O tym, że pracodawcy mają problemy z prewencyjną kontrolą trzeźwości pracowników wobec braku przepisów, pisaliśmy wczoraj, a dziś nasze sygnały znalazły potwierdzenie w wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich do Jarosława Gowina, ministra rozwoju, pracy i technologii. RPO zwrócił się w nim o przyspieszenie prac nad wprowadzeniem kompleksowej regulacji umożliwiającej przeprowadzanie takiej samodzielnej kontroli pracowników na obecność alkoholu, a także innych środków psychoaktywnych i odurzających.
Czytaj również: Firmy nadal bez przepisów pozwalających im walczyć z pandemią>>
Kontrowersje związane ze sprawdzaniem trzeźwości pracowników
Sąd Najwyższy w jednym z wyroków dopuścił stosowanie wyrywkowych kontroli trzeźwości. Możliwe to jest w sytuacjach, w których z uwagi na charakter pracy lub zakładu pracy istnieje ryzyko zagrożenia dla życia i zdrowia. Wskazał zarazem, że poddanie się profilaktycznym badaniom na trzeźwość należy zakwalifikować do podstawowych obowiązków pracownika, a uchylenie się od tego należy traktować jako ich naruszenie.
Tymczasem Urząd Ochrony Danych Osobowych stoi na stanowisku, że w obecnym stanie prawnym pracodawcy nie mogą samodzielnie kontrolować stanu trzeźwości pracowników, nawet wyrywkowo. - Dodany art. 221b k.p., który obowiązuje od 4 maja 2019 r. określa, że tzw. dane szczególnych kategorii, w tym te o zdrowiu, pracodawca może przetwarzać, gdy pracownik bądź kandydat do pracy wyrazi na to zgodę i z własnej inicjatywy przekaże takie dane. Wykluczona jest zatem możliwość proponowania pracownikowi przez pracodawcę udziału w badania trzeźwości wykonanym przez pracodawcę na podstawie zgody pracownika, gdyż dane te nie będą wówczas przekazane przez pracownika z jego inicjatywy, a z inicjatywy pracodawcy – podkreśla Rzecznik. Zaznacza, że możliwości takiej nie stwarzają również przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Rzecznik Praw Obywatelskich podziela także wątpliwości co do możliwości uregulowania w aktach zakładowego prawa pracy uprawnień pracodawcy do samodzielnego badania pracowników na obecność alkoholu. - W tym kontekście należy mieć na względzie brzmienie art. 9 par. 2 k.p., zgodnie z którym postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych – napisał Rzecznik w wystąpieniu do ministra Gowina.
Jak podkreśla RPO, kwestia ta nie znajduje jednoznacznego rozwiązania w orzecznictwie sądów powszechnych, które wydają różne wyroki. Do Rzecznika wpływają skargi pracowników, kwestionujące uprawnienia pracodawców do przeprowadzania kontroli.
Niezbędne jest szybkie stworzenie podstaw prawnych
Rzecznik Praw Obywatelskich dostrzega, że stworzenie skutecznego prawa regulującego problem wyrywkowych kontroli trzeźwości jest skomplikowane i wymaga wielu analiz oraz zbadania sytuacji prawnej i faktycznej różnych grup zawodowych, a także zapewnienia ochrony prywatności pracowników.
Z drugiej strony, aby chronić życie i zdrowie obywatelek oraz obywateli niezbędne jest szybkie stworzenie podstaw prawnych do weryfikowania przez pracodawcę stanu, w jakim znajduje się pracownik. Dotyczy to wielu zawodów i branż, newralgicznych dla ochrony życia i zdrowia, także bezpieczeństwa publicznego. W bardzo wielu sytuacjach stan trzeźwości pracowników ma decydujący wpływ na bezpieczeństwo innych osób, jak choćby w przypadku kierowców komunikacji miejskiej, czy w przewozach pasażerskich. Podobnie, gdy chodzi o lekarzy, pracowników zatrudnionych przy obsłudze maszyn i urządzeń budowlanych, czy przy też obsłudze ruchu lotniczego.
- Z tego względu potrzebne jest stworzenie regulacji prawnej usuwającej wątpliwości co do podstaw prawnych badania prewencyjnego trzeźwości pracownika i zażywania przez niego substancji psychotropowych oraz respektującej jego prawo do prywatności - podkreśla RPO.
Zapowiedź podjęcia działań nad przygotowaniem odpowiedniej regulacji prawnej zawarto w odpowiedzi z 24 września 2020 r., udzielonej RPO przez departament prawa pracy Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. RPO poprosił ministra Jarosława Gowina o przedstawienie informacji o stanie prac nad przygotowaniem odpowiedniej regulacji ustawowej i przewidywanym terminie ich zakończenia.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.