Świeże spojrzenie pomaga osiągnąć lepsze wyniki
Jednym ze sposóbów usprawnienia ewaluacji wewnętrznej może być zaproszenie do współpracy krytycznego przyjaciela. Czytelnicy z pewnością ogólnie wiedzą, kim jest taka osoba. Dla przypomnienia podaję, że pojęcie to pojawiło się w nurcie pedagogiki krytycznej w latach 70. ubiegłego stulecia, jako pokłosie wzrastającego znaczenia samooceny. Za jego twórcę uchodzi Desmond Nuttall, jednak najbardziej nośna definicja krytycznego przyjaciela, często przytaczana w literaturze, została sformułowana przez Artura L. Costę i Bena Kalicka. Ich zdaniem krytyczny przyjaciel jest zaufaną osobą, która zadaje prowokacyjne pytania, z innej perspektywy patrzy na szkołę i oferuje życzliwą krytykę. Nie żałuje czasu, by poznać kontekst, w jakim toczy się praca, i zamiary, nad których realizacją pracują jednostki i grupa. Oręduje na rzecz sukcesu przedsięwzięcia (Costa, Kallick, 1993, za MacBeath i inni, 2003, s. 186).
Bardziej metaforycznie krytycznego przyjaciela określa się jako drugą parę oczu, nowe spojrzenie na stare sprawy, lustro pokazujące niedostrzegane problemy lub ucho, które wysłucha i pomoże mówiącemu samodzielnie dojść do sedna sprawy.
Zbyt dużo kontroli zniechęca do pracy>>
Krytyczny przyjaciel wyjaśnia i motywuje
Poszczególne zalety krytycznego przyjaciela ujawniają się w trakcie ról odgrywanych w procesie wspomagania, a mianowicie: doradcy merytorycznego, organizatora, motywatora, katalizatora, łącznika, autsajdera (MacBeath i inni, 2003, s. 190–191). W zależności od potrzeb szkoły krytyczny przyjaciel może odgrywać tylko pewne role. W rodzimej literaturze pojawiają się już przykłady dobrej praktyki pokazujące, jak wspiera on:
– cały proces ewaluacji wewnętrznej (Elsner, Bednarek, 2011),
– tylko jego część – sporządzając komentarz do raportu (Elsner, Stróżyński, 2012).
W każdym z podanych przypadków krytycznych przyjaciół było dwóch. Tymczasem w niektórych krajach Europy Zachodniej praktykuje się zapraszanie do szkół całych grup krytycznych przyjaciół, np. w Szwajcarii sprawdziły się grupy „krytycznych przyjaciół” składające się z reprezentantów wszystkich uczestników życia szkolnego zaprzyjaźnionej szkoły. (…) Zespół wybiera swojego kierownika, który jest odpowiedzialny za kontakt ze szkołą (tylko w sprawach organizacyjnych, a nie merytorycznych – za to odpowiada cały zespół). Grupa nie powinna liczyć więcej niż 3–4 osoby. Jej skład powinien gwarantować różnorodne spojrzenie na szkołę (Tołwińska-Królikowska, 2010, s. 122).
Nauczyciele niechętni ewaluacji - jest zbyt nieprzewidywalna>>
Kto może być krytycznym przyjacielem w procesie ewaluacji wymagania ? Jak wynika z powyższego cytatu, członkowie społeczności szkolnej zaprzyjaźnionej szkoły, a ponadto: dyrektor czy wicedyrektor innej szkoły, nauczyciele członkowie zespołu ds. koncepcji, doradca metodyczny, konsultant placówki doskonalenia nauczycieli, ekspert zewnętrzny. Krytycznym przyjacielem może być każdy, kto potrafi – z punktu widzenia posiadanej wiedzy i doświadczenia – odnieść się do procesu ewaluacji i pomóc w udoskonaleniu koncepcji.
Do rozwiązania trzeba dojść samemu
Od krytycznego przyjaciela nie należy oczekiwać gotowych rozwiązań. Trzeba natomiast liczyć się z tym, że zada wiele – i to niełatwych – pytań, które mogą przypominać te podane w założeniach projektu ewaluacyjnego.
Dyrektorzy: ewaluacja pozwala spojrzeć na szkołę z innej perspektywy>>
Poprosi o wyjaśnienia, zwłaszcza podanie powodów ujęcia w koncepcji pewnych działań, a pominięcia innych. Jego zainteresowanie może wzbudzić zarówno sposób opracowania koncepcji, jak i zredagowania poszczególnych zapisów. Jeśli będziemy podawać jakieś informacje, nie omieszka dopytać, po czym poznajemy, że tak właśnie jest lub jakie mamy na to dowody. Jeśli będziemy o czymś przekonani, z pewnością zechce wiedzieć, z czego wywodzimy nasze poglądy. Trzeba więc być przygotowanym na drążenie spraw, które dotąd były dla nas oczywiste lub których w ogóle nie braliśmy pod uwagę. A wszystko po to, aby otworzyć nam oczy, pomóc krytycznie spojrzeć na naszą koncepcję i – krzyknąwszy heureka – samodzielnie ją udoskonalić.
Biurokracja jednym z największych zagrożeń dla ewaluacji w szkole>>
Jest to fragment artykułu Danuty Elsner "Koncepcja pracy szkoły – wymagania", opublikowanego w "Dyrektorze Szkoły" nr 8/2014>>
Rozwój szkoły jako organizacji oraz rozwój nauczyciela jednym z tematów Kongresu Edukacja i Rozwój>>
