Monika Sewastianowicz: Głównym tematem Dnia Edukacji Prawnej w tym roku jest praworządność, skąd taki wybór?
Elżbieta Piotrowska-Albin: Misją naszej fundacji jest podnoszenie świadomości prawnej upowszechnianie wiedzy o ochronie wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działania na rzecz demokracji oraz integracji europejskiej i między narodami. Nie dziwi zatem, że to tematyka praworządności staje się motywem przewodnim Dnia Edukacji Prawnej. To właśnie w tym szczególnym haśle „Łączy nas praworządność” kryje się sedno demokratycznych rządów prawa - rozumianego jako wspólna wartość, która buduje społeczeństwo. W przeciwieństwie do prawa, które stoi ponad wspólnotą, w opozycji do niej albo służy wyłącznie interesom wybranych jednostek.
Dzień Edukacji Prawnej 2021 - wydarzenia>>>
Ideę tę znakomicie ilustruje graficzny symbol tegorocznego hasła – Polska, kolorowa, bo taka przecież jest – różnorodna. Tak jak różnorodna jest paleta barw symbolizujących zawody prawnicze: sędziów, adwokatów, radców prawnych i prokuratorów. Całość okolona hasłem: #ŁączyNasPraworządność i sprzęgnięta łańcuchem gwiazd europejskich.
Co dają nam takie inicjatywy jak Dzień Edukacji Prawnej?
Mam nadzieję, że rośnie świadomość prawna, rozumiana nie tylko jako znajomość przepisów, ale również własnych praw - w tym wobec organów ścigania i instytucji wymiaru sprawiedliwości. Wierzę, że powszechne stanie się przekonanie, że wiedza prawna jest niezbędnym elementem obywatelskości, a co za tym idzie nieodzownym elementem wspólnoty społeczeństwa demokratycznego. Prawo pełni funkcję normatywną, ale też dla przeciętnego człowieka użyteczną – mówi, jak ma się w danej sytuacji zachować albo czego robić nie powinien. Mówi też, jaka kara spotka osobę, która te reguły złamie. Trzeba pamiętać, że prawo nie są ostateczne, niezmienne – z woli większości może ulec zmianie.
Z drugiej strony prawo może być groźnym instrumentem działania tych, którzy sprawują kontrolę nad jego instytucjami. Nadużywanie tej władzy prowadzi do chaosu, dyktatury, tyranii i niesprawiedliwości - do upadku systemu wartości demokratycznego państwa prawa. Dlatego tak bardzo nam zależy, aby szczególnie młodzi ludzie zrozumieli sens prawa i widzieli w sobie obywateli, którzy znają zasady i dla wspólnego dobra je stosują – albo – korzystając z praw obywatelskich - wspólnie je zmieniają.
Jak - przy tak złożonej materii - robić to w sposób zrozumiały dla młodzieży?
Mamy poczucie, że świadomość prawa w ostatnim okresie szczególnie wśród młodzieży bardzo wzrosła. Głównie przez liczne konflikty społeczne tak bardzo związane z prawem. Unaoczniły one każdemu, jak kolosalny wpływ ma ono na życie jednostki. Tematyka prawna króluje w przekazach medialnych i internecie, a zainteresowanie, a co za tym idzie również wiedza na ten temat rosną. Staramy się wybierać takie tematy i formy, które trafiają do młodzieży i nauczycieli, a nawet dzieci. Na przykład w ubiegłych latach przeprowadziliśmy i nagraliśmy dwa spektakle rozpraw symulowanych, których kanwą była bajkowa historia wilka i czerwonego kapturka.
Na sali Sądu Najwyższego...
Tak. Tam gdzie się toczą rozprawy. Na miejscu dla publiczności siedziały dzieci z klas drugich, trzecich, czwartych, czyli maluchy. Dzięki wsparciu finansowemu i organizacyjnemu z Wolters Kluwer Polska wyprodukowaliśmy też film – „Bajkę o królewnie, która zniosła wszystkie prawa" - obrazującą najmłodszym, czym jest prawo i jaki sens ma jego przestrzeganie. Młodzież i dzieci są tak chłonne wiedzy o świecie, że nie jest trudno o zainteresowanie, jeśli spełni się podstawowe warunki – przystępności, barwności, poczucia bezpieczeństwa, prostoty wypowiedzi. W tym roku zrobiliśmy sondaż tematów i okazało się, że największym zainteresowaniem cieszą się tematy związane z organizacją imprez, zakupami przez internet, ochroną środowiska, kodeksem karnym i wykroczeń, prawami autorskimi, a także, co było dla nas zaskoczeniem - prawem pracy.
Badania pokazują, że mimo łatwego dostępu do wiedzy, świadomość prawna społeczeństwa nie jest specjalnie wysoka, jak to zmieniać?
