przejrzystej administracji.

Od teraz wszystkie unijne wnioski legislacyjne muszą być zgodne z postanowieniami Karty. Komisja rozszerzy w związku z tym swoją ocenę skutków nowych wniosków ustawodawczych pod kątem praw podstawowych. Służby Komisji będą sprawdzać, w oparciu o specjalną listę kontrolną, czy dany wniosek legislacyjny może mieć wpływ na prawa podstawowe, a jeśli tak – na które, oraz prowadzić systematyczną ocenę wpływu każdego z rozważanych wariantów politycznych na te prawa. W trakcie procesu legislacyjnego, włączając weń ostateczne uzgodnienia w Parlamencie Europejskim i Radzie, Komisja będzie współpracować ze współustawodawcami nad zapewnieniem zgodności przepisów unijnych z postanowieniami Karty. Komisja zainicjuje dialog międzyinstytucjonalny w celu określenia metod pracy w przypadku, gdy do aktów prawnych wprowadzane są zmiany budzące wątpliwości co do zgodności z prawami podstawowymi. Państwa członkowskie UE związane są już obowiązkiem przestrzegania praw podstawowych gwarantowanych w poszczególnych konstytucjach krajowych. Niemniej jednak również kiedy wdrażają przepisy unijne, muszą przestrzegać praw podstawowych. Komisja wykorzysta wszystkie dostępne narzędzia, w tym – o ile zajdzie taka potrzeba – postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, aby zapewnić zgodne z postanowieniami Karty wdrażanie przepisów unijnych.

Po raz pierwszy Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej uroczyście ogłosili przewodniczący Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Nicei dnia 7 grudnia 2000 r. W owym czasie Karta nie była dokumentem prawnie wiążącym. Artykuł 6 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej, zmieniony traktatem lizbońskim, stanowi, że Karta wiąże prawnie i ma taką samą moc prawną jak Traktaty; oznacza to w szczególności, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej może uchylić przepisy unijne, które naruszają gwarantowane przez Kartę prawa podstawowe. Traktat stanowi również, że postanowienia Karty nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach. Artykuł 51 Karty stanowi: „Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii.”