W ustawie określono tryb postępowania w przypadku, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ubezpieczony znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych. W takiej sytuacji pracodawca powinien skierować pracownika na badania niezbędne do ustalenia zawartości alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie. Pracownik ma obowiązek poddać się takiemu badaniu. Odmowa, czy też inne zachowanie uniemożliwiające przeprowadzenie badania powoduje pozbawienie prawa do świadczeń.

Tak drastyczne skutki nie zachodzą wówczas, jeżeli ubezpieczony udowodni, że miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie się temu badaniu. Koszty przeprowadzenia badań są zwracane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych płatnikowi składek. Jeżeli przeprowadzone badania wykażą, iż ubezpieczony znajdował się w stanie nietrzeźwości, bądź pod wpływem środków odurzających czy też psychotropowych, a on sam przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku, wówczas koszty badań obciążają ubezpieczonego.

Warunkiem wyłączenia prawa do świadczeń jest przyczynienie się ubezpieczonego, i to w stopniu znacznym, do powstania wypadku. Sam stan nietrzeźwości ubezpieczonego lub stan wynikający z zażycia środków psychotropowych bądź odurzających nie jest wystarczającą przesłanką do pozbawienia go prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie wypadkowej, chyba że pracodawca na podstawie okoliczności zdarzenia ustali, że nastąpiło przerwanie związku z pracą. Tym samym zachowanie ubezpieczonego, który był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub psychotropowych, musi stanowić współprzyczynę zaistnienia wypadku, aby ubezpieczonemu odmówić świadczeń wypadkowych.

Możliwość pozbawienia pracownika prawa do świadczeń określonych w ustawie zależy od tego, czy pracownik w chwili wypadku był w stanie nietrzeźwości, a więc czy zawartość alkoholu we krwi przekraczała 0,5‰ (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 stycznia 1994 r. III AUr 1070/93, PS - wkł. 1995/3/23). Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 124) środkiem odurzającym jest każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy. Natomiast substancją psychotropową jest każda substancja pochodzenia naturalnego (w tym grzyby halucynogenne) lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie substancji psychotropowych (załącznik nr 3 do ustawy).

Wyłączenie prawa do świadczeń z powyższych przyczyn nie dotyczy uprawnionych członków rodziny. Wobec tego, w sytuacji, gdy pracownik zmarł wskutek wypadku przy pracy, nawet gdy do wypadku doszło w wyniku przyczynienia się ubezpieczonego będącego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających (psychotropowych), uprawnieni członkowie rodziny nie zostają pozbawieni prawa do przysługujących im świadczeń, określonych w ww. ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Edward Kołodziejczyk