Przede wszystkim uprościć prawo… . Ale odkładając żarty na bok, myślę, że świadomość praw konstytucyjnych i obywatelskich wzrosła. Dziś dostęp do informacji prawnej jest łatwiejszy, nie jest domeną kancelarii – jeżeli interesuje nas jakieś zagadnienie, to przepis mamy na wyciągnięcie ręki, choćby dzięki OpenLEX. Niezbędne natomiast jest rozumienie logiki i powiązań i tu kluczową sprawą jest właśnie edukacja prawna. Przy sprawach trudnych musimy posiłkować się wsparciem specjalistów ale w tych podstawowych musimy znać swoje prawa i obowiązki. Zawsze warto też podkreślać, że prawo nie jest dane raz na zawsze – gdy godzi w naszą godność lub bezpieczeństwo, zawsze możemy działać na rzecz jego zmiany, tak jak już dzieje się np. w sprawie klimatu, ochrony środowiska i praw zwierząt.
Czy potrzebujemy zmian w programach szkolnych?
Uważam, że szkoła przede wszystkim potrzebuje spokoju. Przez ostatnie 5 lat przeszła przez tornado zmian wprowadzanych nie wiadomo w jakim celu, kosztem dzieci, rodziców, nauczycieli, samorządów. Ktoś sobie wyobraził, że cofnie rzeczywistość 20 lat wstecz i uszczęśliwi wszystkich na siłę. Tymczasem pandemia pokazała, jak bezwartościowy był ten wysiłek. A specjaliści mówią i piszą, np. w książce „Istota uczenia się. Wykorzystanie badań w praktyce”, że w dbałości o jakość edukacji nie liczą się duże reformy, a innowacyjne środowisko uczenia się. Musimy stawiać na adaptacyjność, a nie rutynę. Kłaść nacisk na stawianie pytań, umiejętne wykorzystanie technologii oraz promować zaangażowanie emocjonalne zaangażowanie w pracę na rzecz innych.
Czyli stawiamy na nowoczesne metody nauczania?
Tak, nie potrzebujemy cofania się w zamierzchłą przeszłość do skostniałych metod i wartości – powrotu do jednego systemu, jednego sposobu na rozwiązywanie problemów i nauczyciela w roli mędrca na katedrze, podporządkowanego woli ministra. Ja na przykład, chciałabym żeby szkoła uczyła empatii – może wtedy mniej byłoby hejtu i agresji, a więcej współpracy i wynikających z tego sukcesów. A także stwarzała warunki, by młody człowiek mógł czuć się obywatelem, znającym swoje prawa i obowiązki.
Pandemia mocno namieszała - zarówno w prawie, jak i w edukacji - jak prowadzić edukację prawną w czasach, gdy prawo jest mocno niepewne, a tradycyjne nauczanie niemożliwe?
Interesująco dla odbiorców. W obecnych czasach nie brak tematów, które warto omówić z dziećmi i młodzieżą na lekcjach. Chociażby, o co chodziło w protestach pod Sądem Najwyższym, co to jest Konstytucja i jakie ma znaczenie dla naszej codzienności. O tym, jakie zmiany sprawiły, że możemy bez przeszkód wyjeżdżać za granicę i o co chodzi w dyskusji o trójpodziale władzy i wolnych mediach. Najlepiej w ogóle uczyć się poprzez praktykę – dlatego tak cenne jest tworzenie szkolnych systemów instytucji demokratycznych. Warto korzystać z wiedzy ekspertów, z doświadczenia wiem, że wielu praktyków prawa bardzo chętnie angażuje się we współpracę ze szkołami. Oczywiście zachęcam do kontaktu z Fundacją Edukacji Prawnej „Iustitia” i korzystania filmów i materiałów edukacyjnych na naszej stronie. Przygotowujemy także lekcje WOS prowadzone zdalnie.
Jakie są priorytety fundacji na przyszłość, jakie działania zamierza podejmować?
Pandemia niestety uniemożliwiła nam spotkania bezpośrednie, ale zamierzamy do nich wrócić, gdy tylko sytuacja na to pozwoli. Uważamy, że ważne jest, by młodzież poznawała instytucje od środka, a sędziowie i prawnicy innych zawodów są bardzo chętni do współpracy. Chodzi nam po głowie również inscenizacja kolejnej rozprawy symulowanej na kanwie bajki. Wrócimy do tematu walki z hejtem i agresją, który był mottem ubiegłorocznego Dnia Edukacji Prawnej. Ze względu na pandemię zmuszeni byliśmy na zrealizowanie go w bardzo okrojonym kształcie. Zawarliśmy porozumienie z SWPS i teraz pracujemy nad szczegółowym programem i finansowaniem.
A w tym roku szkolnym, pozostając w rzeczywistości wirtualnej, zapraszamy również na indywidualne lekcje w klasie z sędziami i prawnikami za pośrednictwem aplikacji np. Microsoft Teams. Proponujemy organizację 45 minutowych spotkań – wykładów poświęconych następującym tematom: prawo rodzinne, prawo karne i wykroczenia, prawa zwierząt, prawa autorskie, prawa człowieka. Aby wziąć w nich udział, należy zgłosić się na naszego fundacyjnego maila.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
