Wstęp

Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.) stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która oprócz tego, że przestrzega podstawowych zasad moralnych oraz spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu nauczyciela posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje. Ustawodawca dopuścił jednak możliwość określenia przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w drodze rozporządzenia szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających określonego wykształcenia. Od 1 września 2009 roku obowiązują nowe przepisy określające szczegółowe kwalifikacje wymagane od nauczycieli, a mianowicie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 roku w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli, (Dz. U. z 2009 r. Nr 50, poz. 400) - dalej r.k.p.n. W niniejszym komentarzu zostaną omówione wymagania kwalifikacyjne stawiane wobec osób zatrudnionych na stanowisku nauczyciela w szkołach podstawowych.

1. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej

Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej w szkole podstawowej zostały określone w § 4 r.k.p.n. Jak wynika z przepisów kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej posiada również osoba, która legitymuje się dyplomem ukończenia studiów wyższych na kierunku pedagogika w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym oraz zakładu kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Należy zwrócić uwagę, że poprzednio obowiązujące rozporządzenie nie przewidywało takiej regulacji. Poprzednio nauczyciel, który ukończył studia w zakresie wychowania przedszkolnego nie posiadał pełnych kwalifikacji do nauczania w kształceniu zintegrowanym (obecnie nazywane edukacją wczesnoszkolną). Od 1 września 2009 roku nauczyciel, który ukończył studia wyższe na kierunku pedagogika w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub zakład kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej. Ponadto należy pamiętać, że w nowym rozporządzeniu wymagania kwalifikacyjne nauczycieli określono jako konieczność ukończenia studiów wyższych na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami lub ukończenia studiów wyższych na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla danego kierunku w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć. Zatem nowe rozporządzenie nie przewiduje już możliwości zatrudniania nauczyciela poprzez dokonanie przez dyrektora szkoły ustalenia, że ukończył on kierunek studiów zbliżony do rodzaju prowadzonych zajęć.

Ilekroć w przepisach jest mowa o zakładzie kształcenia nauczycieli, to należy przez to rozumieć kolegium nauczycielskie, nauczycielskie kolegium języków obcych, studium nauczycielskie, studium wychowania przedszkolnego, studium nauczania początkowego lub pedagogiczne studium techniczne. Natomiast przez kurs kwalifikacyjny należy rozumieć kurs kwalifikacyjny z zakresu określonego przedmiotu, prowadzonych zajęć lub przygotowania pedagogicznego, organizowany zgodnie z przepisami w sprawie warunków i trybu tworzenia, przekształcania i likwidowania oraz organizacji i sposobu działania placówek doskonalenia nauczycieli, którego ukończenie umożliwia nauczycielowi posiadającemu poziom wykształcenia wymagany od nauczycieli danego typu szkoły lub rodzaju placówki uzyskanie kwalifikacji do nauczania tego przedmiotu, prowadzenia tych zajęć lub przygotowania pedagogicznego. W zależności od kursu kwalifikacyjnego jego wymiar godzinowy może przedstawiać się różnie. Natomiast w odniesieniu do studiów podyplomowych, to należy zwrócić uwagę, że w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 września 2003 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 170, poz. 1655) - dalej r.s.k.n. zostało określone, że studia podyplomowe prowadzone są w wymiarze co najmniej 350 godzin i trwają co najmniej trzy semestry. Jednocześnie w § 2 r.s.k.n. umieszczono zapis, że wymienione standardy kształcenia nauczycieli dotyczą studiów podyplomowych rozpoczynających się dopiero od roku akademickiego 2003/2004. Podobny zapis został również umieszczony w obecnie obowiązującym rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 207, poz. 2110), z tą różnicą, że określone standardy kształcenia nauczycieli dotyczą studiów i studiów podyplomowych rozpoczynających się od roku akademickiego 2004/2005.

2. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w klasach IV-VI

Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w klasach IV-VI szkoły podstawowej zostały określone w § 4 r.k.p.n.
Stanowisko nauczyciela przedmiotów w klasach IV-VI w szkołach podstawowych będzie mogła zajmować osoba, która posiada wyższe wykształcenie na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub zakład kształcenia nauczycieli w specjalności innej niż odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi, a ponadto ukończyła kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu. Zatem r.k.p.n. nie przewiduje już możliwości zatrudniania nauczyciela poprzez dokonanie przez dyrektora szkoły ustalenia, że ukończył on kierunek studiów zbliżony do nauczanego przedmiotu. Ponadto na stanowisku nauczyciela danego przedmiotu można zatrudnić osobę, która ukończyła studia wyższe na kierunku (specjalności) innym niż zgodnym z nauczanym przedmiotem, lub którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, ale dodatkowo musi ukończyć studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu oraz posiadać przygotowanie pedagogiczne.

W tym miejscu należy również pamiętać, że ilekroć jest mowa o studiach pierwszego stopnia należy przez to rozumieć studia licencjackie, inżynierskie lub studia wyższe zawodowe (§ 1 pkt 5 r.k.p.n.). Natomiast przez studia magisterskie należy rozumieć studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie (§ 1 pkt 6 r.k.p.n.). Jeżeli w rozporządzeniu jest mowa o studiach wyższych bez bliższego określenia należy przez to rozumieć studia licencjackie, inżynierskie, wyższe zawodowe, drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie.

