CO TO ZA PRAWO?
60-letnie rozporządzenie w sprawie bhp w zakładach graficznych
W niektórych dziedzinach polskiego prawa pracy czas zatrzymał się w miejscu, nadal bowiem obowiązują przepisy ustanowione przed ponad pół wiekiem. Chyba najstarszym przykładem takiego aktu prawnego z dziedziny bezpieczeństwa pracy jest rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów i Ministrów Pracy i Opieki Społecznej oraz Zdrowia z dnia 22 listopada 1951 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach graficznych (Dz. U. Nr 65, poz. 447 z późn. zm.) – dalej r.b.h.z.p.
Dotyczy ono ochrony życia i zdrowia osób zatrudnionych w działach produkcji wszelkiego typu drukarni i zakładów pomocniczych oraz innych prac, które przeszły do historii drukarstwa, takich jak odlewanie czcionek i stereotypów (form drukarskich) ze stopu drukarskiego (ołów z dodatkiem cyny i antymonu), ręczne lub maszynowe (na maszynach zw. linotypami) składanie tekstów, trawienie w kwasach itp.
Nadal wiele wymagań określonych w r.b.h.z.p. jest aktualnych, jak np. minimalne odległości między maszynami poligraficznymi, które powinny wynosić co najmniej: 1 m - pomiędzy maszynami drukarskimi dociskowymi, 1,5 m - pomiędzy maszynami litograficznymi, offsetowymi i drukarskimi płaskimi od formatu A1 do formatu B0, a jeśli między nimi jest stanowisko dla obsługi – odległość powinna być nie mniejsza niż 1,8 m, natomiast przy maszynach poniżej formatu A1 – odległość powinna wynosić co najmniej 1,2 m, a przy tychże maszynach ze stanowiskiem obsługi – 1,5 m. Pomiędzy maszynami rotacyjnymi o szerokości roli od 63 do 126 cm odległość powinna wynosić minimum 2 m (niezależnie od stanowiska obsługi), a pomiędzy innymi specjalnymi maszynami typu rotacyjnego (też niezależnie od stanowiska obsługi) - 1,2 m. Pomiędzy maszynami introligatorskimi do szycia drutem i nićmi o napędzie mechanicznym wymagana odległość to 1 m lub 1,3 m, jeśli między nimi jest stanowisko dla obsługi. Z kolei pomiędzy gilotynami jednonożowymi do cięcia papieru o formacie do 80 cm – 1,6 m, a przy formacie większym – 2 m, pomiędzy maszynami wielonożowymi bez względu na format – 1,5 m. Minimalna odległość między maszynami do falcowania (składania i układania zadrukowanych arkuszy w kolejności stron np. książki) – wynosi minimum 1,5 m.
Maszyny powinny być ustawione w odstępie od ścian, wynoszącym co najmniej 50 cm, jeśli zaś pomiędzy ścianą a maszyną ma przebywać obsługa - co najmniej 1 m. Dla gilotyn wielonożowych odstęp ten powinien wynosić 60 cm, przy czym jeśli w odstępie tym ma przebywać obsługa — co najmniej 1,5 m.
Jeżeli główne przejście pomiędzy maszynami służyć ma do transportu wózkowego, odstęp między tymi maszynami powinien wynosić co najmniej 2,5 m. Przejścia należy oznaczyć na podłodze trwałymi liniami i w przestrzeni pomiędzy tymi liniami nie wolno układać na podłodze żadnych przedmiotów.
Przepisy r.b.h.z.p. nakazują, by wszystkie pomieszczenia drukarni były oświetlone w sposób dostateczny i równomierny, ale podane wartości natężenia oświetlenia są zdecydowanie za niskie – np. minimalne oświetlenie dla powierzchni rękopisu przy maszynie do składania r.b.h.z.p. określa na 250 lx (luksów), podczas gdy dla podobnego pod względem przeznaczenia i warunków pracy stanowiska komputerowego aktualna Polska Norma ustala natężenie na co najmniej 500 lx. Przytoczmy za PN-EN 12464-1 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Cz. 1: miejsca pracy we wnętrzach, że minimalne oświetlenie dotyczące drukarni powinno być nie mniejsze niż 500 lx, przy czym stanowiska, na których wykonywane jest składanie, retuszowanie i prace litograficzne (wykonywanie form drukarskich z kamienia litograficznego, czyli łupku wapnia) – 1000 lx, stanowiska kontrola druku wielobarwnego – 1500 lx, a grawerowanie w stali i miedzi (wykonywanie stalorytów i miedziorytów) – 2000 lx. Przy podobnych pracach r.b.h.z.p. wymaga jedynie 250 lx.
