Trybunał podkreślił jednak, że sam wyrok Trybunału nie tworzy ani roszczeń o wypłatę utraconych korzyści za okres po 30 czerwca 2013 r., ani nie daje podstaw do ubiegania się o nowe świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy. Konieczna jest zmiana prawa.

Trybunał Konstytucyjny orzekał w sprawie zgodności z konstytucją zmiany warunków nabywania świadczenia pielęgnacyjnego i wprowadzenia nowych warunków uprawniających do specjalnego zasiłku opiekuńczego. Zmiana ta, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, który wniósł wniosek do TK, spowodowała, że osoby pobierające świadczenia pielęgnacyjne na podstawie ostatecznych bezterminowych decyzji administracyjnych zostały tych świadczeń pozbawione i nie spełniły warunków wymaganych do przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego. Osoby, które pobierały świadczenie pielęgnacyjne na podstawie dotychczasowych przepisów ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych na skutek zmiany przepisów dokonanych ustawą z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw zachowały prawo do świadczenia pielęgnacyjnego w dotychczasowej wysokości jedynie do 30 czerwca 2013 r. Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego nabyli na podstawie ostatecznych bezterminowych decyzji administracyjnych. Zmiana warunków nabywania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i wprowadzenie nowych warunków uprawniających do ubiegania się o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego spowodowała, że znaczna część osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne została pozbawiona do niego prawa i nie spełniła warunków wymaganych do przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Rozpatrując sprawę, Trybunał Konstytucyjny stanął na stanowisku, że w okolicznościach tej sprawy doszło do naruszenia praw słusznie nabytych oraz zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa w odniesieniu do tej grupy osób, które pobierały świadczenie pielęgnacyjne na dotychczasowych zasadach, które jednocześnie nie spełniły przesłanek nabycia świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego na podstawie nowych przepisów.

Trybunał stwierdził, że konieczność eliminowania nadużyć w korzystaniu ze świadczeń opiekuńczych, sama w sobie nie uzasadnia znoszenia praw słusznie nabytych. Nie może bowiem abstrahować od zastanych stosunków prawnych, zwłaszcza gdy mają charakter chronionych konstytucyjnie praw podmiotowych.

Zdaniem Trybunału okres przejściowy powinien być dostosowany do złożoności sytuacji życiowej osób niepełnosprawnych. Osoby te muszą w tym okresie przystosować się do nowych okoliczności. Słabe zdolności adaptacyjne osób niepełnosprawnych, których można traktować jako pośrednich odbiorców świadczenia pielęgnacyjnego, wymagały odpowiedniego okresu wdrożenia ustawy zmieniającej. Trybunał stwierdził, że zaskarżone przepisy nie zabezpieczyły w należyty sposób interesów osób, które w związku z pielęgnacją osoby niepełnosprawnej otrzymywały świadczenie pielęgnacyjne, i tym samym naruszyły ich bezpieczeństwo prawne (a w sposób pośredni również bezpieczeństwo osób niepełnosprawnych, przez odebranie wsparcia dla osób opiekujących się nimi).

Decyzje o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego na dotychczasowych zasadach wygasły 1 lipca 2013 r. z mocy prawa. W obowiązujących przepisach nie została przewidziana żadna procedura ani wskazany organ władzy publicznej właściwy do orzekania w kwestii ewentualnego "przywrócenia" prawa do tego świadczenia. Skutki art. 11 ust. 3 ustawy zmieniającej nastąpiły "automatycznie" i nie były uzależnione od wydania aktów stosowania prawa czy przeprowadzenia postępowań w indywidualnych sprawach świadczeniobiorców. Zrealizowanie wyroku Trybunału, który zakwestionował art. 11 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej, będzie wymagało zmiany prawa. Sam wyrok Trybunału nie tworzy ani roszczeń o wypłatę utraconych korzyści za okres po 30 czerwca 2013 r., ani nie daje podstaw do ubiegania się o nowe świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, które przewiduje obowiązująca ustawa o świadczeniach rodzinnych. Wynika to z tego, że - zgodnie z wnioskiem RPO - wyrok Trybunału dotyczył norm prawa intertemporalnego, które w dodatku zmaterializowały się już w dniu orzekania przez sąd konstytucyjny, a nie przepisów, które określały nowe przesłanki nabycia świadczeń.

Przywrócenie stanu zgodnego z konstytucją wymaga, zdaniem Trybunału, interwencji ustawodawcy, który powinien wprowadzić stosowne korekty np. do ustawy o świadczeniach rodzinnych, w celu wyeliminowania niezgodności mającej źródło w art. 11 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej. Wraz z upływem czasu ta niezgodność będzie powodowała narastanie negatywnych następstw dla osób pozbawionych świadczeń pielęgnacyjnych, co powinno skłaniać podmioty dysponujące prawem inicjatywy ustawodawczej do podjęcia prac legislacyjnych bez zbędnej zwłoki.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2013 r., sygn. akt K 27/13.