3. Kwalifikacje nauczycieli-bibliotekarzy

Przepis § 6 r.k.p.n. określa kwalifikacje jakie należy spełnić od 1 września 2009 roku do zajmowania stanowiska nauczyciela-bibliotekarza w szkołach podstawowych.
W przypadku nauczycieli-bibliotekarzy często się zdarza, że dyrektorzy szkół podstawowych mają kłopot z ustaleniem ich pełnych kwalifikacji. Otóż ukończone przez daną osobę studia w zakresie bibliotekoznawstwa w pełni nadają kwalifikacje do pracy na stanowisku nauczyciela-bibliotekarza w szkole podstawowej, jednak pod warunkiem, że posiada również przygotowanie pedagogiczne. Osoba przewidziana do zatrudnienia na tym stanowisku powinna wraz z dyplomem ukończenia studiów dostarczyć również zaświadczenie z uczelni, które będzie stwierdzać, że posiada kwalifikacje pedagogiczne. Jeżeli takiego zaświadczenia wydanego przez uczelnię nie posiada, to powinna ukończyć kurs pedagogiczny lub studia podyplomowe nadające przygotowanie pedagogiczne.

4. Kwalifikacje nauczycieli religii

Przepisy § 7 r.k.p.n. określają, że kwalifikacje do nauczania religii w szkołach podstawowych posiada osoba, która spełnia wymagania kwalifikacyjne określone w porozumieniach pomiędzy ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania a Konferencją Episkopatu Polski Kościoła Katolickiego oraz właściwymi władzami zwierzchnimi kościołów lub innych związków wyznaniowych.
Kwalifikacje do nauczania religii zostały określone m.in. w:

  • Porozumieniu pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii (Dz. Urz. MEN Nr 4, poz. 20) - dalej p.k.n.r.,
  • Porozumieniu pomiędzy Polską Radą Ekumeniczną oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 4 lipca 2001 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych wymaganych od nauczycieli religii kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej (Dz. Urz. MEN Nr 3, poz. 18) - dalej p.k.z.n.r.,
  • Porozumieniu z dnia 13 lutego 1995 r. pomiędzy Zarządem Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego oraz Ministrem Edukacji Narodowej w sprawie kwalifikacji zawodowych wymaganych od nauczycieli religii (Dz. Urz. MEN Nr 3, poz. 7) - dalej p.k.z.w.n.r.

Ponadto należy pamiętać o rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. Nr 36, poz. 155, z późn. zm.) - dalej r.o.n.r. Zgodnie z § 5 ust. 1 r.o.n.r. szkoła zatrudnia nauczyciela religii wyłącznie na podstawie imiennego pisemnego skierowania do danej szkoły, wydanego przez:

  1. w przypadku Kościoła Katolickiego - właściwego biskupa diecezjalnego,
  2. w przypadku pozostałych kościołów oraz innych związków wyznaniowych - właściwe władze zwierzchnie tych kościołów i związków wyznaniowych.

Przepis § 2 p.k.n.r. szczegółowo określa kwalifikacje do nauczania religii w szkołach podstawowych.

Przez przygotowanie katechetyczno-pedagogiczne należy rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu pedagogiki, psychologii, katechetyki i dydaktyki, nauczanych w powiązaniu z teologią w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin oraz odbycie pozytywnie ocenionych praktyk pedagogicznych w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin (§ 4 ust. 1 p.k.n.r.). O posiadaniu przygotowania katechetyczno-pedagogicznego świadczy dokument ukończenia wyższego seminarium duchownego albo dyplom (zaświadczenie) innej szkoły wyższej, kolegium teologicznego albo świadectwo ukończenia kursu katechetyczno-pedagogicznego prowadzonego przez kolegium teologiczne, wyższe seminarium duchowne lub inną szkołę wyższą (§ 4 ust. 2 p.k.n.r.).
Przepis § 2 p.k.z.n.r. szczegółowo określa kwalifikacje do nauczania religii w szkołach podstawowych.
Przez przygotowanie pedagogiczne należy rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu pedagogiki, psychologii, dydaktyki, metodyki szczegółowej bądź katechetyki i teologii pastoralnej nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin oraz odbycie pozytywnie ocenionych praktyk pedagogicznych w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin (§ 4 ust. 1 p.k.z.n.r.). O posiadaniu przygotowania pedagogicznego świadczy dyplom szkoły wyższej, dokument ukończenia seminarium duchownego albo świadectwo ukończenia kursu katechetyczno-pedagogicznego prowadzonego przez wyższe seminarium duchowne lub inną szkołę wyższą (§ 4 ust. 2 p.k.z.n.r.).
Natomiast przepis § 2 p.k.z.w.n.r. określa kwalifikacje zawodowe do nauczania religii w szkołach podstawowych.
Przez przygotowanie katechetyczno-pedagogiczne należy rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu pedagogiki, psychologii, katechetyki i dydaktyki, nauczanych w powiązaniu z teologią w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin oraz odbycie praktyki pedagogicznej, pozytywnie ocenionej w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin. O posiadaniu przygotowania katechetyczno-pedagogicznego świadczy dyplom (zaświadczenie) Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, innej uczelni teologicznej, wyższego seminarium duchownego lub seminarium duchownego (§ 4 p.k.z.w.n.r.). Nauczyciele religii zatrudnieni w dniu wejścia w życie Porozumienia, którzy przygotowanie do nauczania religii uzyskali w instytutach i na kursach katechetycznych oraz legitymują się świadectwem dojrzałości posiadają kwalifikacje do nauczania religii w szkołach podstawowych (§ 5 p.k.z.w.n.r.).