Ściany i stropy pracowni graficznych (tak w r.b.h.z.p. nazywane są pomieszczenia zakładów poligraficznych) powinny być tego rodzaju, aby je można było myć albo bielić. Podłogi powinny być gładkie, jednolite i bez szczelin, a odrzwia i ramy okienne - gładkie i dające się dokładnie oczyszczać. Na stałych miejscach pracy w pozycji stojącej na podłogach z materiałów nieelastycznych i chłodzących, a w szczególności z betonu, powinny być położone podkładki z materiałów elastycznych i ochraniających od chłodu, jak np. z drewna lub linoleum.
Stosunek oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi w pomieszczeniach drukarni wymagających większego natężenia oświetlenia, jak pomieszczenia maszyn drukarskich powinien wynosić 1:5, w składach i magazynach – 1:10, w pozostałych pracowniach - 1:6. Temperatura w pomieszczeniach pracy w warunkach normalnego ogrzewania powinna wynosić co najmniej 18°C.
Zgodnie z r.b.h.z.p. wszystkie pracownie graficzne powinny posiadać należyte urządzenia wentylacji naturalnej, np. w postaci otwieralnych na osi poziomej górnych kwater okien lub wywietrzników, przy czym powierzchnia tych otworów powinna wynosić nie mniej niż 1/100 powierzchni podłogi pracowni. Zanieczyszczenia usunięte z pracowni przez wentylację miejscową ssącą nie mogą być wypuszczane wprost do atmosfery, lecz pochłaniane za pomocą odpowiednich urządzeń, jak filtry, urządzenia absorbcyjne lub osadniki.
Pomieszczenie offsetu powinno być codziennie odkurzane i sprzątane (w tym podłogi na mokro), przynajmniej raz w miesiącu oczyszczane gruntownie, a ściany, sufit i wszelkie urządzenia – odkurzane. Szyby powinny być myte od wewnątrz przynajmniej raz w miesiącu, a od zewnątrz co najmniej raz na kwartał.
60-letnie rozporządzenie w sprawie bhp w zakładach graficznych
W niektórych dziedzinach polskiego prawa pracy czas zatrzymał się w miejscu, nadal bowiem obowiązują przepisy ustanowione przed ponad pół wiekiem. Chyba najstarszym przykładem takiego aktu prawnego z dziedziny bezpieczeństwa pracy jest rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów i Ministrów Pracy i Opieki Społecznej oraz Zdrowia z dnia 22 listopada 1951 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach graficznych (Dz. U. Nr 65, poz. 447 z późn. zm.) – dalej r.b.h.z.p.
Dotyczy ono ochrony życia i zdrowia osób zatrudnionych w działach produkcji wszelkiego typu drukarni i zakładów pomocniczych oraz innych prac, które przeszły do historii drukarstwa, takich jak odlewanie czcionek i stereotypów (form drukarskich) ze stopu drukarskiego (ołów z dodatkiem cyny i antymonu), ręczne lub maszynowe (na maszynach zw. linotypami) składanie tekstów, trawienie w kwasach itp.
Nadal wiele wymagań określonych w r.b.h.z.p. jest aktualnych, jak np. minimalne odległości między maszynami poligraficznymi, które powinny wynosić co najmniej: 1 m - pomiędzy maszynami drukarskimi dociskowymi, 1,5 m - pomiędzy maszynami litograficznymi, offsetowymi i drukarskimi płaskimi od formatu A1 do formatu B0, a jeśli między nimi jest stanowisko dla obsługi – odległość powinna być nie mniejsza niż 1,8 m, natomiast przy maszynach poniżej formatu A1 – odległość powinna wynosić co najmniej 1,2 m, a przy tychże maszynach ze stanowiskiem obsługi – 1,5 m. Pomiędzy maszynami rotacyjnymi o szerokości roli od 63 do 126 cm odległość powinna wynosić minimum 2 m (niezależnie od stanowiska obsługi), a pomiędzy innymi specjalnymi maszynami typu rotacyjnego (też niezależnie od stanowiska obsługi) - 1,2 m. Pomiędzy maszynami introligatorskimi do szycia drutem i nićmi o napędzie mechanicznym wymagana odległość to 1 m lub 1,3 m, jeśli między nimi jest stanowisko dla obsługi. Z kolei pomiędzy gilotynami jednonożowymi do cięcia papieru o formacie do 80 cm – 1,6 m, a przy formacie większym – 2 m, pomiędzy maszynami wielonożowymi bez względu na format – 1,5 m. Minimalna odległość między maszynami do falcowania (składania i układania zadrukowanych arkuszy w kolejności stron np. książki) – wynosi minimum 1,5 m.
Maszyny powinny być ustawione w odstępie od ścian, wynoszącym co najmniej 50 cm, jeśli zaś pomiędzy ścianą a maszyną ma przebywać obsługa - co najmniej 1 m. Dla gilotyn wielonożowych odstęp ten powinien wynosić 60 cm, przy czym jeśli w odstępie tym ma przebywać obsługa — co najmniej 1,5 m.
Jeżeli główne przejście pomiędzy maszynami służyć ma do transportu wózkowego, odstęp między tymi maszynami powinien wynosić co najmniej 2,5 m. Przejścia należy oznaczyć na podłodze trwałymi liniami i w przestrzeni pomiędzy tymi liniami nie wolno układać na podłodze żadnych przedmiotów.
Przepisy r.b.h.z.p. nakazują, by wszystkie pomieszczenia drukarni były oświetlone w sposób dostateczny i równomierny, ale podane wartości natężenia oświetlenia są zdecydowanie za niskie – np. minimalne oświetlenie dla powierzchni rękopisu przy maszynie do składania r.b.h.z.p. określa na 250 lx (luksów), podczas gdy dla podobnego pod względem przeznaczenia i warunków pracy stanowiska komputerowego aktualna Polska Norma ustala natężenie na co najmniej 500 lx. Przytoczmy za PN-EN 12464-1 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Cz. 1: miejsca pracy we wnętrzach, że minimalne oświetlenie dotyczące drukarni powinno być nie mniejsze niż 500 lx, przy czym stanowiska, na których wykonywane jest składanie, retuszowanie i prace litograficzne (wykonywanie form drukarskich z kamienia litograficznego, czyli łupku wapnia) – 1000 lx, stanowiska kontrola druku wielobarwnego – 1500 lx, a grawerowanie w stali i miedzi (wykonywanie stalorytów i miedziorytów) – 2000 lx. Przy podobnych pracach r.b.h.z.p. wymaga jedynie 250 lx.
Ściany i stropy pracowni graficznych (tak w r.b.h.z.p. nazywane są pomieszczenia zakładów poligraficznych) powinny być tego rodzaju, aby je można było myć albo bielić. Podłogi powinny być gładkie, jednolite i bez szczelin, a odrzwia i ramy okienne - gładkie i dające się dokładnie oczyszczać. Na stałych miejscach pracy w pozycji stojącej na podłogach z materiałów nieelastycznych i chłodzących, a w szczególności z betonu, powinny być położone podkładki z materiałów elastycznych i ochraniających od chłodu, jak np. z drewna lub linoleum.
Stosunek oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi w pomieszczeniach drukarni wymagających większego natężenia oświetlenia, jak pomieszczenia maszyn drukarskich powinien wynosić 1:5, w składach i magazynach – 1:10, w pozostałych pracowniach - 1:6. Temperatura w pomieszczeniach pracy w warunkach normalnego ogrzewania powinna wynosić co najmniej 18°C.
Zgodnie z r.b.h.z.p. wszystkie pracownie graficzne powinny posiadać należyte urządzenia wentylacji naturalnej, np. w postaci otwieralnych na osi poziomej górnych kwater okien lub wywietrzników, przy czym powierzchnia tych otworów powinna wynosić nie mniej niż 1/100 powierzchni podłogi pracowni. Zanieczyszczenia usunięte z pracowni przez wentylację miejscową ssącą nie mogą być wypuszczane wprost do atmosfery, lecz pochłaniane za pomocą odpowiednich urządzeń, jak filtry, urządzenia absorbcyjne lub osadniki.
Pomieszczenie offsetu powinno być codziennie odkurzane i sprzątane (w tym podłogi na mokro), przynajmniej raz w miesiącu oczyszczane gruntownie, a ściany, sufit i wszelkie urządzenia – odkurzane. Szyby powinny być myte od wewnątrz przynajmniej raz w miesiącu, a od zewnątrz co najmniej raz na kwartał.